'جان توماس فورمن' معروف به 'میلوش فورمن'، 18 فوریه(30 بهمن ماه) سال 1932 میلادی در كاسلاو چكسلواكی به دنیا آمد و فیلمسازی را از سال 1964 با فیلم سینمایی 'پتر سیاه' آغاز كرد و در دهه هفتاد میلای با مهاجرت به آمریكا، به هالیوود راه یافت و فیلم های شاخصی را كارگردانی كرد كه دو اسكار بهترین كارگردانی برای فیلم های 'پرواز بر فراز آشیانه فاخته' - دیوانه از قفس پرید - و 'آمادئوس' را برای او به ارمغان آورد.
اكنون در ادامه سطور و به مناسبت سالروز تولد این كارگردان، فیلم شاخص او با عنوان 'پرواز بر فراز آشیانه فاخته' كه در ایران با نام 'دیوانه از قفس پرید' شهرت یافت، مورد نقد قرار می گیرد:
'كن كیسی' در كتاب پرفروش خود كه فیلم یاد شده براساس آن ساخته شد، از شخصیت مركزی فوق العاده ای به نام 'رندل مك مورفی' بهره گرفته كه با وجود بزهكار بودن، دوست داشتنی و جذاب جلوه می كند.
كیسی این كار را با طرافت عجیبی انجام داده و با قرار دادن 'مك مورفی' در برابر پرستار 'راچد' مستبد و زورگو، مخاطب را بیش از پیش به 'مك مورفی' نزدیك كرده است.
او در نگارش فیلمنامه فیلم نیز به شدت به كتاب خود وفادار بوده و كمتر تغییراتی را در آن اعمال كرد كه بخش مهمی از موفقیت جهانی فیلم در این امر نهفته است.
فیلم با انتقال 'مك مورفی' از زندان به آسایشگاه روانی آغاز شده و در آخر نیز با فرار سرخپوست و مرگ 'مك مورفی' به پایان می رسد كه به داستان فرم دایره ای بخشیده است.
بخش های ابتدایی داستان كه بیشتر به آشنایی مخاطب با شخصیت ها به ویژه پرستار 'راچد' و 'مك مورفی' می پردازد، ریتم آرام و درونی دارد كه كاملا متناسب با قصه به نظر می رسد.
سكانس بیسبال بازی كردن خیالی 'مك مورفی'(به واسطه خاموشی تلویزیون به دستور راچد) در آسایشگاه، نقطه عطف فیلمنامه است كه نبرد همه جانبه این دو را كلید زده و هیجان غریبی بر آن حاكم است.
در عین حال روی وجه مجرمانگی 'مك مورفی' تاكید چندانی نشده و از این طریق مخاطب را به همذات پنداری با شخصیتی واداشته كه در برابر سیستم ایستاده و الباقی را به شورش در برابر زورگویی های پرستار 'راچد' وامی دارد.
از طرف دیگر یك درام درخشان به یك ضد قهرمان فكر شده و كنشمند نیاز دارد كه در اینجا پرستار 'راچد' این وظیفه را به نحو احسن به انجام رسانده است.
كیسی و فورمن به خوبی روی جزییات این نقش كار كرده و شناسنامه مفصلی را برای او تدارك دیده اند كه تا حدودی علت رفتارهای مستبدانه او را برای مخاطب روشن می سازد.
اما به مرور و با پیشرفت داستان پرستار 'راچد' از یك ضد قهرمان معمولی به یك هیولای قدرت طلب و زورگو تبدیل شده كه از زجر دادن دیگران لذت می برد.
فصل فرار بیماران همراه با 'مك مورفی' و رفتن آنها به ماهیگیری، نقطه عطف دوم فیلم است كه در ادامه به عصیان 'مك مورفی' در برابر پرستار 'راچد' به شكل فیزیكی ختم می شود.
كیسی به درستی از پرداختن بیش از اندازه به سایر بیماران نظیر 'چزویك'، 'مارتینی' و 'تام'(پسر جوان خجالتی) اجتناب ورزیده و به هریك از آنها به اندازه پرداخته، بی آنكه دیگری را به دست فراموشی بسپارد.
در این میان 'تام' وضعیت رقت انگیزتری داشته و شكنندگی او در برابر پرستار 'راچد' در نهایت به خودكشی فجیع او ختم می شود كه مخاطب را با واكنش دیوانه وار 'مك مورفی' نسبت به آن شریك می سازد.
شخصیت سرخپوست بی نام فیلم كه از سوی 'مك مورفی'، 'رییس' خوانده می شود، یكی دیگر از شخصیت های فرعی فیلم است كه در سكانس آخر نقشی كلیدی پیدا كرده و با شكست شیشه های آسایشگاه و فرار از آنجا، مخاطب ناامید شده از 'مك مورفی' را به هیجان واداشته و امیدوار می سازد.
بخش مهمی از موفقیت فیلم 'دیوانه از قفس پرید' پس از فیلمنامه و كارگردانی، به انتخاب درست و هوشمندانه بازیگران آن باز می گردد كه تركیب دلنشینی را به وجود آورده اند.
'جك نیكلسون' در نقش 'رندل مك مورفی' لایه های بیرونی نقش را شكافته و كاملا در قالب نقش فرو رفته است.
وی به بهترین شكل، تغییرات تدریجی 'مك مورفی' را از یك زندانی شنگول و سرحال به یك بیمار روانی در آستانه انفجار به تصویر می كشد، بدون آنكه به نمایش های اغراق آمیز متوسل شود.
اوج بازی جك نیكلسون را در صحنه بیسبال بازی كردن خیالی 'مك مورفی' در آسایشگاه می بینیم كه انرژی غریبی در بازی او به چشم می خورد.
در نقطه مقابل پرستار 'راچد' زورگویی قرار دارد كه سروشكلی به شدت خاكستری دارد.
'لوییز فلچر' كه تا آن زمان بازیگر گمنامی بود، چنان در این نقش درخشان ظاهر شد كه اعضای آكادمی اسكار را به اعطای جایزه بهترین بازیگر نقش اول به او متقاعد كرده و یكی از زوج های اسكاری تاریخ را همراه با جك نیكلسون به وجود آوردند.
'دیوانه از قفس پرید' یكی از به یادماندنی ترین فیلم های تاریخ سینما است كه در دهه طلایی هفتاد ساخته شد و با قرار دادن فرد در برابر سیستم، آن را به چالشی جدی فراخوانده است.
فراهنگ(5) ** 9173م.ج ** 1071
تهران - دهه هفتاد ميلادي كه با به پايان رسيدن جنگ ويتنام و تحمل خسارات روحي و رواني بسيار براي سربازان آمريكايي همراه شده بود، هاليوود را به سمت توليد فيلم هاي شاخص ضد سيستم براي آرام كردن فضاي ملتهب جامعه سوق داد كه يكي از شاخص ترين آنها 'ديوانه از تقفس پريد' ساخته ميلوش فورمن است.
