خیزش های مردمی در جهان عرب كه بیش از سه سال از آغاز آن می گذرد، گرچه در برخی از كشورها، گشایش هایی را در فضای سیاسی آنها بوجود آورده و ساختار سیاسی را از شكل متصلب و تك ساخت آن به نوعی تكثر پیش برده است، اما در برخی دیگر از كشورها بیش از هر چیز نوعی بی ثباتی و خلأ قدرت را در پی داشته است؛ سوریه، نمونه ی بارز چنین وضعیتی است.
گرچه مردم سوریه نیز همچون دیگر ملت های جهان عرب، تغییر در برخی رویه های سیاسی در این كشور خواستار شدند اما مسیر تحول خواهی آنها به دنبال برخورد نه چندان مدبرانه دولت سوریه در روزهای نخست اعتراض ها و نیز مداخله ی برخی طرف های خارجی و سوء استفاده از درخواست های مشروع ملت سوریه، به كج راهه رفت. بیش از 33 ماه از بحران در این كشور می گذرد و سراسر سوریه صحنه ی جنگ خونین میان نیروهای دولتی و مخالفان مسلح است.
بر اساس گزارش تازه ی سازمان دیده بان حقوق بشر درباره ی سوریه، از آغاز جنگ در این كشور، بیش از 129 هزار تن كشته و بیش از 10 میلیون تن نیز آواره شده اند.
بر اساس این گزارش، بیش از 6 میلیون كودك نیز در این كشور بی خانمان شده و بیش از سه میلیون تن از آنها نیز به كشورهای همجوار پناهنده شده اند.
فرسایشی شدن بحران در این كشور، زمینه را برای تحرك گروه های افراطی كه ماهیت آنها بر اساس رویكردهای دهشت افكنانه (تروریستی) بنا نهاده شده، فراهم كرده است.
به تازگی، هفت گروه شورشی و تكفیری از جمله 'لواء التوحید'،'احرارالشام'، 'صغورالشام' در شهر ادلب، 'الحق' در شهر حمص، 'انصار الشام'، 'جیش الاسلام' در حومه ی دمشق و همچنین 'جبهه اسلامی كرد' كه در جبهه ی سوریه با ارتش این كشور در جنگ مسلحانه به سر می برند، اعلام اتحاد كردند.
در این میان، همجواری كشورهای لبنان و عراق با سوریه از یك طرف و تاثیرپذیری این دو كشور از تحرك های گروه های شورشی به خاطر مسایل ناشی از برخی شكاف های فرقه ای و طایفه ای در آنها از طرف دیگر، موجب سرریز شدن بحران سوریه به لبنان و عراق شده است.
از این رو، تكرار حوادثی چون انفجار خودروهای بمب گذاری شده و عملیات انتحاری ماه های اخیر در لبنان و عراق را می توان در چارچوب گسترش شبكه دهشت افكنی گروه های منتسب به القاعده و سرریز شدن بحران سوریه به كشورهای همجوار، مورد بررسی قرار داد.
اواخر آبان ماه گذشته، بر اثر انفجار بمبی مقابل ساختمان سفارت ایران در بیروت كه گروه تروریستی موسوم به 'گردان عبدالله عزام' وابسته به القاعده مسوولیت آن را بر عهده گرفت، دست كم 23 نفر كشته و بیش از 146 نفر زخمی شدند. در این انفجار حجت الاسلام و المسلمین 'ابراهیم انصاری' رایزن فرهنگی ایران در بیروت نیز به شهادت رسید.
پیش از آن نیز انفجار بمبی در حومه ی جنوبی بیروت، باعث كشته شدن ده ها تن و زخمی شدن صدها تن دیگر شد.
چندی پیش نیز بر اثر یك بمب در مركز بیروت، چند تن از جمله 'محمد شطح' از رهبران جریان 14 مارس در لبنان كشته شد.
*** عراق هدف جدید اختلاف افكنی های القاعده
مدتی است كه كشور عراق به صحنه ی درگیری بین گروه های شورشی افراط گرای وابسته به القاعده از یك سو و نیروهای دولتی و شبه نظامیان قبایل متحد از سوی دیگر تبدیل شده است؛ ستیزی كه نسخه ی دیگر آن مدت هاست در سوریه، به بوته ی آزمایش گذاشته شده است.
