به گزارش ایرنا، ایران از زمان پیش از تاریخ یعنی قرن ها پیش از آنكه اولین تمدن ها درحوالی بین النهرین سر برآورند محل سكونت انسان ها بوده است.اولین بیانیه حقوق بشر در جهان متعلق به كوروش كبیر از پادشاهان ایرانی است. در طول دوره ساسانیان فرهنگ ایرانی،مناطقی بسیار فراترازمرزهای این امپراتوری را تحت تأثیر قرار داد.به طوری كه این تأثیر به اروپای غربی، آفریقا، چین و هند می رسد و نقش برجسته ای را در شكل دادن به هنر قرون وسطایی هم در اروپا و هم در آسیا ایفا می كند.
بعد از ورود اسلام به ایران و آمیختن دو عنصر اسلامیت و ایرانیت، ادبیات، فلسفه، پزشكی و هنر ایرانی فرصت بروز و ظهور بیشتر یافتند و در طول این دوره، دانشمندان ایرانی یك عصر طلایی را به ایجاد كردند.
هویت ملی از جمله موضوعاتی است كه مورد تاكید مقام معظم رهبری حضرت آیت الله خامنه ای(مدظله العالی) است و معظم له در تاریخ 18 دی 1382 در دیدار اقشار مختلف مردم قم در این باره فرمودند: ملت ایران ملتی است مستقل، آزاد، هوشمند و به شدّت به هویّت ملی و اسلامی خود علاقه مند.
در همین راستا، خبرنگار ایرنا، گفت وگوی مفصلی با آیت الله سید محمد خامنه ای از مبارزین پیش از انقلاب، عضو شورای تدوین قانون اساسی جمهوری اسلامی، رئیس بنیاد ایران شناسی و رئیس بنیاد حكمت اسلامی صدرا انجام داده است.
محمود احمدی‌نژاد رئیس جمهوری اسلامی ایران در 17 تیرماه سال1392، طی حكمی آیت‌الله خامنه‌ای را به ریاست بنیاد ایران شناسی منصوب كرد.
مشروح مصاحبه ایرنا با رئیس بنیاد ایران شناسی در زیر آمده است:
** به عنوان رئیس بنیاد ایران شناسی كه عهده‌دار معرفی ایران و بیان هویت ایرانی و ملی می باشد، تعریف شما از هویت ایرانی و ملی چیست؟
«سرزمین ایران یكی از چند سرزمین انگشت‌شماری است كه پایه‌گذار تمدن بشری و موجب رشد و توسعه حكمت و اندیشه و علوم در سراسر جهان بوده‌اند و تمدن و دانش امروز جهان بویژه در غرب مرهون خدمات ایران و این چند كشور است و به همین دلیل ایران و این چند كشور كه از جمله هند و عراق و مصر و چین می باشند، حق بزرگی بر دنیای دیروز و امروز و فردا دارند.
غربی ها درباره نقش همه این چند كشور كتاب ها نوشته‌اند و شرح ها داده‌اند و معرّفی ها كرده‌اند اما وقتی به ایران كه به نظر ما نقش مادری همه تمدنهای قدیم را داشته، رسیدند به دلایلی سیاسی ـ كه در واقع به سبب شناخت واقعی آنها از قدرت فرهنگ ایران و ترس از هویت پیچیده و توفان زای تاریخی آن است ـ سعی در سكوت و مخفی كاری كرده‌اند و به جز كارویا اعتراف چند محقق ایران شناس یا باستان شناس غربی عمدتاً اهمیت نقش ایران و ایرانی را پنهان كرده اند و این به دلیل همان شناختی است كه از هویت و منش ملت ایران داشته اند و همیشه از ستیز و مقاومت و قدرت پنهان ملی این ملت بزرگ بیمناك بوده‌اند و بویژه در این یكصد ساله اخیر كوشیده‌اند كه مردم ایران را از سابقه تاریخی با شكوهشان، چه در حوزه اسلام و چه پیش از اسلام، دور و غافل نگهدارند و به آنها تلقین كنند كه هویت و فرهنگ ملی ندارند و باید از فرهنگ غربی پیروی كنند ومستعمره فكری و فرهنگی آنها باشند.
