خدمات ديني و اجتماعي آيت الله موحد ابطحي

آيت الله موحد ابطحي يك فقيه اصولي، مجتهد محقّق، رجالي محدّث و مفسر مدبّر است كه در شب دوم ماه رمضان سال 1346 هجري قمري مطابق با 1305 هجري شمسي در شهر اصفهان در خانواده اي علمي و روحاني پا به عرصه حيات گذاشت.

پدر وي علامه فقيد آيت الله حاج سيد مرتضي موحد ابطحي عالمي جامع، خطيبي متقي، مدرسي معروف و طبيبي مشهور بود.

مادر مكرم وي مرحوم حاجيه خانوم فقيه احمد آبادي صبيه مرحوم آيت الله حاج سيد محمد تقي موسوي فقيه احمد آبادي صاحب كتاب مكيال المكارم بانويي اهل تهجد، توجه و تشرف بوده است.

سيد محمد باقر، پس از يادگيري خواندن و نوشتن و آموختن صرف و نحو نزد پدر بزرگوارش وارد حوزه علميه اصفهان شد.

اصول و لمعتين را نزد اساتيدي همچون پدر بزرگوارشان، مرحوم طبيب زاده، حاج سيد محمد باقر سده اي، حاج آقا ضياء تجويدي، حاج شيخ محمد حسن نجف آبادي و حاج شيخ حبيب الله حبيب آبادي تلمذ كرد.

سطوح عالي حوزه را از محضر درس بزرگاني همچون مرحوم والدشان، حاج آقا رحيم ارباب و مرحوم طبيب زاده بهره علمي گرفت.

منطق را نزد حاج شيخ محمد رضا كلباسي علوم طبيعي و رياضي را نزد آيت الله مجد العلما نجفي و قسمتي از اسفار را نزد فيلسوف بزرگ مرحوم حاج شيخ محمود مفيد آموخت.

در طب، كتاب شرح نفيسي و اسباب را نزد مرحوم والد گرانقدر خود و قانون بوعلي را نزد مرحوم طبيب زاده تلمذ كرد و مدتي را نيز به فراگيري طب به صورت عملي نزد حكيم مشهور ميرزا ابوالقاسم گوگردي مشغول بود.

سيد محمد باقر موحد ابطحي در سال 1365 هجري قمري (1324ش) در سن نوزده سالگي به قم مهاجرت كرد و در مدرسه حجتيه قم ساكن شد و در دروس مراجع بزرگ آن زمان حضرات آيات عظام بروجردي، حجت و سيد احمد خوانساري و ديگر آيات قم شركت كرد و در تمامي درس ها به عنوان مستشكلي مدقق (اشكال كننده دقيق)مورد توجه اساتيد و طلاب قرار مي گرفت.

مرحوم موحد ابطحي در سال 1370 هجري قمري به نجف هجرت كرد و از محضر آيات عظام سيد عبد الهادي شيرازي ، سيد محسن حكيم ، سيد محمود شاهرودي و سيد ابوالقاسم خويي استفاده كرد اما بعد از مدتي به علت ناسازگاري آب و هواي نجف با وضعيت مزاجي و بيمار شدن وي به توصيه فقيه و عارف وارسته مرحوم آيت الله سيد جمال الدين گلپايگاني به قم مراجعت كرد.

وي از محضر چهره هاي نامدار و عاليقدري همچون آيات عظام محمد حسين بروجردي ، امام خميني، سيد محمد رضا گلپايگاني، سيد محمد محقق داماد، محمد علي اراكي ، سيد محمد حسين طباطبايي (صاحب تفسير الميزان ) در (اسفار و شفا) بهره علمي گرفته و به مقام منيع اجتهاد و استنباط نايل شد.

آيت الله ابطحي سال هاي متمادي به تدريس سطوح عاليه و خارج فقه و اصول در حوزه علميه قم پرداخت و شاگرداني را پروراند تا آنكه به هر سبب وظيفه قطعي خود را احياي آثار اهل بيت دانست.

