در روزهای آغازین جنگ تحمیلی بسیاری از علاقه مندان سینما با دوربین های مختلف از سوپرهشت گرفته تا شانزده میلیمتری به ثبت تصاویری پرداختند كه حقایق جنگ تحمیلی را به مخاطبان خود به خصوص در خارج از مرزهای ایران نشان داده و اثرات عمیقی از خود برجای گذاشت.
جالب اینكه برخی از مهمترین سینماگران پس از انقلاب همچون كمال تبریزی،رسول ملاقلی پور و ابراهیم حاتمی كیا از دل همین گروه های مستندساز بیرون آمده و در واقع واحدهای آكادمیك فیلمسازی را در جبهه ها با موفقیت پشت سر گذاشتند.
مهمترین و شاخص ترین مستندساز این نبرد تحمیلی هشت ساله بدون شك سید مرتضی آوینی است كه حق بزرگی بر گردن سینمای مستند ایران به ویژه شاخه دفاع مقدس دارد.
وی شهریورماه 1326 در شهرری متولد شده وپس از فارغ التحصیلی از دانشگاه هنرهای زیبا در رشته معماری، دوربین به دست گرفت و در روزهای ابتدایی پیروزی انقلاب به مستندسازی روی آورد. برای نمونه می توان به مستند غائله گنبد اشاره كرد كه در ادامه با آغاز جنگ تحمیلی به مستندهای شاخصی در این رابطه منتهی شد.
آوینی كه از همان روزهای نخست در جنگ حضور داشته شیوه جدیدی را در مستندسازی باب كرد كه پایه آن را نه تكنیك بلكه كشف و شهود سازنده كار تشكیل می داد.در حقیقت آوینی شاعری با احساس در قالب مستندساز جنگی بود كه افراد گروهش را نیز با نگاه خاص خود همدل و همراه ساخته بود.
مستند فوق العاده فتح خون با موضوع دفاع جانانه مردم خرمشهر در برابر دشمن را می توان یكی از بهترین مستندهای جنگی جهان به حساب آورد كه هنوز هم پس از گذشت بیش از سه دهه از ساختش همچنان جذابیت و تاثیرگذاری خود را از دست نداده است.
نكته كلیدی آثار شهید آوینی حل شدن دوربین و گروه فیلمسازی در فضای جبهه و یكی شدن با آدم های درگیر جنگ است كه اثرگذاری آنها را بر مخاطب دو چندان می سازد.
گروه فیلمسازی روایت فتح كه خود آوینی بنیان آن را گذاشت در تولید مستندها شجاعت غریبی به خرج داد و دراین راه فیلمبردار و برخی دیگر از افراد گروه به درجه رفیع شهادت نائل شدند.
بخش مهمی از شهرت مستندهای سیدمرتضی آوینی و گروه روایت فتح به گفتار متن فوق العاده آن با صدای آوینی بازمی گشت كه شاعرانگی دلنشینی در آن موج می زد.
گفتاری بسیار ساده اما در عین حال جذاب و تاثیرگذار كه به خوبی روی تصاویر نشسته و آن را تكمیل كرده است.آوینی هم به مانند بسیاری از رزمندگان روح حاكم بر جبهه های جنگ تحمیلی را درك كرده و برای به تصویر كشیدن آن زحمات بسیاری را متحمل شده تا مردم كشورش با حقیقت جنگ آشناتر شده و نسل های بعد نیز سند تصویری قابل اعتنایی از این دفاع هشت ساله داشته باشند.
آوینی پس از پایان دوران دفاع مقدس هم بی كار ننشسته و مستندهای خود را روانه آنتن تلویزیون كرد و در كنار آن از طریق نشریه سوره به مباحث بنیادین و نظری سینما پرداخت كه با موافقین و مخالفین بسیار مواجه شد.
وی در این ایام نوشتن نقد روی فیلم های سینمایی اعم از خارجی و ایرانی را آغاز كرده و از زاویه متفاوت تری به آنها پرداخت.
آوینی در جشنواره فیلم فجر سال 1371 جزو هیات داوران قرار گرفته و بیش از همه تحت تاثیر فیلم از كرخه تا راین ساخته ابراهیم حاتمی كیا قرار گرفت كه نقد مفصلی هم روی آن در نشریه تحت سردبیری اش نوشت.
سید مرتضی آوینی پس از تعطیلات نوروزی سال 1372 و هنگام تصویربرداری مستند شهری در آسمان با مضمون سقوط و آزادسازی خرمشهر در منطقه فكه بر اثر اصابت مین به فیض شهادت نائل شد.
روحش شاد و یادش گرامی.
فراهنگ(5)**1983**م.ج
تهران- همزمان با آغاز جنگ تحميلي در واپسين روز تابستان 1359 نسل جديدي از فيلمسازان جوان پا به ميدان گذاشته و دوره تازه اي از سينماي مستند را با عنوان 'دفاع مقدس' با هدف تحت پوشش قرار دادن رويدادهاي جنگ بنيان گذاشتند.
