سیر مطالعاتی آثار آیت الله جوادی آملی

به گزارش روز دوشنبه خبرنگار معارف ایرنا، تاكنون درحدود 200 جلد از آثار و تالیفات آیت الله جوادی آملی به رشته تحریر درآمده كه تفسیر گرانسنگ تسنیم یكی از این آثار است و تاكنون 32 جلد از آن منتشر شده و تا جلد هفتادم نیز بر اساس تفسیرهای ایشان آماده شده تا بعد از بازبینی معظم له منتشر شود.

مدتی پیش بنیاد بین المللی علوم وحیانی اسرا، طرحی به نام طرح جامع مطالعات منظومه ای علوم را تدوین كرد و طی آن سیر مطالعاتی با توجه به آثار آیت الله جوادی آملی را در رشته های مختلف دینی ارائه كرده تا علاقه مندان به ویژه دانشجویان و افرادی كه درپی یادگیری علوم اسلامی و معارف دینی هستند، بتوانند علاوه بر این كه با آثار این مفسر بزرگ قرآن آشنا می شوند، مطالعات دقیق و ریشه ای خود را در زمینه های مختلف دینی دنبال كنند.

تعدادی از شاگردان آیت الله جوادی آملی در پژوهشگاه علوم وحیانی معارف وابسته به بنیاد بین المللی علوم وحیانی اسرا این طرح را با همكاری مركز نشر اسراء ارائه كردند.

مخاطبان این طرح مطالعاتی نیز شامل سه گروه عمومی، نیمه تخصصی و تخصصی هستند كه گروه اول مربوط به علاقه مندانی است كه به دنبال مطالعات تخصصی نبوده و درپی یادگیری معارف دینی هستند. گروه نیمه تخصصی شامل طلابی است كه مقدمات را گذرانده و یا دانشجویانی كه در علوم اسلامی مطالعاتی داشته اند و گروه تخصصی نیز مربوط به آن دسته از پژوهشگرانی است كه در شاخه های مختلف علوم اسلامی مطالعه دارند. به عنوان نمونه پژوهشگرانی كه در فلسفه مطالعه می كنند بایستی با پیش نیازهای این طرح آشنایی داشته و كتاب هایی مانند بدایه الحكمه را مطالعه كرده باشند.

در این گزارش ضمن معرفی آثار و كتاب های این مفسر بزرگ قرآن كریم، سیر مطالعاتی در رشته های مختلف علوم دینی برای راهنمایی علاقه مندان ارائه می شود.



* قرآن شناسی

سیر مطالعاتی آثار آیت الله جوادی آملی در زمینه قرآن شناسی در دو عنوان مطالعات قرآنی و تفسیر قرآن مطرح شده كه اولین كتاب در زمینه مطالعات قرآنی عبارت از كتاب قرآن در كلام امام علی(ع) است و در این اثر، نظام محتوایی قرآن و موضوع هایی همچون علم امام، ویژگی ها و رسالت های قرآن بیان شده است.

جلد دوم از كتاب سرچشمه اندیشه نیز با موضوع های قرآن در نهج البلاغه، اهداف و رسالت قرآن به عنوان دومین اثر در این زمینه معرفی شده است.

كتاب قرآن كریم از منظر امام رضا(ع) با موضوع شناخت قرآن و طرح مسائلی همچون حقیقت قرآن، تدبر در قرآن و رسالت قرآن برای عموم مخاطبان انتخاب شده است.

البته كتاب نزاهت قرآن از تحریف با موضوع دلایل عدم تحریف قرآن و بیان موضوع هایی همچون دلایل و شواهد عدم تحریف و پاسخ به شبهات تحریف قرآن برای گروه نیمه تخصصی در نظر گرفته شده است.

كتاب نسیم اندیشه دفتر یكم و دوم با موضوع معارف قرآنی به پرسش های دانشجویی از قرآن اختصاص دارد و برای عموم مردم قابل استفاده است.

جلدهای اول تا چهارم كتاب سروش هدایت اختصاص به معارف قرآنی دارد و موضوع های مختلف قرآنی را برای عموم علاقه مندان ارائه می كند.