بنابراين با تصميم قطعي تمام اوقات خود را مصروف احياي مصادر اوليه و تاليف جامعي بزرگ كه شامل آثار اهل بيت ، معارف ، تفسير ، فقه ، احوال انبياء ، و ائمه طاهرين ، عقايد ، اخلاق ، آداب و غيره با حفظ اتحاد روايات با تمام مصادر و جوامع حديث چون بحار الانوار و وسائل الشيعه و تفسير برهان، قرار داد و با اين هدف و منظور الهي در سال 1356 هجري شمسي مدرسه موسسه تحقيقاتي (الامام المهدي عليه السلام) را در قم احداث كرد.

وي با تشكيل گروهي از محققين فعال در آن موسسه به اقدامي گسترده در امر تاليف ، تحقيق ، و نشر آثار اهل بيت (ع) پرداخت كه تاكنون بيش از يكصد عنوان كتاب از تاليفات و تحقيقات معظم له تقديم محققان و پژوهشگران علوم اهل بيت (ع) شده است و در حدود 200جلد ديگر نيز آماده چاپ و نشر است.

تاليفات و تحقيقات:

مجموعه آثاري كه اين موسسه فراهم آورده است اعم از تاليف و تحقيق در چهار زمينه است:

الف: در زمينه علوم قرآني

در اين زمينه مي توان كتب زير را نام برد:

1ـ المدخل الي التفسير الموضوعي للقرآن الكريم؛ كتابي است ابتكاري و اولين كتابي است كه آيات قرآن را به صورت موضوعي با تسلسل طبيعي دسته بندي كرده است، تاكنون از آن دو جزء چاپ و منتشر شده است.

2ـ جامع الاخبار و الآثار عن النبي و الائمه الاطهار؛ از اين مجموعه تاكنون سه جلد چاپ و منتشر شده است.

جلد اول در باره فضل قرآن و مطالبي پيرامون اسماء قرآن، كيفيت نزول، جمع آوري، مصونيت از تحريف، موقعيت عترت پيامبر(ص) در ارتباط با قرآن و ... است.

جلد دوم نيز در باره فضيلت هر يك از سوره هاي قرآن و آيات آن است كه به ترتيب سوره ها و آيات تنظيم شده است.

جلد سوم در باره خصائص قرآن است و در آن بعضي از ويژگي هاي قرآن از قبيل ناسخ و منسوخ، محكم و متشابه، عام و خاص، حروف مقطعه، اسماءالحسني، عدد اسماء الله و اسم اعظم شرح داده شده است.

اين سه جلد بمنزله مقدمه اند براي تفسير، كه در 14 جلد جمع آوري شده و در آن روايات تفسيري در ذيل هر آيه استقصا شده و آماده چاپ است.

3ـ التفسير المنسوب الي الامام العسكري(ع)؛ اين كتاب تفسير سوره فاتحه و بخشي از سوره بقره است كه علماء بر آن اعتماد كرده و از كتب ارزشمند و گرانبهاي شيعه محسوب مي شود، اشكالاتي كه در سند و يا در دلالت آن بعضي از مستشكلين (اشكال كنندگان) كرده اند در مقدمه كتاب جواب داده شده و رفع شبهه شده است.

اين كتاب با نسخه هاي فراواني كه نزد موسسه بوده مقابله و تصحيح شده است و اكنون براي دومين بار با تحقيقات جديد و استدراكات فراوان آماده چاپ است.

4ـ تاويل الآيات؛ تاليف علامه سيد شرف الدين استرآبادي، مولف در اين كتاب آياتي را كه تاويل شده به مدح اهل بيت (ع) و اولياي آنها و ذم و نكوهش دشمنان اهل بيت از طريق شيعه و سني در دو جلد جمع آوري كرده است.

اين كتاب بعد از مقابله با چهار نسخه خطي و مصادر اصلي كتاب و ذكر اختلاف نسخ و شرح بعضي از لغات مشكل در پاورقي و اشاره به تخريجات هر حديث (مشابه يابي و جستجوي احاديث در ساير مصادر روايي مهم شيعه و مقابله با آنها) در آخر آن بصورتي زيبا دور از اغلاط چاپ و منتشر شده است.

5ـ زبده التاويل: در اين كتاب احاديثي كه در تاويل آيات قرآن به ما رسيده به صورت مختصر و اشاره اي جمع آوري شده و منابع آن ذكر شده است.