درگیری ها بین گروه تروریستی موسوم به 'داعش' ( دولت اسلامی عراق و شام) از یك سو و پلیس محلی عراق و عشایر متحد شده از سوی دیگر در دو شهر 'فلوجه' و 'الرمادی' در استان 'الانبار' عراق در مرز سوریه، از شنبه هفته پیش آغاز شد.
به گزارش روز گذشته (شنبه)ی شبكه تلویزیونی عراقی موسوم 'السومریة'، در درگیری های روزهای گذشته، 72 تن كشته و حدود 300 تن زخمی شدند.
هفته پیش طی این درگیری ها، شهر فلوجه در 40 كیلومتری بغداد و همچنین بخش هایی از الرمادی از دست نظامیان عراقی خارج شد و در تصرف گروه های تندور قرار گرفت اما چهارشنبه ی گذشته (18 دی ماه)، به دنبال همكاری مشترك عشایر، قبایل سنی و همچنین پلیس محلی استان الانبار، گروه دهشت افكن داعش مجبور به عقب نشینی از این شهر شد و به بیابان های اطراف پناه برد.
با وجود این كه نسبت و وابستگی گروه تروریستی داعش با القاعده بر كسی پوشیده نیست، اما برخی از ناظران، حمله ی نظامی آمریكا به عراق در سال 2003 میلادی (1382 خورشیدی) را مسبب حوادث دهشت افكنانه ی تازه در این كشور می دانند.
از این رو 'دنیس هالیدی' هماهنگ كننده ی امور بشر دوستانه ی عراق در سازمان ملل، ضمن مسوول شناختن آمریكا در ایجاد اختلاف افكنی های فرقه ای بین شیعه - سنی در عراق، درگیری های خونین اخیر در دو شهر فلوجه و الرمادی را از نتایج حمله ی 10 سال پیش آمریكا به این كشور عنوان كرد.
با توجه به فرقه ای بودن جامعه عراق، چندی پیش 'نوری المالكی' نخست وزیر این كشور با تاكید بر اینكه عراق از استعداد بالایی برای تبدیل شدن به درگیری های قومی – فرقه ای برخوردار است، افزود: در عراق آشوبی فرقه ای در حال شكل گیری است كه خشك و تر را با هم خواهد سوزاند.
همكاری بعثی ها با نیروهای القاعده بعد از روی كار آمدن دولت رسمی و قانونی در عراق شدت یافت؛ اگر چه گروه های تكفیری تا كنون نتوانسته اند به مبارزه ی علنی با دولت روی آورند، اما تكرار صحنه های انفجار بمب و عملیات انتحاری برای كشتار مردم بی گناه چندین سال است كه به امری عادی و روزمره تبدیل شده است.
گروه های تندروی وابسته به القاعده با سوء استفاده از تفاوت های مذهبی و فرقه ای بخصوص تفاوت های شیعه-سنی و كردی-عربی، سعی در به بازی كشاندن فرقه های مختلف در این كشور به نفع اهداف خود دارند.
از طرفی كشور عراق نیز بیش از یك دهه است كه از تكرار تلخ بمب گذاری ها و اختلاف افكنی های گروه های تندور رنج می برد؛ بر اساس گزارشی كه به تازگی توسط سازمان ملل متحد در ارتباط با وقوع حوادث تروریستی و دهشت افكنی در عراق صورت گرفت، مشخص شد كه تنها در طول پنج سال گذشته، حدود 8 هزار تن از غیرنظامیان و همچنین بیش از هزار تن از ماموران امنیتی- انتظامی عراق در پی وقوع رویدادهای مداوم دهشت افكنانه، كشته شده اند. این در حالی است كه تنها در روز عاشورای امسال بیش از40 نفر از شهروندان عراقی در عملیات بمب گذاری اسلام گراهای تندرو وابسته به القاعده كشته شدند.