همچنین نرم افزاری با نام «قرآن و زمان» شامل برخی برنامه های تلویزیونی آیت الله جوادی آملی به موضوع های مختلف قرآنی می پردازد.

در جلد اول تفسیر تسنیم مسائلی مربوط به روش شناسی تفسیر قرآن، تفسیر قرآن به قرآن در قرآن و سنت مطرح شده و در جلد دوم نیز برخی مباحث علوم قرآنی مانند محكم و متشابه و صفات قرآن آمده است.

علاوه بر جلدهای اول و دوم تفسیر تسنیم علاقه مندان می توانند آن جلدهایی از این تفسیر بزرگ را كه مربوط به آغاز سوره هاست مطالعه كنند تا نسبت به شناخت سوره های قرآن و مطالبی مانند مكی و مدنی بودن سوره ها آشنایی پیدا كنند.

در این میان اولین جلد از كتاب قرآن در قرآن كه به تفسیر موضوعی می پردازد برای گروه نیمه تخصصی اختصاص یافته و اولین جلد از كتاب سرچشمه اندیشه با موضوع اصول شناخت قرآن و رسالت قرآن برای گروه تخصصی درنظر گرفته شده است.

در زمینه تفسیر قرآن علاوه بر دوره كامل تفسیر تسنیم كه تفسیر ترتیبی قرآن است و موضوع های مختلف كلامی، عرفانی، فلسفی، اجتماعی و اقتصادی در آن بیان شده، كتاب سرچشمه اندیشه (جلد اول) با موضوع های شناخت قرآن، تفسیر و تاویل و همچنین تفسیر قرآن به قرآن برای گروه تخصصی معرفی شده است.

علاقه مندان به تفسیر قرآن همچنین می توانند با استفاده از نرم افزار صراط الهدی (1 تا 26) تفاسیر آیت الله جوادی آملی را از ابتدای قرآن تا سوره طه و در نرم افزار مجموعه بیان الوحی نیز تفسیر سوره های مختلف قرآن را مطالعه كنند.



* انسان شناسی

كتاب انسان از آغاز تا انجام با موضوع انسان شناسی و موضوع های جزیی تری چون خلقت جهان، انسان و آدم، تعریف فطرت و آزادی انسان از مطالبی است كه در این كتاب آمده است.

در شانزدهمین جلد از تفسیر موضوعی قرآن موضوع هدایت در قرآن و مسائلی چون منشا و مظاهر هدایت خدا، انواع رسالت و هدایت و راهیابی انسان به هدایت مطرح شده است.

در چهاردهمین جلد از كتاب تفسیر موضوعی قرآن نیز موضوع صورت و سیرت انسان در قرآن و مسائلی همچون مبدا فاعلی و غایی انسان، نسبت خدا و انسان، انسان و علم و خلافت الهی در سطح عمومی ارائه شده است.

در تفسیر موضوعی قرآن (جلد 15) موضوع حیات حقیقی انسان و موضوع های كمال فلسفی انسان، مرزهای حقیقت و اعتبار انسان و سیری در برخی نظریه های انسان شناختی در سطح نیمه تخصصی قابل مطالعه است.

همچنین كتاب تفسیر انسان به انسان با موضوع نظریه جدید در معرفت شناسی انسان و مسائلی همچون امكان و اهمیت و راه ها و روش های انسان شناسی، شناخت قرآنی انسان، تفسیر متشابهات انسان به محكمات او و برعكس قابل استفاده در سطح نیمه تخصصی است.

در جلدهای سوم و نهم تفسیر تسنیم موضوع انسان شناسی، حضرت آدم، فروختن و باختن خود و در جلد دوم سرچشمه اندیشه با موضوع برخی از وی‍ژگی های انسان، چیستی و هدف انسان و آیت خدا بودن، قابل استفاده برای علاقه مندان در سطح نیمه تخصصی خواهد بود.