علاوه بر اینها، هویّت هر كس، واقعیت و حقیقت اوست كه به سابقه تاریخی و نقش گذشته و امروزی او مربوط می شود، و اگرچه تعلق به سرزمین و مرزهای جغرافیایی هم در هویت ملل مؤثر است ولی عمده هویت انسان چه فردی و چه ملی، بسته به مرزها و قلمرو فرهنگی و اعتقادی او از یكطرف و از طرف دیگر كاركرد و نقش او در خدمت‌رسانی به بشریت و جوامع دیگر است.
مثلاً امروز به ظاهر، مردم ما علوم را از غرب فرامی گیرند ولی مایه اصلی این علوم را غرب (اروپا و بویژه ایتالیا و فرانسه قرون وسطی) از مسلمانان اندلس (اسپانیای كنونی) گرفته‌اند كه طبق تحقیق، بیشتر آنها از شیعیان و باطنیه اهل ایران بودند (غربیها به عمد یا به اشتباه آنها را اَعراب وانمود می كنند).
در ایران قدیم هم، چه دولت های آریایی و چه دولتهای بومی ایرانی (مثل عیلامی ها یا كاسپین های شمال یا تمدن های مانائی و نواحی مركزی در كاشان و كرمان) همه، پایه گذار فرهنگهای غنی و تولید علم و هنر و نوعاً مروج توحید و اخلاق بوده‌اند. مثلاً كورش و فرزندش با جهاد فرهنگی به ظاهر نظامی خود، توحید را در بین‌النهرین و سومر و مصر و آتن (یونان) گسترش دادند و روحانیون آن زمان هم بزرگترین دانشمندان علوم مختلف و فیلسوفان عصر خود بودند.
همه این سوابق در هویت ملی هر ایرانی ثبت شده و وجود دارد و می شود به آنها افتخار كرد. نسبت فكری و روحی و فرهنگی ملت ایران همه به آن سوابق برمی گردد و از این روست كه شناسنامه تاریخی هر ایرانی، هزاران سال فرهنگ و سابقه درخشان را در خود دارد. در كشفیاتی كه اخیراً در حفاری های زاگرس مركزی انجام شد آثاری یافت شد كه متعلق به دوازده هزار سال پیش بود. پیش از شهر سوخته و ناحیه سیلك و نقاط دیگر را كه تا نزدیك 10 هزار سال حدس میزدند، در آنجا تمدن وجود داشته و مردمی ساكن بوده‌اند و كشاورزی داشته‌اند.
این تاریخ را اگر با به اصطلاح قدیمی ترین تمدن ها مثل مصر پنج هزار سال، بین النهرین شش هزار تا شش هزار و پانصد سال و هند آریایی حدود چهارهزار تا چهار هزار و پانصد سال مقایسه كنید، سابقه تمدن ایرانی روشن تر می شود.
ملت ایران به دلیل همین رشد فكری ایرانی و فرهنگ و هوش مثبتی كه داشت، زودتر از ملل دیگر اسلام را شناخت و حتی پیش از نفوذ لشگر مسلمین به ایران، اسلام را پذیرا شد و جای شگفتی ندارد اگر روحانیون زرتشتی آن زمان زودتر از مردم دیگر به اسلام روی آوردند كه مشهورترین آنها سلمان (روزبه) فارسی است كه خود او از طایفه مغان و از روحانیون بزرگ بود.
فرهنگ و معارف اسلامی، شتاب و رشد شعور عالی ایرانی ها را بیشتر كرد و اتفاقی نیست اگر می بینیم بزرگترین فیلسوفان و دانشمندان و پزشكان و منجمان تاریخ اسلام همه ایرانی هستند وبیشترین قرآن‌شناسان و حدیث‌شناسان و پایه‌گذاران ادبیات عرب هم ایرانی می باشند.»
** نقش ایرانیان در گسترش مكتب حقه تشیع را تا چه حد موثر می دانید؟
«مردم هوشمند و فرهنگ مدار ایرانی در برخورد با اسلام از یك طرف و با جریانهای اجتماعی سیاسی بعد از پیامبر از طرف دیگر، به این نتیجه رسیدند كه بر اساس نص و اشارات قرآنی، اطاعت از پیامبر، اطاعت از خداست و پیروی از آن حضرت واجب است و جانشینی پیامبر بعد از او باید با نصب و تعیین پیغمبر باشد و مراجعه به آراء اشراف شهر مدینه و حتی مراجعه به افكار عمومی و رفراندوم تمام مسلمین هم درانتخاب و نصب جانشینی غیر آنچه كه پیامبر منصوب كرده مؤثر و جایز نیست.
