یك نویسنده جوان با نوشتن داستانی كوتاه و برنده شدن در یك جایزه ادبی معتبر می تواند با انگیزه و اعتباری كه از این جایزه كسب می كند، فرصت نگارش و چاپ یك كتاب را به دست آورد و از این طریق راه برای معرفی نویسندگان جدید و با استعداد در حوزه ادبیات و داستان باز می شود.
از سوی دیگر قشر كتابخوان پول و فرصت كافی برای خرید و مطالعه تمام رمان های و داستان های منتشر شده را ندارند و طبیعی است بیشتر در پی كتاب هایی باشند كه توسط كارشناسان معتبر حوزه ادبیات مورد تایید قرار گرفته اند.
جوایز ادبی خصوصی كه هیات انتخاب و داورانی متشكل از بزرگان عرصه ادب و داستان كشور در اختیار داشته باشد، قادر است با برگزیدن بهترین كتاب های منتشر شده در یك سال، كار را برای انتخاب بهترین كتاب های موجود در بازار برای كتابخوانان آسان كند.
با وجود چنین اهمیتی برای وجود این جوایز، برگزاری آنها در سال های گذشته با مشكلات فراوانی روبرو بود تا جایی كه كار برخی از آنها به تعطیلی كشید.
«یلدا» از سال 1384 تعطیل شد، «روزی روزگاری» پس از سال 1389 برگزار نمی شود، جوایز «صادق هدایت» و «گلشیری» هم با وجود اینكه همچنان به كار خود ادامه می دهند، با مشكلات فراوانی روبرو هستند.
** جایزه های بی جا
برگزاری این جوایز مشكلات فراوانی داشت اما مهمترین معضل آنها مسئله ای است كه در ظاهر پیش پا افتاده و ساده به نظر می رسد اما در سال های قبل تبدیل به مشكلی غیر قابل حل شده بود و آن هم یافتن جایی برای برگزاری مراسم پایانی است.
سعید طباطبایی جانشین دبیر دوره های اول تا سوم و دبیر دوره چهارم جایزه روزی روزگاری ، از جمله كارشناسانی است كه در این گزارش و در گفت وگو با خبرنگار حوزه ادبیات ایرنا می گوید: مشكل عمده ای كه همه جوایز ادبی با آن درگیر بودند مسئله برگزاری مراسم پایانی و یافتن مكانی برای آن بود. مسئولان سالن ها یا خود اجازه برگزاری مراسم را نمی دادند یا مسئولین مربوطه برای قرارداد با سالن ها موانعی ایجاد می كردند.
وی این گونه به صحبت های خود ادامه می دهد: در دوره سوم قصد داشتیم مراسم پایانی را در سالنی در محله یافت آباد برگزار كنیم اما دو روز پیش از مراسم به ما اطلاع دادند كه حق برگزاری آن را نداریم. ما هم با این اتفاق مجبور شدیم این برنامه را در منزل مدیا كاشیگر دبیر آن دوره جشنواره برگزار كنیم.
فرزانه طاهری مدیر بنیاد هوشنگ گلشیری نیز درباره این مسئله چنین اظهار نظری دارد: در تمام دوره های برگزاری جایزه برای پیدا كردن مكانی برای مراسم پایانی دچار مشكل بودیم و به همین دلیل گاهی اوقات مجبور می شدیم مراسم را به صورت خصوصی برگزار كنیم. در حالی كه علاقه داریم این مراسم به صورت عمومی برپا شود تا مردم بتوانند كتاب های برگزیده را خریداری و با نویسندگان آنها گفت و گو كنند تا یك اتفاق فرهنگی شكل بگیرد.
مترجم كتاب كلیسای جامع نوشته ریموند كارور در ادامه می گوید: با این مشكل از سال اول روبرو بودیم. گاهی اوقات با سالنی قرارداد می بستیم اما در روز برگزاری مراسم، با در قفل شده سالن روبرو می شدیم و خبر می رسید كه مسئولی كه با ما قرارداد بسته هم بركنار شده است. حتی برای اجاره سالن سینما و چلوكبابی هم اقدام كردیم اما برای این كار هم مشكلات فراوانی ایجاد می شد.
'ایجاد چنین مشكلی به هیچ وجه قانونی نیست چون قرار نبود در این مراسم اتفاق عجیبی رخ دهد و فیل هوا كنیم و تمام برنامه ها و حتی عكس هایی كه قرار بود در مراسم نمایش داده شود را هم به مسئولان ارائه می دادیم و آنها می دانستند كه كاری غیر قانونی رخ نمی دهد.'
