تداوم سیاست مداخله گرای آمریكا در خاورمیانه

با وجود گذشت 60 سال از كودتای 28 مرداد 1332 و چاپ و نشركتاب ها و مقالات متعدد دراین حوزه، هنوز هم مباحث عمیقی پیرامون دلایل و چرایی این حادثه تاریخی و پیامدهای آن همچنان به قوت خود باقی است، سوالاتی كه در صورت پاسخگویی می تواند نكات بیشتری از این حادثه را روشن سازد. در شصت سال پیش و در چنین روزی 'آژانس امنیت ملی آمریكا' (سیا) با كمك سرویس اطلاعاتی انگلیس (MI6) توانست دولت 'محمد مصدق' نخست وزیر ایران را به واسطه یك كودتای نظامی براندازد، مصدقی كه با ملی كردن صنعت نفت ایران توانسته بود مداخله بیگانگان و كشورهای دیگر را در استفاده از طلای سیاه كوتاه سازد.

اما با گذشت شصت سال از اجرای كودتا، بالاخره آژانس اطلاعات مركزی آمریكا (سیا) همزمان با سالروز این واقعه تاریخی علیه ملت ایران، به نقش خود در برنامه‌ریزی و اجرای این كودتا كه به بركناری محمدمصدق نخست وزیر وقت منجر شد، اعتراف كرد و روز گذشته اسناد مربوط به این مداخله بر روی وب سایت آرشیو ملی آمریكا قرار گرفت. به گزارش پایگاه اینترنتی مجله فارین پالسی با اشاره به علنی شدن مداخله آمریكا گزارش كرد كه 'شصت سال پیش در چنین روزی (19 اوت 1953) تاریخ معاصر ایران وقتی كودتای تحت حمایت آمریكا و انگلیس، محمد مصدق نخست‌وزیر این كشور را سرنگون كرد، دچار چرخشی شدید شد. طنین این حادثه در طول سال‌ها دست از سر سازمان دهندگان آن بر نداشت و منجر به احساسات ضدآمریكایی شد كه خلع شاه را در اوایل سال 1979 به همراه داشت و حتی ایرانی‌ها را به نحوی تحت تاثیر قرار داد كه اواخر آن سال سفارت آمریكا در ایران را تسخیر كردند'.

اما جامعه اطلاعاتی آمریكا اولین اسناد مربوط به این سرنگونی را ابتدا در اوایل دهه 80 میلادی و آنهم به صورت خلاصه ای از یك گزارش داخلی تحت عنوان 'مبارزه برای ایران' بر اساس قانون آزادی اطلاعات علنی كرد، این سند نخستین بار در 1981 منتشر شد اما بخش اعظم آن حذف شده بود و شامل كل بخش سوم آن تحت عنوان 'اقدام پنهان' بود؛ بخشی كه خود كودتا را تشریح می‌كرد و بخش اعظم گزارش در خفا باقی ماند اما نسخه جدیدی كه آژانس امنیت مركزی آمریكا برای اولین بار به طور رسمی واقعیت مشاركت این آژانس را در این كودتا علنی می كند، اسنادی است كه بتازگی در وب سایت این آژانس قرار گرفته است. در این اطلاعات جدید، كودتا تحت عنوان رمز 'عملیات آژاكس' یاد شده است.

البته پیش از این بسیاری از مقامات آمریكایی به نقش محوری این كشور در كودتا اشاره كرده بودند، برای نمونه در سال 2000 میلادی 'مادلین آلبرایت' وزیر امورخارجه آمریكا، در جلسه‌ای با حضور شماری از ایرانیان به نقش واشنگتن در انجام كودتا اشاره ای داشت و همچنین 'باراك اوباما' رییس جمهور آمریكا، در جریان دیدار سه روزه از كشور عربستان سعودی و مصر (12 - 15 خرداد 1388) در نطق از پیش تنظیم شده خود در قاهره اذعان كرد كه كودتای 28 مرداد 1332 در ایران كار آمریكا بوده‌است.

اما فرای چگونگی انجام كودتا و نتایج آن، انجام كودتا و سرنگونی دولت مصدق بعنوان بخشی از رفتار ثابت در سیاست خارجی آمریكا در منطقه خاورمیانه را نشان می دهد كه همواره جریان واقعی و عینی آن در تحولات این منطقه دیده شده است. آمریكا اگرچه پس از سال 1972 و همزمان با خروج انگلیس از منطقه خلیج فارس- كانال سوئز به صورت یك نیروی عمده در این منطقه حضور یافت اما پیش از این نیز به صورت موردی به واسطه 'دكترین ترومن' (1947-1326) در دیگر نقاط جهان مداخله محدود كرده بود. بر پایه دكترین ترومن دنیا به دو بخش تقسیم شده بود؛ كشورهای آزاد و دمكراتیك و كشورهای غیرآزاد و غیردموكراتیك كمونیست. براین اساس، آمریكا طی آن سال ها تلاش كرد تا حكومت های طرفدار خود را در كشورهای تركیه و یونان ایجاد نماید و پس از آن نیز جنگ كره شاید مهمترین نماد اجرای این دكترین در سال1950 بود.

البته برآیندهای كودتا مبتنی بر به دست گرفتن ساختارهای نفتی ایران آن دوران از سوی آمریكایی ها واقعیت كلام و تحلیل اقدام این كشور را در عمل نشان داد.

بر این مبنا، می توان نتیجه گرفت كه اصولا مداخله گرایی بعنوان بخشی از رفتار سیاست خارجی آمریكا از دهه های گذشته بوده كه واشنگتن تلاش كرده از طریق چنین سیاستی منافع عمده خود را در مناطق مختلف جهان به دست بیاورد و این سیاست بعنوان یك نگاه كلان در رویكرد نخبگان سیاسی- امنیتی آمریكا هنوز تبلور دارد و شاخص ادامه چنین سیاستی را نیز می توان در سیاست های آمریكا در عراق، افغانستان، شمال آفریقا و منطقه خلیج فارس دید.

در نهایت، انجام كودتای 28 مرداد در ایران را می توان نماد و آغازگر سیاستی در سیاست خارجی آمریكا دانست كه برای دهه های متمادی روند تحولات بسیاری در مناطق مختلف جهان را یا تغییر داد و یا به سمت منافع واشنگتن سوق داد.

تحقیق**2040**1358