كامل ترين و نفيس ترين نسخه ديوان شاه اسماعيل صفوي در تبريز شناسايي شد

به گزارش ایرنا، این نسخه بی نظیر، 24سال پس از خاموشی بزرگترین نسخه شناس قرن و حافظ گنجینه نفایس نسخ خطی، امروز به دوستداران فرهنگ و ادب جهان معرفی شد.

این نسخه خطی سرآمد تمام نسخه های انگشت شمار خطایی است كه نفیس ترین آن ها توسط 'ایوان پاسكیویچ'، سردار روسی، از بقعه شیخ صفی الدین اردبیلی به موزه آرمیتاژ سنت پترزبورگ انتقال یافت كه آن هم از نظر نفیس بودن، كیفیت و كمیت هرگز به پای نسخه تبریز نمی رسد.

سال 953 هجری قمری سال تحریر كلیات شاه اسماعیل صفوی متخلص به(خطایی) به دست توانای كاتب یاری الهروی است كه یكی از نسخ منحصر به فرد كتابخانه نامبرده محسوب می شود.

این نسخه بی همتای خطی، تنها 23 سال پس از وفات شاه اسماعیل صفوی در 206 ورق و 410 صفحه با جلد سوخت صفوی در دارالسلطنه هرات نگاشته و كلیات یاد شده دارای بخش های نصیحت نامه، كتاب ده نامه و دیوان سلطان خطایی است.

نفیس بودن نسخه، تذهیب و سرلوح ها، خط نستعلیق بسیار زیبای كاتب، 29غزل جدید شناسایی شده در این نسخه كه افزون بر دیگر نسخ موجود است و همچنین زمان نزدیك كتابت به حیات شاه اسماعیل صفوی را می توان از ویژگی های نسخه بی نظیر تبریز عنوان كرد.

خانه استاد جعفر سلطان القرایی به همت اداره كل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری آذربایجان شرقی ثبت ملی شده و سه سال پیش به تملك این اداره درآمده است.

بسیاری از فرهنگ دوستان كشور اظهار امیدواری می كنند با عنایت بیشتر مسوولان و دوستداران فرهنگ و تاریخ این سرزمین هرچه زودتر تعمیرات خانه این بزرگ مرد پایان یافته و با آزاد سازی ملحقات آن به صورت آبرومندانه ای آماده و لایق این نام بزرگ در اختیار علاقه مندان قرار گیرد.

جعفر سلطان القرایی كه 27 دی ماه یادآور خاموشی شمع حیات اوست، در سال 1322 هجری قمری در خانواده دین و دانش، در محله شتربان تبریز دیده به جهان گشود.

وی مقدمات و قرائت بعضی متون فارسی و عربی را نزد پدر و برادر بزرگ‌ خود، حضرت آیت‌الله حاج میرزا جواد آقا آموخت و از تدریس استادان مكاتب و مدرسان مدارس داخلی و خارجی بهره گرفت.

در مجالس درس و بحث حاجی میرزا ابوالحسن آقا انگجی، آقا سید احمد خلخالی، حاج میرزا علی اصغر آقا ملك و آقا میرزا رضی زنوزی به تلمذ نشست.

رسـم الخط و خوشنویسی را از حاجی میرزا محمد حسین مكتب ‌دار از شاگردان نامدار سید حسین خوشنویس باشی و میرزا عبدالرسول منشی محكمه جد مادریشان یاد گرفت و اطلاعات ادبی و تاریخی و هنری وسیع و دقیق او از طریق مطالعه مستمر و دقت در كتب خطی و نشست و برخاست با ادبا، شعرا، فضلا و بزرگان به دست آمد.

جد وی، شیخ عبدالرحیم بن شیخ ‌ابی القاسم تبریزی ملقب به سلطان القرا به سال 1255 هجری قمری در تبریز متولد شد و از مشاهیر دوران و علمای زمان خود بود.

این عالم كه بخش عمده زندگانی و عمر پرثمر خود را در خانه یاد شده سپری كرد، در حوزه علمیه تبریز تدریس علم تجوید و قرائت قرآن و صرف و نحو عربی را عهده دار بوده و در علم قرائت نظر صائب داشت از این رو به سلطان‌ القرا ملقب شد و این لقب در اولاد او باقی و ساری شد.

وی زمانی در نجف اشرف و شامات و مصر در محضر علمای شیعه بودند و زمانی دیگر در داغستان در جوار شیخ شامل داغستانی برای شركت در مجاهدت‌های ایشان حاضر شد و فتوای جهاد علیه روسیه تزاری را صادر كرد.

شیخ عبدالرحیم مرد علم، عمل، مبارزه و جهاد بود و در 19 رمضان سال 1336 چشم از جهان فرو بست و در صفة‌ الصفا در كوه سرخاب تبریز كه در زمان قدیم مصلای آن شهر بود مدفون شد.

از وی آثار مكتوب ذی‌ قیمتی باقی مانده كه الدرالمنثور، حاشیه بر مقدمه منظومه جزری و رساله‌ های دیگر در تجوید را می‌ توان نام برد.

