بيماري قلبي و عروقي چيست؟

قلب انسان چگونه كار مي كند ؟

قلب يك پمپ عضلاني توخالي است كه بدون توقف خون را به سراسر بدن پمپ مي كند. اگرچه قلب بزرگتر از مشت دست نيست ؛ ولي در طول دوران عمر در حدود 300 ميليون ليتر خون را پمپ مي كند. رگ هاي بزرگ خون كه به قلب متصل اند خون را به ريه ها و سراسر بدن مي برند و باز مي گردانند.

مهم ترين علائمي كه در ارتباط با بيماري هاي قلب وعروق مي باشند شامل موارد زير است :

1-احساس ناراحتي در قفسه سينه:

اگرچه يكي از مهم ترين علائم تنگي سرخرگي عروق قلبف احساس ناراحتي در قفسه سينه مي باشد اما هرگونه ناراحتي در قفسه سينه الزاما ناشي از مسائل قلبي نيست. ناراحتي قفسه سينه در صورتي كه ناشي از تنگي سرخرگ هاي قلب باشد، اصطلاحا « آنژين قفسه صدري» نام داشته و مشخصات آن اينست:

- در اغلب موارد بصورت فشارنده و در ناحيه پشت جناغ است .

- با فعاليت افزايش و با استراحت تخفيف مي يابد.

- ممكن است به بازو دست چپ و گاها به گردن و فك انتشار يابد.

- با مصرف قرص هاي زيرزباني نيتروگليسيرين در طي 3الي5 دقيقه قطع مي شود.

- معمولا ارتباطي با وضعيت بدن(خوابيدن يا نشستن) ندارد. در صورتي كه درد شديد قفسه سينه همراه با علائمي نظير تعريق سرد، تهوع و استفراغ باشد و يا به مدت طولاني(بيشتر از 30دقيقه) طول بكشد با توجه به احتمال حمله قلبي مراجعه سريع به اورژانس الزامي است.

در صورتي كه درد آنژيني بصورت متناوب و در حالت استراحت ايجاد مي شود احتمال بروز حمله هاي قلبي زياد بوده و مراجعه فوري به اورژانس توصيه مي شود.

- دردهاي غيرآنژيني قفسه سينه:

در صورتي كه درد قفسه سينه ارتباطي با فعاليت نداشته باشد، با قرص زيرزباني نيتروگليسيرين تغييري نكند و با تنفس و سرفه و يا تغيير وضعيت تشديد شود در اينصورت احتمال قلبي بودن درد بيمار كم مي باشد و عامل غيرقلبي نظير اسپاسم عضلاني و مسائل استخواني مطرح است .

درد سوزشي پشت جناغ كه بعد از مصرف غذا ايجاد شده و با خوابيدن و خم شدن تشديد شده و با تغيير مزه دهان بصورت ترش و با مصرف شربت هاي ضداسيدي و يا قرص هايي نظير رانيتيدين كاهش مي يابد مطرح كننده برگشت محتويات معده به مري(رفلاكس) است .

درد قفسه سينه كه با تنفس تشديد شده و همراه تنگي نفس سرگيجه و… است مخصوصا در صورتي كه با خوابيدن تشديد مي يابد ممكن است ناشي از علل مهمي از قبيل آمبولي ريه و يا التهاب پرده هاي قلب بوده و در اين موارد مراجعه به پزشك متخصص حتما توصيه مي شود.

2-ضعف و خستگي پذيري زودرس:

يكي از علائم شايع در بسياري از بيماري هاي قلبي و غيرقلبي نظير بيماري هاي غددي و متابوليسمي، ريوي ومسائل رواني مي باشد. نارسايي قلب، براديكاردي(ضربان پايين قلب) و مشكلات دريچه اي قلب با ضعف و خستگي پذيري زودرس همراه است .

وجود علائم همراه از قبيل تنگي نفس، سرفه، كندي نبض(ضربان كمتر از 60بار در دقيقه)، حملات غش(سنكوپ) تعريق سرد و سرگيجه در تشخيص مسائل قلبي كمك كننده است. معاينه دقيق توسط پزشك و در صورت لزوم الكتروگرام قلبي، اكوكارديوگرافي، عكس قفسه سينه و آزمايش خون معمولا منجر به تشخيص سريع مسائل قلبي مي شود.

3-تنگي نفس:

احساس دشواري در تنفس مي تواند ناشي از علل قلبي ويا غيرقلبي باشد. در صورتي كه تنگي نفس با فعاليت تشديد شده در حالت خوابيده نسبت به حالت نشسته افزايش يابد و مخصوصا در صورتي كه همراه تورم پاها و همراه با حملات تنگي نفس شبانه باشد، علل قلبي نظير نارسايي قلب و مشكلات دريچه اي مطرح بوده و با اكوكارديوگرافي براحتي قابل تشخيص است.

آسم و بيماري هاي انسدادي ريوي از علل شايع تنگي نفس مي باشند. در اين موارد سرفه و خلط فراوان و احساس خس خس سينه بصورت شايع ديده مي شود. شرح حال مصرف طولاني مدت دخانيات با احتمال آمفيزم و برونشيت مزمن همراه است.

