وزرای امورخارجه شورای همكاری خلیج فارس سیزدهم اسفند در «ریاض» پایتخت عربستان، گرد هم آمدند و درباره آخرین تحولات منطقه ای و بین المللی نظر دادند.
این نشست یكصد و سی امین نشست دوره ای وزرای امورخارجه این شورا بود كه ریاست آن را «شیخ صباح خالد حمد الصباح» وزیر امورخارجه كویت، بر عهده داشت.
قرار بود به نوشته دوازدهم اسفندماه خبرگزاری آمریكایی «یونایتدپرس اینترنشنال» به نقل از «عبداللطیف الزیانی» دبیركل شورای همكاری خلیج فارس، وزرای امورخارجه گزارش های ارایه شده از دبیرخانه شورا و دگرگونی های منطقه ای و بین المللی را بررسی كنند تا درباره آنها در نشست سران تصمیم گرفته شود.
نشست سران شورای همكاری خلیج فارس بیست و چهارم اسفندماه در كویت برگزار می شود.
به نوشته چهاردهم اسفندماه خبرگزاری یونایتدپرس اینترنشنال، وزرای امورخارجه این شورا در بیانیه پایانی خود به چند موضوع پرداختند.
**شورای همكاری خلیج فارس؛ خیزش های عربی- چالش های درونی
خیزش های انقلابی كه اواسط سال 1389 جهان عرب را در بر گرفت، همه معادلات سیاسی در خاورمیانه عربی را بر هم زد و عرصه ای شد برای آزمون كارایی برخی سازمان ها از جمله شورای همكاری خلیج فارس.
این سازمان منطقه ای در فضای راكد به جای مانده از جنگ سرد در جهان عرب پویایی لازم را برای رویاریی با موج دگرگونی های اجتماعی متاثر از تغییرات جهانی نداشت و همچنان در فضای پیشین به مسائل منطقه ای نگاه می كرد.
این شورا كه بیشتر نگاهی تدافعی به چالش های بیرونی دارد، با وقوع خیزش های عربی به ناگاه با چالشی تازه- كه این بار از درون خود این كشورها برمی خاست- روبرو شد. در چنین فضایی بود كه از همان آغاز دگرگونی ها اختلاف های اعضا در برخورد با خیزش های انقلابی در كشورهای منطقه به ویژه بحرین بالا گرفت؛ هر چند همگی آنها در اینكه باید جلو سرایت این تحولات به كشور خود را بگیرند اتفاق نظر داشته و دارند.
از سوی دیگر، این كشورها با محیطی متفاوت در جهان عرب پس از خیزش های مردمی روبرو بودند. این محیط تازه اختلاف نگاه كشورهای عضو شورا به مسائل منطقه ای و جهان عرب و تعارض منافع آنها را عیان تر كرد و به آن عمق بخشید.
این چالش را به ویژه در مصر و سوریه بین عربستان و قطر شاهدیم. اختلاف و تعارض منافع 2كشور در مصر و سوریه به جایی رسیده كه عربستان كشور قطر را تهدید به بستن مرزهای زمینی و هوایی خود با این كشور كرده است.
اختلاف درباره پشتیبانی از گروه های مختلف فعال در تحولات جهان عرب حتی به درون كشورها نیز كشیده شد و نگاه متفاوت قطر با عربستان و امارات در پشتیبانی یا مخالفت با گروه هایی مانند «اخوان المسلمین» مصر را رقم زد.
مساله دیگری كه همزمان با تحولات جهان عرب، شورای همكاری خلیج فارس را دچار دودستگی كرد و به مخالفت برخی اعضا با سلطه عربستان بر این شورا انجامید، اقبال غرب به دیپلماسی هسته ای دولت یازدهم در جمهوری اسلامی ایران بود.
در فضای تازه ای كه پس از روی كار آمدن دولت تازه در ایران بین گروه 1+5 و تهران به وجود آمده است برخی كشورهای عضو شورا مانند عمان و امارات سعی دارند روابط خود با ایران را تقویت كنند. این امر به نظر می رسد در تضاد با نگاه منفی عربستان نسبت به گسترش نفوذ و قدرت منطقه ای ایران قرار دارد و دامنه اختلاف های درونی اعضای عضو شورای همكاری خلیج فارس را افزایش داده است.
بنابراین می توان گفت اختلاف ها در شورای همكاری خلیج فارس كه به صورت ساختاری از ضعف در همبستگی در رنج است، با رخداد دگرگونی های جهان عرب شدیدتر و نمایان تر شد.