* هستی شناسی

1- از منظر علوم عقلی

در موضوع هستی شناختی از منظر علوم عقلی (فلسفه و كلام) می توان به سومین جلد از كتاب سرچشمه اندیشه اشاره كرد كه علاوه موضوع هایی مانند جامعیت حكمت متعالیه، تعریف حكمت، شریعت و معرفت، مطالبی درباره شخصیت ملاصدرا و تفسیر سفر چهارم اسفار در سطح نیمه تخصصی مطرح شده است.

حكمت نظری و عملی در نهج البلاغه كه به موضوع الهیات بالمعنی الاخص می پردازد، مطالبی درباره چیستی حكمت و كیستی حكیم، براهین تناهی ذاتی واجب، عظمت علی(ع)، توحید فلسفی و بطلان دیالكتیك برای علاقه مندان در سطح نیمه تخصصی را مطرح می كند.

همچنین جلدهای دوم و سوم فلسفه صدرا كه به موضوع های خلاصه فلسفه ملاصدرا اختصاص دارد، ضمن تعریف فلسفه، اقسام و احكام وجود، وحدت و كثرت، علت و معلول، مطالبی را در سطح تخصصی دربردارد.

سرچشمه اندیشه جلد ششم با موضوع فلسفه و منطق به مسائلی در حد تخصصی می پردازد كه اتحاد عاقل و معقول از جمله این مطالب است و در كتاب شهد شهود، اثر فلسفی آیت الله جوادی آملی مطالبی پیرامون شرح شواهد الربوبیه طرح شده و موضوع هایی درباب تعریف فلسفه، اصالت و اقسام وجود و اعتباریت ماهیت، خداشناسی فلسفی، عالم عقول و نفوس و معادشناسی فلسفی مطرح شده است.

علاوه بر آثار ارائه شده جلدهای اول تا دهم كتاب رحیق مختوم به طور تخصصی به شرح اسفار صدرا می پردازد و تحریرات استاد پیرامون مباحث فلسفی نیز درباره اسفار و اثبات واجب الوجود، راهنمای علاقه مندان در این حوزه تخصصی است.

همچنین جلدهای هشتم و شانزدهم تفسیر تسنیم به بررسی برهان حدوث یا حركت جوهری و برهان امكان در حكمت متعالیه می پردازد.



2- از منظر عرفان نظری

مجموعه سخنرانی های آیت الله جوادی آملی درباره عرفان و فلسفه را می توان در كتاب آفاق اندیشه یافت و كتاب توصیه ها، پرسش ها و پاسخ ها كه به پرسش های دانشجویان پیرامون مطالعات عرفانی اختصاص دارد همراه با مطالبی درباره اعمال عرفانی، موسیقی و عرفان، حكایات عرفانی، استاد اخلاق و طمانینه به این مقوله می پردازد.

كتاب عمل عرفانی در پرتو علم وحیانی به تعریف عرفان و عارف، عرفان نظری و عملی، اعمال عرفانی ظاهری و باطنی می پردازد و كتاب نسیم رحمت نیز كه به شرح دعای ابوحمزه ثمالی اختصاص دارد، برای علاقه مندان در این زمینه بسیار مفید است.

كتاب عرفان و حماسه كه نسبت عرفان با جهاد را بررسی می كند با موضوع هایی همچون هماهنگی اسلام با فطرت و طبیعت، تعریف عرفان و ویژگی های عارف، فضیلت حماسه، جلوه های حماسه و عرفان در عاشورا و زندگی امام سجاد(ع) در این ارتباط است.

حیات عارفانه امام علی(ع) با موضوع زندگی عرفانی نگاهی به صورت نیمه تخصصی به مسائلی در زمینه فرق عرفان با كلام و حكمت، جهان بینی و سیره عارفانه امام علی(ع) دارد.

جلد های چهاردم، شانزدهم و بیست و پنجم تفسیر تسنیم نیز به موضوع هایی درباره حق، وجه الله، وقوف بر پروردگار، طبقات وجودی انسان، خزائن الله، حشر الی الله، اسماء الله الحسنی، محبت الهی و مظهر اسمای حسنی اختصاص دارد كه برای سطح نیمه تخصصی در نظر گرفته شده است.