** وقتی برای هدایت نیست
صادق هدایت با نگارش داستان هایی ماندگار، جایگاهی خاص در تاریخ ادبیات ایران دارد و می توان او را پدر داستان نویسی مدرن ایران نامید. احمد شاملو شاعر پر آوازه كشورمان كه خود یكی از ستاره های درخشان ادبیات معاصر ایران است شاهكار «بوف كور» هدایت را قله ادبیات كشورمان می داند؛ قله ای كه بالاتر از ابرها قرار گرفته است.
جایزه صادق هدایت در بخش داستان كوتاه برگزار می شود و فقط داستان هایی در آن داوری می شوند كه پیش از آن منتشر نشده باشند. این جایزه از سال 1381 و به مناسبت یكصدمین ساگرد تولد نویسنده «سگ ولگرد» آغاز به كار كرد.
جهانگیر هدایت رییس بنیاد صادق هدایت می گوید: تا سال 85 مراسم پایانی جایزه را 28 بهمن كه روز تولد هدایت است در خانه هنرمندان ایران برگزار می كردیم. در سال 86 نیز هماهنگی های لازم را برای این كار انجام دادیم اما در آستانه برپایی مراسم به ما اعلام شد كه سالن در اختیار ما قرار نمی گیرد.
وی این گونه ادامه می دهد: پس از آن هر سال درخواست می كردیم كه یك روز از سال را به هدایت اختصاص دهند و اجازه برگزاری مراسم ما را صادر كنند اما مسئولان خانه هنرمندان پاسخ می دادند كه برای این كار وقت نداریم. «بوف كور» هدایت به 28 زبان ترجمه شده است اما كسانی اجازه برگزاری مراسم را صادر نمی كردند كه حتی نمی توانند 28 زبان خارجی نام ببرند.
رییس بنیاد صادق هدایت از ناكامی برای عقد قرارداد با سالن های متعلق به شهرداری و فرهنگسراها هم حرف می زدند و می افزاید: ظاهرا دستوری برای عدم اختصاص سالن برای مراسم ما صادر شده بود. هدایت با بنیانگذاری شیوه جدیدی در داستان نویسی ایران یكی از ستون های خانه هنرمندان محسوب می شود و اختصاص سالن این نهاد به او طبیعی است اما این اتفاق رخ نمی داد.
وی با ذكر این ضرب المثل كه وقتی جنازه بی صاحب بماند خوراك شغالان می شود ، می گوید: زمانی كه به بزرگان ادب كشور بی توجهی می شود به تدریج آنها از ما دزدیده می شوند و نتیجه این اتفاق این است كه كشورهای همسایه مشاهیر ادب و فرهنگ ما را به نام خود مصادره می كنند.
جهانگیر هدایت ادامه می دهد: سال گذشته دانشگاهی در حیدرآباد هند سالگرد تولد صادق هدایت را جشن گرفت و اگر ما درخواست كنیم همه كشورهای همسایه از برگزاری این مراسم استقبال می كنند اما شان او بالاتر از این است كه چنین درخواستی داشته باشیم.
وی تاكید می كند: پس از اینكه سالنی برای برگزاری مراسم پایانی به ما داده نشد، دو سال این مراسم را در خانه خود برگزار كردم اما به دلیل اینكه منزل من جای كافی برای این كار ندارد پس از آن مراسمی برگزار نكردیم و فقط برندگان برای دریافت جایزه خود به دفتر من مراجعه می كنند.
** جایزه های بی پول
یكی دیگر از مشكلات جوایز ادبی خصوصی مسئله مالی است. با وجود اینكه برخی از این جوایز اصلا هدیه مالی پرداخت نمی كنند یا در صورت پرداخت مبلغ آن بسیار ناچیز است بازهم برای هزینه هایی از جمله پرداخت حق الزحمه داوران با مشكلات فراوانی روبرو هستند.
طباطبایی در این باره می گوید: ما برای برندگان جایزه روزی روزگاری جایزه نقدی در نظر نداشتیم اما حامیان مالی جایزه می توانستند در صورت تمایل این كار را انجام دهند. در دو سال اول به خوبی از سوی حامیان مالی پشتیبانی می شدیم اما پس از آن به دلیل مشكلات اقتصادی كشور این حمایت قطع شد و در سال پایانی حتی نتوانستیم حق الزحمه داوران را نیز پرداخت كنیم و از آنها تقاضا كردیم كه رایگان این كار را انجام دهند.