از اینرو تقریباً تا دوران امویها و حكومت اعراب اموی و عباسی در ایران تا عمق خراسان و نواحی شرقی،مردم ایران تشیع رابه عنوان اسلام اصل یا ارتدوكس پذیرفتند و پیرو اهل بیت(ع) شدند و بعد از آنكه حكومتهای اموی و عباسی برای جلوگیری از تحركات سیاسی-نظامی پنهانی شیعه (اسماعیلیه و غیر‌اسماعیلیه) به شدت به تبلیغ علیه شیعه پرداختند؛ در سراسر ایران، طوایف و گروه های مخالف حكومت، جسته گریخته با حكومتهای محلی اعراب به معارضه و جنگ پرداختند كه به غلط به آنها «شعوبیه» نام داده‌اند و گر چه شیعه بعدها به مصر و شمال آفریقا و یمن رفت ولی ایران همچنان پایگاه شیعه و مقاومت در برابر خلفای اموی و عباسی باقی ماند و حتی آنرا به شبه قاره و نقاط دیگر هم گسترش داد.»
** ایرانیت و اسلام هر دو، متقابلاً خدمات و تأثیرات قابل توجهی بر یكدیگر داشتند. ضمن تشریح این خدمات، به نظر شما حذف ایرانیت از اسلام و بالعكس، به توسعه و گسترش جریانهای افراطی و تك بعدی كمك نمی كند؟
«ایرانی بودن» یعنی آلیاژی از «میراث فرهنگ و تاریخ ایران، با عقیده و فرهنگ اسلامی» و درهم جوشیده اند و این تركیب، یك فرهنگ غیر‌قابل تجزیه بوجود آورده كه تفكیك آنها قطعاً به هویت ایرانی صدمه میزند و جای پایی برای نفوذ و دخالت دشمنان سیاسی اسلام و ایران باز می كند و در این باره باید مراقب بود.
اسلام همه كمالات را چه از جهت جهان بینی و چه در ابعاد حقوقی و مدیریت اجتماعی و چه در جنبه اخلاقی و تربیتی با خود داشت و حتی یك جامعه نیمه وحشی اعراب حجاز و اطراف آنرا توانست در مدت كوتاهی جهل‌زدایی كند و به مدارج عالی فرهنگی و اعتقادی برساند. اما همین اسلام وقتی به ایران رسید، اوج فرهنگ باستانی ایرانی به قدری بود كه توانست ضمن استفاده شایان از اسلام و فرهنگ آن، پیرایه‌هایی در زمینه‌های مختلف به آن بیافزاید و به تفسیر مجملات فرهنگ اسلامی و گسترش عرفان و معارف آن بپردازد و معارف اسلامی را با جان و دل خود بیامیزد؛ توجه ایرانیان به اهل بیت(ع) هم بدلیل سرچشمه و پر‌فیض بودن آنها برای ایرانیان هوشمند و پرسشگر بود.
بنابرین، نه به نفع مردم ایران دوست و وطن دوست است كه فرهنگ و تاریخ خود را مستقل از اسلام بجویند و نه به سود طرفداران اسلام است كه به توهم دفاع از اسلام، به سوابق پر مجد و عظمت و توحیدی و اخلاقی غنی ایران باستان حمله كنند. هر یك از ایندو برداشت غلط است و افراط و تفریط در این باب، سبب آسیب‌رسانی به هویت ایرانی و اسلامی امروز ما خواهد شد و به نفع دشمنان تمام می شود. یكی از ابزارهای دوران سلطه انگلیس و رضا شاه برای نفوذ در ایران و سلب و خلع هویت ملی مردم، دور كردن آنها از اسلام بود به صورت تبلیغ یك طرفه تاریخ و فرهنگ ایران باستان و حتی وارث او یعنی شاه منفور هم خود را وارث كورش معرفی كرد تا اثر عمیق اسلام در ایران را كمرنگ نشان دهد.»
**نقش و جایگاه بنیاد ایران‌شناسی را در شناخت بیشتر ابعاد مجهول تاریخ و هویت ایرانی چگونه می‌بینید و برنامه شما در این راستا چیست؟
«تا زمان تأسیس بنیاد ایران‌شناسی، فعالیت هایی كه برای معرفی ایران بویژه در دوره باستان انجام میشد پراكنده و در مراكز مختلف بود و گاهی كارهای موازی و مكرر هم در دو مركز مختلف انجام میشد. از این رو،تأسیس یك مركز تخصصی به شرط آنكه فعال و پیشرو باشد و در‌جا نزند،ضروری می نمود و ابتكار مرحوم آقای حسن حبیبی در تأسیس این بنیاد بجا و قابل تحسین است.