همچنین شرح رساله الولایه با موضوع فلسفه سلوك و عرفان عملی نگاهی به دلایل عقلی و نقلی عرفان در متون دینی دارد و جلد پنجم سرچشمه اندیشه نیز كه به بررسی وحدت شخصی وجود در تمهید القواعد می پردازد، مساله خداشناسی عرفانی را در حد تخصصی برای علاقه مندان بیان می كند.

جلدهای اول تا سوم عین نضاخ به شرح كتاب تمهید القواعد اختصاص دارد و جلدهای اول تا دهم شرح فصوص الحكم كه به شرح مفصل عرفان نظری می پردازد، مطالبی را به طور تخصصی درباره شرح مقدمه های قیصری، ابن عربی، شرح فص آدمی، شرح فص شیء، شرح فصوص نوحی، ادریسی، یوسفی، هودی، صالحی، شعیبی، لوطی، ایوبی، یحیوی، ذكراوی، ابراهیمی، اسحاقی، اسماعیلی و یعقوبی مطرح می كند.



* الهیات و دین شناسی

1- توحید

كتاب آفاق اندیشه مشتمل بر سخنرانی های مختلف آیت الله جوادی آملی درباره دیدگاه های شیعه درمورد عقل و نقل و امامت به عنوان اولین منبع در این زمینه معرفی شده است.

دوازدهمین جلد از تفسیر موضوعی قرآن درباره فطرت در قرآن و با موضوع های فرعی تری همچون آیات فطرت و چگونگی دلالت آنها، بینش ها و گرایش های فطری و همچنین عوامل و موانع شكوفایی فطرت به این موضوع اختصاص دارد.

دومین جلد از تفسیر موضوعی قرآن پیرامون توحید در قرآن است كه به بررسی راه های شناخت خدا، انفسی، آفاقی، مراتب توحید و شرك در قرآن می پردازد و قابل استفاده در سطح عمومی و نیمه تخصصی است.

در همین راستا كتاب فلسفه الهی از منظر امام رضا(ع) با موضوع توحید در سیره رضوی و بیان مطالبی درباره دلایل وجود خدا، صفات الهی، قضا و قدر و سایر معارف دینی در سطح نیمه تخصصی معرفی شده است.

كتاب سرچشمه اندیشه (جلد سوم) با موضوع هایی همچون مقدمه ای بر براهین اثبات خدا، برهان صدیقین، برهان تمانع، قانون و برهان حركت در قرآن و همچنین نظام احسن جهان هستی و كتاب سرچشمه اندیشه (جلد چهارم) پیرامون فطرت و هماهنگی عقل و وحی به صورت تخصصی در این زمینه قابل مطالعه است.

همچنین جلد ششم سرچشمه اندیشه با موضوع فلسفه و منطق درباره اثبات واجب و فلسفه الهی از نگاه امام كاظم(ع) به صورت تخصصی پیشنهاد می شود و علاقه مندان در این باب می توانند تحریرات استاد پیرامون مباحث كلامی و توحیدی با موضوع های اسمای حسنای الهی، اثبات واجب، فعل الحق و نفی الاتفاق را به صورت تخصصی مطالعه كنند.



2- ولایت (نبوت و امامت)

كتاب همتایی قرآن و اهل بیت(ع) به موضوع ولایت ائمه و قرآن می پردازد و جلد سوم تفسیر موضوعی قرآن نیز به موضوع وحی و نبوت در قرآن و طرح مسائلی همچون ضرورت نبوت، حقیقت وحی، معجزه و پیامبر اكرم(ص) اختصاص دارد.

كتاب ولایت در قرآن كه برگرفته از آثار استاد است به مفهوم، اقسام و عوامل تحقق ولایت می پردازد و كتاب ظهور ولایت در صحنه غدیر نیز كه برگرفته از آثار این مفسر بزرگ قرآن است، جایگاه و دلایل غدیر در قرآن و روایات را بیان می كند.