جایزه صادق هدایت بدون حامی مالی برگزار و تمام هزینه های آن توسط جهانگیر هدایت تامین می شود. مدیر بنیاد صادق هدایت در این باره اظهار نظر می كند: همانطور كه خود هدایت در زندگی اش از پول و مقام گذشت و به همین دلیل ما هم هدیه نقدی برای جایزه خود در نظر نگرفتیم. در حال حاضر با بودجه و امكانات محدودی جایزه را برگزار می كنیم ولی بازهم با مشكلات فراوانی روبرو هستیم. دولت باید از جوایز ادبی خصوصی حمایت كند چون هم در ادبیات كشور تاثیرگذارند و هم اعتبار كشور را بالا می برند.
طاهری نیز درباره مشكلات مالی جایزه هوشنگ گلشیری می گوید: به دلیل مشكلات مالی با دشواری های زیادی در تامین حق الزحمه داوران و مبلغ جایزه خود روبرو هستیم. در این زمینه نیازی به كمك دولت نداریم اما امیدوارم مسئولان به وظایف قانونی خود عمل كنند و فقط برای برگزاری جایزه مزاحمت بی جا فراهم نكنند و جوایز خصوصی را رقیب جایزه های دولتی ندانند.
** ممیزی مضاعف
داوران جوایز خصوصی با بررسی كتاب ها و داستان های مربوط به آن جایزه، اثر برتر را از دیدگاه خود معرفی می كنند. طبیعی است انتخاب كتابی كه مجوز وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی را دارد نباید برای داوران مشكل ساز شود اما یكی از فشارهایی كه به برگزار كنندگان جوایز خصوصی وارد می شود به دلیل انتخاب كتاب ها و افراد خاص به عنوان برندگان این جوایز است.
طباطبایی درباره ایجاد این مشكل برای جایزه روزی روزگاری می گوید: در چهار دوره برگزاری جایزه به دلیل تقدیر از برخی افراد و كتاب ها و یا سخنان برندگان تحت فشار قرار می گرفتیم. انتقاد برندگان جایزه از مشكلات فرهنگی كشور هم برای ما مشكل ساز می شد. در نهایت هم بدون اینكه علت مشخصی به ما ارائه كنند دستور به تعطیلی جایزه صادر شد.
دبیر یكی از جوایز ادبی خصوصی كه خواست نامش فاش نشود از این مشكل با عنوان «ممیزی مضاعف» نام می برد و مشكل را این گونه توصیف می كند: هیچ كدام از جوایز ادبی از كتاب های ممنوعه تقدیر نمی كنند بنابراین دلیلی وجود ندارد كه این جوایز به دلیل انتخاب كتابی كه مجوز وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی را دریافت كرده است دچار مشكل شوند. این كار به معنای ممیزی دوباره یا چندباره است.
** نیازی به حمایت نیست، سنگ اندازی نشود
سید عباس صالحی معاون فرهنگی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی 28 آبان در نشست خبری خود با اشاره به اهمیت جوایز ادبی بخش خصوصی، اعلام كرد كه دولت از این جوایز حمایت خواهد كرد.
با این وجود مسئولان جوایز ادبی علاقه ای به دریافت كمك از دولت ندارند و تنها توقع دارند كه بتوانند بدون سنگ اندازی در مسیر كارشان، آزادانه اجازه انجام كار مورد نظر خود را داشته باشند.
دبیر دوره چهارم جایزه روزی روزگاری معتقد است: حمایت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی از جوایز خصوصی اتفاق بسیار خوبی است اما شكل این حمایت اهمیت زیادی دارد. جوایز خصوصی ترجیح می دهند كسی تحت عنوان حمایت در كار آنها دخالت نكند و اجازه داشته باشند براساس استانداردهای مورد نظر خود كار كنند. بهترین كمك دولت به این جوایز تسهیل اموری مانند فراهم كردن زمینه اختصاص سالن برگزاری مراسم است.
طباطبایی می گوید: از زمانی كه محسن پرویز معاونت فرهنگی وزارت ارشاد را بر عهده گرفت سنگ اندازی هایی مقابل كار جوایز خصوصی آغاز شد و این مساله در زمان حضور بهمن دری در این سمت كامل تر شد. عدم اختصاص سالن به جوایز خصوصی نیز در این زمان از سوی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به تمام سالن ها ابلاغ شده بود. حتی برای رسانه ها هم مشكلاتی ایجاد می كردند كه اخبار جوایز را پوشش ندهند. بهتر است دولت به جای كمك و حمایت، این سنگ اندازی ها را رفع كند.