برخی از تحلیل گران بر این باورند كه شورشیان در عراق با به دست گرفتن زمام امور استان الانبار این كشور واقع در همسایگی مرزهای سوریه، می توانند به تروریست های مسلح مخالف اسد در خاك سوریه یاری رسانند و از این طریق جبهه ی دیگری در خاك عراق علیه دولت رسمی سوریه شكل دهند.
*** افزایش نگرانی از ادامه تحركات گروه های شورشی
اقدام های گروه های مسلح تندرو كه در ابتدا مورد تایید و حمایت برخی از كشورهای منطقه و فرامنطقه بود، با افزایش روند تحرك های تخریبی و افراط گرایانه این گروه ها و همچنین تشكیل ائتلاف جدید هفت گروه تندرو در سوریه، موجی از مخالفت ها و نگرانی هایی را از سوی حامیان پیشین آنها به راه انداخته است؛ بدین جهت است كه برخی از موافقان دیروز این شبكه ی دهشت افكن به مخالفان امروز آنها تبدیل شده اند و از تحرك ارتش عراق در این درگیری ها حمایت می كنند.
در طول چند روز گذشته بسیاری از كشورها ضمن محكوم كردن هر نوع اقدامات افراط گرایانه ای، از اقدام های ارتش عراق علیه گروه تكفیری داعش حمایت كردند؛ از این رو 'جان كری' وزیر امور خارجه آمریكا نیز طی انتشار بیانیه ای به حمایت این كشور از دولت عراق پرداخت.
در طول چند ماه گذشته كه وضعیت جسمی 'جلال طالبانی' رییس جمهوری عراق به وخامت گراییده است، 'خضیر الخزاعی' معاون اول او طبق ماده 72 قانون اساسی این كشور، وظایف و مسوولیت های رییس جمهوری را برعهده گرفته است. وی با شدت گرفتن درگیری ها در عراق، ضمن حمایت قاطع از دولت رسمی این كشور، از ارتش عراق به عنوان 'پاسدار امین ملت' نام برد.
همچنین، طالبانی كه بسیاری او را پرچم دار صلح و نقطه توازن قدرت در عراق قلمداد می كنند، چندی پیش ضمن اشاره به روند رو به رشد حل اختلاف های قومی و فرقه ای بعد از دیكتاتوری صدام، بر ایجاد برادری و همكاری بیشتر بین گروه های شیعه، سنی و كرد تاكید كرد.
'ایاد علاوی' رهبر 'فراكسیون العراقیه' نیز با ارایه طرح سیاسی 6 ماده ای با نام 'ما همه ضد تروریسم هستیم'، حمایت فراكسیون خود را از اقدام های دولت در جریان مبارزه با گروه های افراطی ابراز كرد. این در حالی است كه وی از نظر سیاسی جزو مخالفان دولت قرار دارد.
*** دولت تدبیر و امید و رد هر گونه افراط گری
در حالی كه بسیاری از كشورهای منطقه گرفتار ناامنی و تحركات گروه های خشونت طلب هستند، جمهوری اسلامی ایران به عنوان عضوی از پیكره ی منطقه، برای كاهش ابعاد ناامنی و خشونت در منطقه، سعی می كند تا از همه ظرفیت های خود استفاده كند.
در اواخر آذر ماه امسال، شصت و هشتمین مجمع عمومی سازمان ملل متحد قطعنامه ای را با عنوان 'جهان علیه خشونت و افراط گری' كه برگرفته از طرح 'حسن روحانی' رییس جمهوری ایران بود، با اجماع 190 كشور عضو از تصویب گذراند. بر اساس این طرح، از همه ی كشورهای جهان خواسته شده است ضمن بیان انزجار از هر گونه اشكال افراطی و تندروی در جهان، رفتارهای خشونت بار و فرقه ای را محكوم كنند.
در این راستا 'ولادیمیر زاخاروف' تحلیلگر روس و رییس انستیتوی پژوهش های سیاسی و راهبردی این كشور در گفت و گوی با ایرنا، ضمن تقدیر از تلاش های تهران به عنوان سكاندار مبارزه با اقدام های گروه های افراطی در منطقه، طرح پیشنهادی روحانی در سازمان ملل را دومین اقدام عملی و سازنده دولت تدبیر و امید پس از مذاكرات و دیپلماسی موفق هسته ای ژنو در طول مدت كوتاه چند ماه دولت جدید در ایران، عنوان كرد.