بعد از وی، این خانه مسكن شیخ‌ ابوالقاسم سلطان القرایی شد كه وی از اكابر علمای آذربایجان بود و بعد از وفات پدر، مرجع علم تجوید و قرائت قرآن و صرف و نحو عربی و مورد احترام عموم طبقات تبریز بود.

از جمله آثار وی، تصحیح كلام‌ الله مجید است كه به سال 1336 هجری قمری در تبریز چاپ شده است.

وی در دوم صفر 1368 وفات یافت و در گورستان محله شتربان تبریز مدفون شد.

استاد جعفر سلطان ‌القرایی دومین فرزند شیخ ابوالقاسم در خانه مزبور كه بعدها محل سكونت وی شد، از سیده خانمی از سلاله میرزا یوسف صدرالاشراف از بنی‌ اعمام میرزا ابوالقاسم قائم مقام فراهانی و از شجره سادات حسـینی، متولد شد.

جعفر سلطان‌ القرایی عالم عامل، محقق و هنرمندی ذوالفنون بود كه در علم تاریخ، رجال و انساب استاد مسلم، در كتاب ‌شناسی، خط شناسی و سبك ‌شناسی بی ‌بدیل، خوشنویسی هنرمند، نقاشی چیره ‌دست و توانا بود.

وی بویژه در شناخت نسخه‌ های خطی و تشخیص اسناد و اوراق هنری و تاریخی از متبحران كم مانند روزگار بود.

استاد سـلطان ‌القرایی به توصیه دوستان اقدام به تصحیح، تعلیق و تحشیه روضات‌ الجنان، تالیف حافظ حسین كربلایی تبریزی معروف به ابن ‌الكربلایی كرد.

كتاب در دو جلد در مدت 10 سال به دوستداران دانش، معرفت و دلسوختگان عشق و محبت به یادگار ماند.

جعفر سلطان‌ القرایی در مقدمه جلد نخست روضات، كتاب را چنین معرفی می‌ كند: 'كتاب حاضر كه نام صحیح و كامل آن روضات‌ الجنان و جنات ‌الجنان است روی مقدمه و هشت روضه و خاتمه وضع شده با تفصیلی كه در دیباچه كتاب مزبور است.

برای تصحیح چنین كتابی استاد سلطان ‌القرایی 10 سال عمر صرف كرده و بالاخره نتیجه مطلوب حاصل شد.

علاوه بر این كتاب بیش از صدها مقاله تحقیقی در مجلات علمی و ادبی از جمله مجلات یغما، مهر، یادگار از وی چاپ شده و كتاب 'المحافل' از آثار دیگر این استاد است.

محفلش گرم و مجلسش فیض بخش علامه دهخدا، دكتر معین، حاج آقا بزرگ تهرانی و علامه قزوینی و دیگر صاحب ‌نظران بود.

استاد جعفر سلطان القرائی 179 عنوان نسخه خطی بسیار ارزشمند از نفایس مجموعه خود را به كتابخانه مجلس شورا اهدا كرد كه در میان آنها كتاب های منحصر به فرد و بسیار نفیسی وجود دارد كه یكی از نمونه های عالی این نسخ، مجموعه 'اسئله و اجوبه' رشیدالدین فضل الله همدانی است كه خود شرحی مفصل در معرفی آن نوشته و در مجله مهر سال 1331 به چاپ رسیده است.

فهرست كتاب های بی بدیل و نفیس اهدایی وی در مجلدات مختلف بر حسب موضوع آن ها، از سوی انتشارات كتابخانه مجلس به طبع رسیده و منتشر شده است، اما بنابه دستور رییس كتابخانه مجلس، تهیه فهرستی از كتاب های خطی آن در یك مجلد در حال تدوین و انتشار است.

در ششم اردیبهشت سال 89 هجری شمسی از سوی انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، مجلس بزرگداشتی به یاد استاد جعفر سلطان القرائی ترتیب داده شد و در آن از خدمات وی به تاریخ، فرهنگ، علم و ادب این سرزمین تجلیل شد و برای یادبود، ترجمه احوال و آثارشان در یك مجلد تدوین و انتشار یافت.

همزمان در كتابخانه سلیمانیه استانبول، مجلس نكوداشتی به پاس تشخیص دقیق كتاب های خطی آن كتابخانه از وی به عمل آمد.

كتابخانه ای كه به احترام این خدمت بزرگ در قبال كتاب های خطی آن، هنوز اتاق كارش را به یادبود نگه داشته است كه در آن بیش از 17 هزار جلد نسخه خطی به زبان فارسی وجود دارد.

استاد جعفر سلطان ‌القرایی شامگاه روز سه‌شنبه 27 دی سال 67 برابر با 9 جمادی‌ الثانی سال 1409 چشم از جهان فرو بست و وادی رحمت تبریز پیكر نسخه ‌شناسی بی ‌بدیل، محققی بزرگ را در دل خود جای داد.

7240/587/645/587/ 1645