وی تاكید می كند: با توجه به رویكرد دولت به خصوصی سازی، باید در عرصه فرهنگ هم به این سمت حركت كنیم. بهتر است تمام جوایز دولتی به غیر از جایزه كتاب سال جمهوری اسلامی به بخش خصوصی واگذار شود.
جهانگیر هدایت نیز می گوید: برای برگزاری جایزه صادق هدایت به حمایت مالی كسی احتیاج نداریم و فقط به مكانی برای برگزاری مراسم پایانی نیاز داریم كه امیدوارم این اتفاق امسال رخ دهد.
رییس بنیاد صادق هدایت نیز موافق واگذاری جوایز دولتی به بخش خصوصی است و درباره این مسئله اعتقاد دارد: جوایز دولتی معمولا درباره موضوعی خاص برگزار می شود كه این مسئله باعث می شود شركت كنندگان انشا بنویسند نه داستان. داستان باید از فكر نویسنده تراوش كند نه سفارش نهاد برگزار كننده جایزه. حمایت از كسانی كه به فرهنگ و ادبیات ایران علاقه دارند از عهده دولت بر نمی آید و باید این كار به جوایز خصوصی سپرده شود.
وی ادامه می دهد: باید تمام جوایز دولتی به بخش خصوصی واگذار شود اما افرادی كه این كار را بر عهده می گیرند نباید همان عوامل دولتی باشند بلكه باید افرادی آگاه انتخاب شوند كه بدون غرض ورزی كار حرفه ای فرهنگی انجام می دهند.
فرزانه طاهری مدیر بنیاد هوشنگ گلشیری نیز می گوید: بهتر است دولت به جای برگزاری جایزه به فكر خرید كتاب باشد. باید بدون خودی و غیر خودی كردن برندگان جوایز خصوصی، كتاب های برتر این جوایز را خریداری و به این وسیله كتابخانه ها را تجهیز كنند.
** بازسازی بنایی مخروبه
وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی نشان داده است قصد تقویت جوایز ادبی خصوصی را دارد اما برای این كار ابتدا باید مشكلات گذشته بررسی و سپس برای حل آنها اقدام شود.
یكی از دبیران جوایز ادبی كه گفت نامش فاش نشود درباره آینده جوایز خصوصی می گوید: ابتدا باید ببینیم كسی حماقتی كه ما انجام دادیم را تكرار می كند تا یك جایزه ادبی جدید راه اندازی كند یا نه. افرادی كه این كار را انجام می دهند نیز با شرایط دشواری روبرو هستند زیرا ساختن دوباره بنایی مخروبه به مراتب سخت تر از بنای آن در روز نخست است.
وجود جوایز ادبی می تواند تاثیر مثبتی در شناسایی استعدادهای جوان در عرصه ادبیات و معرفی كتاب های برتر به قشر كتابخوان داشته باشد.
رییس بنیاد صادق هدایت درباره این جایزه می گوید: خیلی از افرادی كه در سال های مختلف برنده جایزه ما شده اند در حال حاضر در میان نویسندگان تراز اول كشور قرار دارند. در طول 12 دوره برگزاری جایزه حدود 12 هزار داستان به دبیرخانه ارسال شده است و تداوم برگزاری جوایزی مانند هدایت می تواند به نویسندگان جوان آنها كمك كند.
فرزانه طباطبایی نیز این گونه درباره جایزه هوشنگ گلشیری اظهار نظر می كند: هدف ما از برگزاری جایزه این بوده است كه كتاب های خوب منتشر شده را به علاقه مندان معرفی كنیم. از دو دوره گذشته نیز بیشتر روی كتاب های اول نویسندگان كار می كنیم تا شاید صداهای تازی ای در این عرصه شناسایی شود.
وی ادامه می دهد: این هدف در راستای روحیات هوشنگ گلشیری قرار دارد كه علاقه زیادی به كمك به نویسندگان جوان داشت.
بدون شك بدون برگزاری جوایز ادبی خصوصی كه داورانی صاحب نظر و كارشناس داشته باشند، عرصه ادبیات داستانی كشور جایی خالی احساس خواهد كرد. وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی می تواند با شناسایی و حل مشكلات این جوایز، به آنها برای ادامه كار كمك كند تا بتوانند به وظیفه خود برای معرفی نویسندگان و كتاب های برتر كشور عمل كنند.
از: محمدحسین آجورلو
فراهنگ (5) ** 2024**1601**
تهران- ایرنا- برگزاری جوایز ادبی خصوصی امیدها را برای شناسایی آثار برتر ادبیات داستانی زنده كرد اما مشكلات پیش روی برگزاركنندگان جوایز، این امید را به حسرت تبدیل كرد.