ایران‌شناسی را نباید همان تاریخ ایران و تاریخ نگاری محض دانست بلكه باید علاوه بر آن، همه ابعاد فرهنگی و تمدن ساز آنرا هم موضوع و محور معرفی ایران قرار داد، از جمله تاریخ هنر، زبان‌شناسی، باستان‌شناسی و دین شناسی و حتی نژادشناسی و بوم‌شناسی و یا حتی بخشی از مطالعات باید درباره روانشناسی اجتماعی ملل قدیم و شناخت شكل جوامع و علل جنگهای آن دوران باشد تا شناخت ما از ایران قدیم كامل شود.
در تاریخ تمدن ایران، زوایای مبهمی وجود دارد كه بخشی از آن مربوط به حكومت های بومی ما‌قبل ورود آریاییها به ایران و هند است و بخشی مربوط به نحوه و تأثیرهای آریایی ها در فرهنگ و تمدن قدیم ایران و هند است. دین‌شناسی تطبیقی هم از یكطرف و مطالعات دقیقتر در دین و فلسفه زرتشت از طرف دیگر جزء نیازهای تحقیقاتی امروز ایران است كه خوشبختانه بنیاد حكمت اسلامی صدرا در یك دهه اخیر به بخشی از این تحقیقات پرداخته كه در آینده در دسترس محققان قرار خواهد داد.
یكی از بخش های مهم ایران‌شناسی، شناخت و پژوهش و معرفی تاریخ فلسفه و علوم در ایران قدیم است كه چندان به آن توجه عمیق نشده بود و متأسفانه بیشتر ـ اگر نگوییم همه ـ تحقیقاتی كه در ایران‌شناسی شده و یا درباره تاریخ تفكر فلسفی یا شناخت علوم یا هنر و ادبیات حتی فناوری در دوران باستان نوشته شده متعلق به بیگانگان است و با وجود بها دادن به فعالیتهای ذی قیمت باستان‌شناسان ایرانی در دهه‌های اخیر، عمده اطلاعات باستان‌شناسی ما هم توسط بیگانگان گردآوری شده است.
بنیاد حكمت اسلامی صدرا نزدیك به هشت سال است كه با همكاری استادان محترم تاریخ و فلسفه و باستان شناسان و پژوهشگران تاریخ تمدن و فرهنگ ایران به شناخت ریشه‌های تمدن ایران قدیم و تأثیر آن در تمدنها و حكومتهای مجاور (تا برسد به یونان قدیم) پرداخته و همت گماشته و امیدوار است كه با روش جدید و ابتكاری و علمی خود بتواند زوایای مبهم تاریخ در این زمینه‌ها را روشن سازد و در محافل ایران‌شناسی جهان حرف تازه و نكته جدیدی عرضه كند و با تكیه بر داده‌ها و داشته‌های ما، تمام مجهولات مربوط را كه برخی از آنها حتی مورد سؤال و تحقیق هم قرار نگرفته، كشف و معرفی كند.
البته این كاوشها منحصر به تاریخ ایران قدیم نیست، مجهولات بسیاری هم در تاریخ ایران بعد از اسلام هست كه از نظرها پنهان مانده و بنیاد حكمت اسلامی صدرا بدنبال تحقیق و شرح آنهاست.
اگر خداوند متعال توفیق عطا فرماید و پشتیبانیهای دولتی مادی و معنوی ادامه یابد. امیدوار هستیم، پدیده جدید و چشمگیری در عرصه تاریخ تمدن و تفكر ایران حاصل شود و هویت تاریخی ایران و ایرانی را معرفی نماید. ان شاء الله.»
تهرام**9191/1647
تهران بزرگ – آيت الله سيدمحمد خامنه اي رئيس بنياد ايرانشناسي با بيان اينكه در ايران قديم، چه دولت هاي آريايي و چه دولتهاي بومي ايراني، همه پايه گذار فرهنگ‌هاي غني و توليد علم و هنر و نوعاً مروج توحيد و اخلاق بوده‌اند گفت: كورش و فرزندش با جهاد فرهنگي به ظاهر نظامي خود، توحيد را در بين‌النهرين و سومر و مصر و آتن گسترش دادند.