ب: در زمينه حديث

در اين زمينه كتاب هاي فراواني مورد تحقيق و بررسي قرار گرفته كه برخي از اصول و مصادر اوليه اند كه به شرح زير نامبرده مي شوند؛

1.صحيفه الامام الرضا(ع): در آن احاديثي است كه حضرت رضا(ع) از پدرانش روايت كرده و سند را به پيغمبر اكرم (ص) رسانده است.

2.النوادر: تاليف احمد بن محمد بن عيسي اشعري، از اصحاب حضرت رضا، امام جواد و امام هادي(ع).

3 و 4) الزهد، المومن: تاليف حسين بن سعيد، از اصحاب حضرت رضا، امام جواد و امام هادي(ع).

5) الامامه و التبصره: تاليف ابن بابويه قمي، والد شيخ صدوق(ع)، متوفي 329 هجري.

6_8) صفات الشيعه، فضائل الشيعه و مصادقه الاخوان: تاليف محمد بن علي بن الحسين (شيخ صدوق)، متوفي 381.

9) التمحيص: تاليف محمد بن همام اسكافي، متوفي 336 هجري.

10) نوادر المعجزات: تاليف محمد بن جرير طبري، از اعلام قرن چهارم هجري.

11) التعريف: تاليف محمد بن احمد بن قضاعه، از اعلام قرن چهارم هجري.

12) مزار مفيد: تاليف محمد بن محمد بن نعمان، متوفي 413 هجري.

13) مائه منقبه: تاليف محمد بن احمد (ابن شاذان قمي)، از اعلام قرن چهارم و پنجم هجري.

14) نزهه الناظر: تاليف حسين بن محمد حلواني، از اعلام قرن پنجم هجري.

15) الاربعون حديثا: تاليف محمد بن احمد خزاعي، از اعلام قرن پنجم هجري.

16) الخرائج والجرائح: سعيد بن هبه الله (راوندي)، از اعلام قرن ششم هجري.

17) الاربعون حديثا: منتجب الدين علي بن عبيدالله (رازي)، از اعلام قرن ششم هجري.

18) - مثير الاحزان: جعفر بن نجيب، ابن نما (حلي)، متوفي 645 هجري

19و20) ـ المزار ، الاربعون حديثا: تاليف محمد بن مكي (شهيد اول) از اعلام قرن هشتم هجري .

21)ـ التحصين في صفات العارفين : تاليف جمال الدين احمد بن محمد بن فهد(حلي) .

22) - عوالم العلوم والمعارف : اين كتاب دائره المعارف عظيمي در اخبار است كه عالم و محدث كبير شيخ عبدالله بحراني از شاگردان ممتاز علامه مجلسي (ره) آن را تاليف كرده است، مولف، آن را بر مبناي بحار الانوار با تكثير عناوين و ابواب و تنظيم روايات به شكل خاصي جمع آوري كرده است .

اين دائره المعارف پس از مقابله با نسخه هاي خطي آن و بحار الانوار و ساير جوامع حديثي و اضافه كردن احاديثي كه مناسب هر باب بوده و ذكر نشده بصورتي تحقيق شده فراهم شده و بعضي از مجلدات آن چاپ و منتشر شده است.

23)ـ مكيال المكارم : تاليف ميرزا محمد تقي موسوي اصفهاني (فقيه احمد آبادي) متوفي1348 هجري.

24) الدرر اللامعه.

25) الامام المهدي (ع) في احاديث الامام الرضا (ع)

ج : در زمينه دعا

در اين زمينه مجموعه نفيسي گردآوري شده و آن گنجينه اي است با ارزش از ادعيه قدسي ، قرآني ، دعاهاي انبياء سلف و همچنين دعاهايي از پيامبر اسلام ( ص) ، حضرت زهرا (س) و ائمه طاهرين (ع) كه كيفيت راز و نياز با خداوند و دعا و مسالت كردن را مي آموزاند.