شكست این شورا در ایجاد اجماع نخستین بین اعضا برای تبدیل شورا به اتحادیه، رسانه ای شدن اختلاف بین برخی اعضا (عمان و قطر) با عربستان (به عنوان برادر بزرگ تر) و بحران های داخلی بیشتر كشورهای عضو (به ویژه عربستان سعودی) به دلیل خیزش های عربی بخشی از آتش زیر خاكستر اختلاف های درونی اعضای شورای همكاری خلیج فارس را نشان می دهد.
در این فضا و با چنین ساختار از هم گسیخته و اختلاف های ساختاری- عملكردی كشورهای عضو شورای همكاری خلیج فارس، یكصد و سی امین نشست شورای وزرای امورخارجه برگزار شد. با وجود تمام تلاش ها برای پنهان كردن اختلاف های داخلی در پس مسائل منطقه ای، اما دامنه اختلاف نظرها بالا گرفت.
** نشست شورای وزرا و تلاش برای انتقال بحران
در نشست شورای وزرا تلاش ها بر این بود كه اختلاف های درونی به ویژه بین قطر و عربستان به طور موقت كنار گذاشته و با بازتاب آن به مسائل منطقه ای، افكار داخلی به مسائل منطقه ای منحرف شود.
بر این پایه، مهمترین مسائلی كه در بیانیه پایانی وزرای امورخارجه شورای همكاری خلیج فارس مطرح شد، شامل مسائل زیر بود:
- سوریه
یكی از مباحثی كه در جلسه شورای وزیران به آن پرداخته شد، مساله سوریه بود. شكست گفت و گوهای موسوم به «نشست ژنو2» و تلاش برای بر هم زدن توازن قوا در عرصه میدانی نبرد در سوریه یكی از مهمترین كانون هایی بود كه اعضا سعی كردند بر سر آن به رویكردی واحد دست یابند.
وزرای امورخارجه شورای همكاری خلیج فارس افزون بر تاكید بر لزوم پایبندی دولت سوریه به مصوبات ژنو1 برای تشكیل حكومت انتقالی، هماهنگی های بین المللی برای یافتن یك راه حل فوری سیاسی در ابن زمینه را خواستار شدند.
در این بیانیه همچنین به قطعنامه 2139 شورای امنیت سازمان ملل متحد درباره لغو محاصره شهرهای سوریه و توقف حمله به شهرها و تسهیل ورود كاروان كمك های انسانی برای كاستن از مشكلات مردم سوریه اشاره شده است.
این در حالی است كه عربستان و قطر بر سر در دست گرفتن هدایت مخالفان اختلاف هایی بنیادین دارند؛ اختلاف دیدگاهی كه با مدیریت ایالات متحده تاكنون به چالشی پایدار بین 2 طرف تبدیل نشده است.
-فلسطین
وزرای امورخارجه شورای همكاری خلیج فارس همچنین بر ادامه پشتیبانی این شورا از فلسطین و ایجاد یك دولت فلسطینی دارای حق حاكمیت در مرزهای 1967 به پایتختی قدس شریف تاكید كردند.
این بیانیه اقدام رژیم اشغالگر قدس برای ادامه ساخت شهرك های صهیونیست نشین در شرق بیت المقدس و كرانه باختری را نقض قوانین بین المللی دانسته و آن را محكوم كرده است.
در این بیانیه همچنین آمده است: این اقدام بیانگر ادامه سرسختی و قانون شكنی اسراییل برای به تعطیلی كشاندن فرآیند یك صلح عادلانه، دایم و فراگیر است.
- ایران
به گزارش چهاردهم اسفند روزنامه «الحیات» چاپ لندن، در بیانیه وزرای امورخارجه كشورهای عضو شورای همكاری خلیج فارس بر اهمیت اجرای تعهدات نوشته شده در «برنامه اقدام مشترك» كه سوم آذرماه بین ایران و 1+5 به امضا رسید، تاكید و اعلام شد این امر می‌تواند به تقویت اعتماد جامعه جهانی و از بین رفتن نگرانی‌ها درباره برنامه هسته‌ای ایران منجر شود.
از سوی دیگر، كشورهای عضو شورا در این بیانیه بر پشتیبانی خود از آنچه حق امارات بر جزایر سه گانه، آب‌های منطقه‌ای آن، حریم هوایی، فلات قاره و منطقه اقتصادی ویژه این جزایر خوانده‌اند، تاكید كردند و مدعی شدند همه اقدام ها و فعالیت‌های ایران در این جزایر باطل است.