تنگي نفس ناگهاني ممكن است ناشي از علل خطرناك از قبيل آمبولي ريه باشد; در صورتي كه فرد به مدت طولاني بي حركت بوده و يا در بيمارستان بستري بوده باشد آمبولي ريه مطرح بوده و بايد مورد بررسي قرار گيرند. آريتمي هاي قلبي بصورت براديكاردي و يا تاكي كاردي هاي حمله اي نيز منجر به تنگي نفس مي شود. كه با گرفتن نبض توسط همراهان بيمار قابل تشخيص است .

نارسايي كليوي مسائل رواني و بيماري هاي متابوليك نيز مي توانند با تنگي نفس شديد همراه باشند. گاها در سالمندان و افراد ديابتي حمله قلبي با درد خفيف يا بدون درد بوده و تنگي نفس ناگهاني تنها علامت مي باشد. بنابراين ارجاع فوري اين بيماران به اورژانس الزامي است.

4-سرگيجه:

سرگيجه يكي از علائم شايع در افراد جامعه است كه مي تواند ناشي از علل قلبي ، عصبي، متابوليك و يا مسائل رواني باشد. احساس سبكي سر، تاري ديد و عدم تعادل مخصوصا اگر همراه با تعريق سرد باشد مي تواند ناشي از آريتمي قلبي، ضربان پايين قلب و يا افت فشار خون باشد.

در صورتي كه فرد هنگام تغيير وضعيت از حالت نشسته به ايستاده دچار سرگيجه شود افت فشارخون اتواستاتيك ناشي از داروهاي فشارخون، كم آبي و يا اختلال اتونوم در سالمندان مطرح بوده و با اندازه گيري فشارخون در حالت خوابيده و ايستاده بررسي مي شود.

حملات سرگيجه به صورت كوتاه مدت مخصوصا در صورت همراهي با تعريق و يا طپش قلب مطرح كننده آريتمي هاي قلبي مي باشد. در صورتي كه سرگيجه بصورت احساس چرخش در محيط و يا حركت اطراف مي باشد مخصوصا در صورت همراهي با علائمي نظير تهوع و استفراغ و وزوز گوش مطرح كننده علل عصبي بوده و مراجعه به متخصص اعصاب توصيه مي شود.

در صورتي كه بيمار مبتلا به ديابت كه تحت درمان با انسولين و يا قرص هاي پايين آورنده قندخون است . دچار سرگيجه، كاهش سطح هوشياري و يا تعريق شود احتمال كاهش قندخون مطرح بوده و مراجعه به اورژانس توصيه مي شود. در اين موارد توصيه مي شود تا قبل از رسيدن به اورژانس موادقندي از قبيل عسل و يا قند مصرف شود.

5-طپش قلب:

احساس طپش قلب ممكن است بعلت آريتمي قلبي باشد و يا ناشي از اضطراب و فعاليت باشد. در صورتي كه فرد با فعاليت كم دچار طپش قلب شود مراجعه به پزشك و معاينه قلبي و در صورت لزوم بررسي هاي قلبي توصيه مي شود.

در صورتي كه فرد در حالت استراحت بصورت ناگهاني دچار طپش قلب شده و پس از چند دقيقه طپش قلب بصورت خودبخود و دفعتا قطع شود احتمالا آريتمي قلبي وجود داشته است. در اين موارد گرفتن نبض و شمارش ضربان قلب در تشخيص علت طپش قلب بسيار كمك كننده است.

در صورتي كه امكان مراجعه فوري به مركز پزشكي و ثبت الكتروگرام قلب در هنگام طپش وجود داشته باشد تشخيص آريتمي قلبي بسيار آسان مي شود. ممكن است فرد گاها دچار احساس ريزي داخل قفسه سينه و يا احساس يك ضربان قوي نمايد. در اين موارد ممكن است يك ضربان نابجاي قلبي(PVC ،PAC ) وجود داشته باشد.

اين ضربان هاي نابجا براحتي توسط الكتروگرام قلبي(در صورت وجود در هنگام ثبت نوار) قابل تشخيص مي باشند. حملات طپش قلب در مبتلايان به اختلالات قلبي نظير نارسايي قلب و يا مشكلات دريچه اي مطرح كننده آريتمي هايي از قبيلAF ، فلوتر دهليزي و يا تاكي كاردي بطني بوده و با توجه به عوارض مهم اين آريتمي ها بررسي دقيق و درمان مناسب الزامي است.

گاهي فرد در هنگام احساس طپش قلب هيچگونه آريتمي ندارد(تاييد شده توسط معاينه و يا الكتروگرام) در اين موارد اطمينان بخشي به بيمار كافي است. در صورتي كه در هنگام حملات طپش قلب امكان معاينه و يا ثبت الكتروگرام قلبي نباشد يكي از روش هاي تشخيص هولتر مونيتورينگ قلب است توسط اين روش امكان ثبت نوار قلب براي 24تا48ساعت وجود داشته و در صورتي كه حملات طپش قلب فراوان باشد(مثلا روزي يك بار) امكان ثبت الكتروگرام در هنگام طپش قلب وجود دارد.