كتاب عید ولایت، برگرفته از آثار آیت الله جوادی آملی موضوع عید ولایت در تاریخ، قرآن و از زبان علی(ع) را بررسی می كند و كتاب ولایت علوی نیز كه برگرفته از آثار استاد است به تفسیر و نكته های آیه ولایت می پردازد.

شمیم ولایت كه تجمیع كتاب های ولایت در قرآن، عید ولایت، ولایت علوی، ظهور ولایت و برخی دیگر از آثار استاد است به موضوع ولایت اشاره دارد و كتاب سرچشمه اندیشه (جلد چهارم) خطوط كلی امامت را مورد بررسی قرار می دهد.

چهاردهمین جلد از تفسیر تسنیم به مسائلی همچون جایگاه ولایت، نبوت و امامت، معجزه و كرامت، مقام اصطفای حضرت عیسی، رجعت، مباهله، هدایت و اضلال، توحید و شرك و سایر معارف در این زمینه اختصاص یافته و در جلد نوزدهم نیز موضوع های مباهله، ولایت طاغوت، عدالت صحابه، عصمت انبیاء و اولیاء مورد بررسی قرار گرفته است.

كتاب فلسفه الهی از منظر امام رضا(ع) به گفتاری از امام هشتم(ع) درباره نبوت، ضرورت نبوت، راه شناخت نبی و معجزه اختصاص یافته و جلد چهارم سرچشمه اندیشه نیز نظر ابن سینا درباره نبوت را مورد بررسی قرار می دهد كه این دو كتاب در سطح نیمه تخصصی است.

كتاب وحی و نبوت با مطالبی پیرامون حقیقت و ضرورت نبوت، نقش و جایگاه انبیاء در آفرینش و جامعه، چیستی وحی و عصمت، نسبت عقل و نقل با وحی و كتاب سرچشمه اندیشه (جلد ششم) با موضوع امامت، حافظ حقوق انسان برای علاقه مندان در سطح تخصصی قابل مطالعه است.



3- معاد

جلد چهارم سرچشمه اندیشه به موضوع براهین معاد و شبهات منكران اختصاص دارد و برهان حركت، رحمت، حقیقت و حكمت به صورت عمومی و نیمه تخصصی برای علاقه مندان پیشنهاد می شود.

تفسیر موضوعی قرآن (جلد چهارم) درباره معاد در قرآن به مطالبی همچون یاد معاد، منكران معاد، دنیا و آخرت، قبر و دوزخ و قیامت، نام ها و نشانه های قیامت اشاره دارد و جلد پنجم تفسیر موضوعی قرآن نیز به مطالبی پیرامون حبط و تجسم عمل، شفاعت، اعراف، بهشت و دوزخ، میزان، صراط، نعمت های بهشتی اختصاص یافته است.

جلدهای پنجم تا هفتم و یازدهم تا سیزدهم تفسیر تسنیم نیز به موضوع های معاد و قیامت، اثر باور به قیامت و مطالبی در این زمینه می پردازد و جلد ششم سرچشمه اندیشه به صورت تخصصی به این موضوع اشاره دارد.



* احكام و فقه

كتاب استفتائات به عنوان رساله شرعی و عملی منتشر شده و استفتائات معظم له پیرامون نماز، خمس، خرید و فروش، مناسك حج و سایر مسائل عبادی مطرح شده است.

كتاب مناسك حج نیز به احكام مربوط به این فریضه در موضوع هایی همچون احكام، مناسك، ادعیه و زیارت های حج اشاره دارد و كتاب الحج نیز در چهار جلد به درس خارج فقه آیت الله جوادی آملی اختصاص دارد.

جلد هشتم تفسیر تسنیم به احكام فقهی، محرمات و مكاسب محرمه، وصیت و مانند آن اختصاص یافته و جلد نهم تسنیم نیز به احكام روزه، قصاص، رشوه، اهله، جهاد و مانند آن پرداخته است.