این بیانیه، تهران را به پاسخگویی به تلاش‌های امارات برای حل این مساله به واسطه انجام گفت و گوهای مستقیم یا ارجاع آن به دادگاه بین المللی «لاهه» دعوت كرده است. این، در حالی است كه جمهوری اسلامی ایران بارها با ارایه سندها و مدارك تاریخی و حقوقی خود به مراجع بین المللی بر حاكمیت كامل خود بر این جزایر تاكید كرده است.
همچنین در این بیانیه از تهران خواسته شده است از دخالت آشكار در امور داخلی بحرین خودداری كند؛ ادعایی كه جمهوری اسلامی ایران بارها بر نادرست بودن آن تاكید كرده است.
-دیگر مسائل جهان عرب
شورای همكاری خلیج فارس نسبت به توافق احزاب یمنی در جریان نشست ملی این كشور ابراز خرسندی كرد. همچنین اعضا از تشكیل دولت تازه لبنان به ریاست «تمام سلام» نخست‌وزیر این كشور، استقبال و تاكید كردند مواضع آنها درباره مبارزه با تروریسم (دهشت افكنی) و تندروی با هر انگیزه و توجیهی كه باشد، ثابت است.
اما وجود اختلاف های بنیادین بین قطر و عربستان به ویژه درباره مصر و پشتیبانی قطر از فعالیت گروه اخوان المسلمین در جهان عرب تنش ها را افزایش داد، به گونه ای كه سه كشور عربستان، امارات و بحرین در یك جبهه علیه قطر قرار گرفتند.
عمق اختلاف ها به اندازه ای بود كه اعضا نتوانستند حتی به توافقی هر چند اندك در مورد بحث های موجود دست یابند. به دلیل وجود اختلاف دیدگاه ها و تعارض منافع بین اعضا، نشست 9 ساعت به طول انجامید و وزیر امورخارجه بحرین پس از سه ساعت، محل نشست را ترك كرد. بنابراین بیانیه پایانی بدون اجماع همه طرف ها نوشته شد. چند ساعت بعد هم عربستان، امارات و بحرین سفرای خود را از قطر فراخواندند.
البته به نوشته چهاردهم اسفندماه تارنمای لبنانی پایگاه «النشره» و بر پایه بیانیه سه كشور، دیگر موضوع اختلافی به توافقنامه امنیتی امضا شده میان اعضا بر می گشت و قطر به پایبند نبودن و كم كاری در اجرای آن متهم شد.
بر این پایه می توان گفت نشستی كه قرار بود بر اختلاف های درونی كشورهای عضو شورای همكاری خلیج فارس سرپوش گذارد، به عاملی برای هر چه نمایان تر شدن تنش ها تبدیل شد.
**جمع بندی
نشست وزرای امورخارجه شورای همكاری خلیج فارس در حالی به پایان رسید كه بر خلاف خواست اعضا برای كنار گذاشتن موقتی اختلاف های داخلی با پیش كشیدن مسائل منطقه ای، تنش ها بالا گرفت.
وجود اختلاف های بنیادین بین اعضا، روابط كشورهای عضو شورا را قطبی كرده است.
بر این پایه است كه تلاش های عربستان برای تبدیل شورا به اتحادیه تاكنون با مخالفت برخی كشورها همچون عمان و قطر و نارضایتی برخی دیگر همچون امارات و كویت روبرو شده است. عربستان تلاش دارد با تبدیل شورا به اتحادیه، بلوك قدرتمندی در جهان عرب ایجاد كند تا از این راه قدرت عمل خود را افزایش دهد. اما اختلاف اعضا و ترس از سلطه طلبی عربستان تاكنون جلو آن را گرقته است.
بنابراین در یك جمع بندی می توان گفت كه نشست تازه وزیران امورخارجه كشورهای عضو شورای همكاری خلیج فارس زیر تاثیر دگرگونی های جهان عرب و برخی تغییرهای بین المللی تاثیرگذار بر معادلات سیاسی خاورمیانه عربی با تنش های بسیاری بین اعضا همراه بود به گونه ای كه در پایان اعضا نتوانستند به اجماع بر سر بیانیه پایانی دست یابند و این امر اختلاف ها را تشدید كرد.
مهدی جوكار و اصغر یوسفی- گروه تحقیق و تفسیر خبر
تحقیق**م.ج**9278**1961**1358
تهران- ایرنا- تشدید اختلاف های درونی اعضای شورای همكاری خلیج فارس به دلیل نگاه متفاوت اعضا به دگرگونی های تازه جهان عرب سایه سنگینی بر روابط كشورهای عضو انداخته است؛ به گونه ای كه عربستان، امارات و بحرین اندكی پس از پایان نشست وزرای امورخارجه شورا، سفرای خود را از قطر فراخواندند.