چندی پیش نیز 'محمد جواد ظریف' وزیر امور خارجه دولت تدبیر و امید، ضمن درخواست از كشورهای جهان در همصدا شدن با ضدیت علیه افراطی گری، اهداف گروه های تندور را سیاسی خواند كه در پشت ادعاهای دینی پنهان شده اند.
به نظر می رسد وجود القاعده و گروه های تكفیری در گرو ایجاد و تداوم هرج و مرج و ناامنی در منطقه است؛ از این رو، تدبیر همكاری های مشترك و حضور فعال در عرصه های فرهنگی-عملی توسط كشورهای منطقه از جمله ایران به طور چشمگیری می تواند از خرابكاری های آتی گروه های افراطی بكاهد.
*** كلام آخر
پس از گذشت 10 سال از لشگركشی آمریكا به منطقه كه با توجیه ایجاد صلح و ثبات و نابودی دهشت افكنی، انجام گرفت، نه تنها حل مشكل های امنیتی وعده داده شده محقق نشده است، بلكه سایه سیاه و سنگین دهشت افكنان بر زندگی سراسر مردم منطقه بویژه در كشورهایی چون سوریه و عراق، سنگین تر می شود.
اینك با هدف جبران ناكامی های گذشته ی گروه های شورشی در سوریه و ائتلاف جدید هفت گروه تروریستی در این كشور، خودروهای بمب گذاری شده گروه های تكفیری به سمت لبنان و عراق به راه افتاده اند. از این رو، گروه های تكفیری با برجسته ساختن شكاف های مذهبی و فرقه ای در كشورهایی كه مستعد اختلاف افروزی هستند، به افزایش تنش ها دامن می زنند.
گروه های مسلح افراطی با حمایت برخی از كشورهای منطقه، برخی از كشورها از جمله لبنان و عراق را به میدان جنگ تبدیل كرده اند. این در حالی است كه از نظر بسیاری از كارشناسان، اهداف عمده ی این گروه ها بیشتر سیاسی است و بدون توجه به منافع شیعه و سنی، تنها در پی كسب قدرت هستند و برای توجیه آن لباس مذهب را بر اقدام های ضد بشری خود می پوشانند.
به باور بسیاری از ناظران، یكی از راه های مهم برون رفت از بحران دهشت افكنی تكفیری و جلوگیری از سرریز شدن آن به سایر كشورهای منطقه، لزوم توجه ویژه به همكاری های كشورهای تاثیرگذار در معادله های سیاسی و امنیتی منطقه است كه صرف نظر از تفاوت های مذهبی و وابستگی های قومی و فرقه ای به صورت فعالانه، در این زمینه به ایفای نقش بپردازند.
همچنان كه دولت تدبیر و امید در ایران چندین ماه است كه با تاكید بر رفع هر گونه افراط گری در سطح جهان، در مجامع بین المللی نقش فعال و ثمربخشی را بر عهده گرفته است و از سوی دیگر، در سطح منطقه نیز به دنبال ایجاد همكاری و هماهنگی بین كشورهای درگیر در این بحران، با هدف رویارویی با هرگونه رفتارهای خشونت بار و افراطی است.
در مجموع می توان گفت كه افزایش درگیری ها در سوریه و گسترش آن به كشورهای همجوار از جمله لبنان و عراق، كلاف سردرگم بحران امنیتی در این كشور را پیچیده تر می كند و خاورمیانه را با یك معمای حل نشدنی مواجه خواهد ساخت. از این رو، حل و فصل مسالمت آمیز بحران سوریه، ضرورتی است كه حتی منافع و امنیت ملی كشورهای منطقه به آن گره خورده است.
*از:حسن شكوهی نسب (گروه پژوهش های خبری)
پژوهش**ح.ش**2054
تهران-ایرنا-قدرت یابی و گسترش گروه های تكفیری درگیر در جنگ سوریه موجب سرریز شدن این بحران به لبنان و عراق شده است؛ در این میان، نبود درك مشترك و همكاری های موثر منطقه ای، این وضعیت را تشدید كرده است.