گاهي شك باليني پزشك به آريتمي زياد بوده و در صورت تمايل بيمار به برطرف شدن آريتمي مطالعه الكتروفيزيولوژي و در صورت القا» آريتمي adlation توصيه مي شود.

6-تعريق:

تعريق سرد يكي از علائم شايع حملات قلبي، آريتمي ها، براديكاردي و نارسايي قلب مي باشد كه البته در اغلب موارد همراه ساير علائم ديده مي شود. در صورتي كه تعريق سرد همراه درد آنژيني قفسه سينه باشد احتمال حمله هاي قلبي مطرح است.

در صورتي كه تعريق سرد همراه طپش قلب سرگيجه ضعف و بيحالي باشد، احتمال آريتمي هاي قلبي مطرح است. در نارسايي شديد قلبي تعريق سرد همراه تنگي نفس و احساس خستگي ايجاد مي شود.

ممكن است تعريق سرد ناشي از كاهش قندخون در افراد ديابتي تحت درمان باشد كه در اين موارد معمولا كاهش سطح هوشياري و گيجي از علائم همراه باشد.

در موارد نادر ممكن است حملات تعريق سرد به تنهايي ناشي از حمله قلبي باشد كه اين مسئله مخصوصا در سالمندان و مبتلايان به ديابت ديده مي شود و لزوم توجه ويژه به اين نشانه در اين افراد راخاطر نشان مي سازد.

براي كنترل بيماريهاي قلبي عروقي ابتدا بايد عوامل خطر را شناخت و سپس مشخص كرد كه كداميك از عوامل را مي توان تغيير داد و از ميان عوامل قابل تقيير كداميك را بايد در اولويت قرار داد.

عوامل خطر غير قابل تغيير

افزايش سن: حدود 83 درصد از كساني كه در اثر بيماريهاي عروقي قلب مي ميرند در سنين بالاي 65 سال قرار دارند.

در سنين بالاتر زناني كه دچار حملات قلبي مي شوند بيش از مردان در خطر مرگ در هفته هاي اول بعد از حمله قلبي قرار دارند.

جنسيت(مرد بودن): مردان بيش از زنان و در سنين پايينتري دچار حملات قلبي مي شوند. حتي بعد از يائسگي ، با وجوديكه ميزان مرگ ناشي از حملات قلبي در زنان زيادتر مي شود ، به حد مردان نمي رسد.

توارث ( از جمله نژاد): كودكان والدين بيمار قلبي بيش از ديگر كودكان در خطر بروز بيماري قلبي عروقي قرار دارند.

عوامل خطر قابل تعديل

مصرف دخانيات: شانس بروز بيماري عروق قلبي در سيگاريها 2 تا 4 برابر غير سيگاريها است.مصرف سيگار يك عامل خطر مستقل جدي براي مرگ ناگهاني در بيماري عروق كرونر است (2 برابرغيرسيگاريها).

بالا بودن كلسترول خون: هر چه ميزان كلسترول خون بالاتر رود ميزان بروز بيماري كرونر قلب افزايش مي يابد. اگر عامل خطر ديگر همچون مصرف دخانيات و پرفشاري خون نيز وجود داشته باشد، اين خطر بيشتر افزايش مي يابد. كلسترول خون افراد به سن ، جنس ، وراثت و نژاد نيز بستگي دارد.

پرفشاري خون: فشار خون بالا ميزان بار قلب را افزايش و از اين طريق موجب ضخيم شدن و سخت شدن قلب مي شود. علاوه براين شانس سكته مغزي ، حمله قلبي ، نارسايي كليه و نارسايي احتقاني قلب را افزايش مي دهد. با وجود عوامل خطر ديگر شانس حمله قلبي در بيماران مبتلا به پرفشاري خون چندين برابرخواهد شد.

كم تحركي: زندگي بدون فعاليت يك عامل خطر برا يبروز بيماري عروق كرونر است. فعاليت جسماني متوسط تا شديد بصورت منظم از بيماري عروق خوني و قلب جلوگيري مي كند.

چاقي و اضافه وزن: كساني كه چربي اضافه بخصوص در ناحيه شكمي دارندبيش از ديگران به بيماريهاي قلبي دچار مي شوند. افزايش وزن منجر به بالا رفتن بار قلب ، افزايش كلسترول خون و بالارفتن فشار خون از يكطرف و كاهش HDL از طرطف ديگر مي شود. اين عامل خطر بروز ديابت را نيز در افراد افزايش مي دهد. با كهش حتي 10 پوند ميزان خطر حمله قلبي در افراد چاق كاهش مي يابد.

ديابت: ديابت بطور جدي شانس بروز بيماريهاي قلبي عروقي را افزايش مي دهد. حتي با وجود كنترل قند خون ، ديابت شانس بيماري قلبي را افزايش مي دهد ولي در صورت عدم كنترل اين خطر به مراتب بالاتر خواهد رفت.

منبع : دانشگاه علوم پزشكي مشهد

علمي (1)**1354**1599