اين مجموعه كه اقيانوسي از معارف الهي است به شكل خاصي منظم و به صورت موضوعي دسته بندي شده است و تاكنون هشت جلد از آن چاپ و منتشر شده است كه عبارتند از : 1ـ الصحيفه النبويه الجامعه ، 2ـ الصحيفه العلويه الجامعه، 3ـ الصحيفه الفاطميه الجامعه ، 4ـ الصحيفه السجاديه الجامعه ، 5ـ الصحيفه الصادقيه الجامعه ، 6ـ الصحيفه الكاظميه الجامعه ، 7ـ الصحيفه الرضويه الجامعه ، 8ـ الدليل الي الصحائف الجامعه .

لازم به ذكر است كه دو جلد كتاب ديگر در همين زمينه يكي در فضيلت دعا و آداب و شرائط آن و ديگري در فضيلت اذكار و صلوات و ختومات آماده چاپ است.

در زمينه رجال

1) معجم رواة الحديث و ثقاتها: مجموعه اي كه در آن راويان حديث كتابهاي روايي شيعه به ترتيب حروف معجم تنظيم شده و در باره هر يك از راويان به كتاب هايي كه از آنان ذكري به ميان آمده اعم از مطبوع و يا مخلوط اشاره شده و ضبط صحيح اسم و اتحاد آن در پاورقي ها مورد بررسي قرار گرفته است.

2) معجم الاسانيد : دائره المعارف ارزشمندي كه در آن اساتيد تمام روايات رسيده در كتاب هاي روايي به ترتيب حروف معجم و بصورت جدولي مورد بررسي و تنظيم شده است.

ايشان علاوه بر فعاليت هاي علمي و تاليفي خدمات اجتماعي و كارهاي عمراني متعددي در مناطق مختلف اصفهان و مشهد اردهال كرده در سال هاي قبل از انقلاب در مناطق مختلف آباده و اقليد از استان فارس كه مركز بهائيت بوده به امر ارشاد اعزام مبلغ، تبليغ و ترويج تشيع، دفع شبهات و خنثي كردن تبليغات سوء آنها پرداخته است.

مرحوم ابطحي با حضور در اجتماع و علاوه بر آن خدمات و سازندگي هاي بسياري همچون تاسيس حوزه علميه و كتابخانه، ساخت خانه اي براي روحانيوني كه در هنگام تبليغ به آنجا سفر مي كنند ، احداث و رفع نيازمندي هاي اقتصادي و اجتماعي به هر طريق ممكن از آن جمله پايه گذار هنرستان و بيمارستان و درمانگاه خيريه ، احداث چندين حمام عمومي در شهر و روستاها ، ساخت دهها مسجد ، حسينيه و مهديه در مناطق مختلف آباده و اقليد و سر حد چهار دانگه در راه جذب مردم و ترويج معارف اهل بيت تلاش فراوان كرد.

احياي بقعه هاي امام زادگان مدفون در آن منطقه، رساندن برق به روستاها ، ايجاد كارگاه هاي قالي بافي براي زنان و دختران روستايي ، ترويج حفر چاه هاي عميق در آن منطقه ، كشيدن جاده و ايجاد راه ارتباطي از مشهد اردهال به ازناوه در كاشان و پروژه احداث تونل ابا صالح المهدي (ع) به طول 2610 متر در گردنه تيمارگون اقليد احياء طريق الرضا (ع) (مسير عبور حضرت امام رضا (ع) از مدينه به مرو) از ديگر خدمات رفاهي و اجتماعي اين عالم رباني است.

مرحوم آيت الله موحد ابطحي همچنين اقدام به تاسيس كلينيك فوق تخصصي به نام دارالشفا حضرت بقيه الله الاعظم و خريد دستگاه ام آر آي براي آن مركز ، اهدا 50 هزار متر زمين براي تاسيس بيمارستان حضرت ولي عصر (عج) اقليد، و تاسيس موسسه هاي عام المنفعه ديگر كرده كه تمامي اين مراكز و ساختمان ها، به نام ائمه اطهار (ع) به شاخصيت اسماء متبرك امام زمان (عج) نام گذاري شده و در خدمت مردم نهاده شده است.

آيت الله سيد محمد باقر موحد ابطحي از شاگردان آيت الله بروجردي و مؤلف كتاب گرانسنگ ' صحيفه رضويه ' در پي يك دوره بيماري چهارشنبه 16 بهمن ماه 92 در سن 86 سالگي در بيمارستان بقيه الله تهران دارفاني را وداع گفت.ك/4

7407 / 380/605