جلد یازدهم تفسیر تسنیم مطالبی درباره ولایت والدین، شرابخواری، قمار، احكام اختصاصی زنان، طلاق، نكاح و رضاع را ارائه كرده، جلد دوازدهم موضوع هایی چون ربا، دین، رهن و تكلیف به مالایطاق و در جلد چهاردم نیز مسائلی همچون استخاره، قرعه، نذر و مانند آن بیان شده است.

تحریرات استاد پیرامون مباحث فقهی مانند دیات، نماز، شك، طهارت، اجتهاد و تقلید، خیارات، حج، روزه و زكات و همچنین تحریرات استاد پیرامون مباحث اصولی مانند اجتماع امر و نهی، مشتق، اشتغال و مقدمه علم اصول از مسائلی است كه به صورت تخصصی مطرح شده است.

البته دروس كتاب البیع، دروس مكاسب محرمه، دروس كتاب الاجاره، دروس كتاب الصوم و دروس كتاب الحج نیز به صورت تخصصی بیان شده است.



* فلسفه احكام

كتاب حكمت عبادات با ارائه مطالبی درمورد اسرار عبادی عبادات مانند اسرار نماز، روزه، حج، قرآن، دعا، اعتكاف و مانند آن به بیان فلسفه احكام می پردازد و كتاب اسرار الصلوه به صورت اختصاصی به بیان مسائلی درباره حكمت و رازهای نماز می پردازد كه حكمت نیت، ركوع و سجده و حكمت تعقیبات نماز از آن جمله است.

علاوه بر كتاب عرفان و حماسه كه به حكمت جهاد در اسلام می پردازد جلدهای ششم تا هشتم و جلدهای دهم و پانزدهم تفسیر تسنیم نیز به بیان احكام مختلف حج مانند قربانی، مشعر و عرفات و محرمات حج برای گروه نیمه تخصصی اختصاص یافته است.



* عبادیات

جلد پنجم كتاب سرچشمه اندیشه نگاهی اجمالی به برخی اسرار نماز دارد و جلد دوم این كتاب نیز به گوشه ای از اسرار حج مانند كعبه و مكه، حدیث قرب نوافل و نیت به صورت عمومی و نیمه تخصصی اشاره دارد.

كتاب رازهای نماز ضمن بیان حكمت و رازهای نماز به حكمت نیت، ركوع و سجده، حكمت تعقیبات نماز پرداخته و كتاب صهبای حج نیز به احكام و اسرار و تاریخ حج مانند ابعاد، اماكن و مناسك حج و زیارت اشاره دارد خلاصه ای از این كتاب نیز به نام جرعه ای از صهبای حج منتشر شده و به بیان عرفان عمره، اسرار حج، اسرار مناسك و اماكن حج و متمم عمره می پردازد.

علاوه بر جلد دهم تفسیر تسنیم كه به اهمیت و ضرورت و اسرار حج اشاره دارد، كتاب نسیم اندیشه (دفتر پنجم) نیز به احكام و اسرار عمره و حج می پردازد و كتاب من اسرار الحج و حكمه، اسرار حج را به زبان عربی و به صورت نیمه تخصصی پیرامون شناخت كعبه، اسرار حج و پیام های آیت الله جوادی به حجاج بیان داشته است.



* فقه اقتصادی

كتاب سرچشمه اندیشه (جلد دوم) مطالبی درمورد اهمیت وقف، مالكیت خدا، ائمه و را به صورت عمومی و نیمه تخصصی بیان می دارد و كتاب الخمس كه به زبان عربی منتشر شده مطالبی درباره احكام و فقه استدلالی خمس و تقریرات خارج فقه محقق داماد را به صورت تخصصی حوزوی ارائه می كند.

جلدهای اول و دوم مكاسب محرمه به كسب های حرام اشاره دارد و تقریرات درس مكاسب استاد نیز برای گروه تخصصی حوزوی در نظر گرفته شده است.

همچنین كتاب الاجاره درباره احكام و فقه استدلالی اجاره و مستاجر كه به تقریرات درس مكاسب استاد اشاره دارد به صورت تخصصی حوزوی قابل استفاده علاقه مندان است.



* حقوق

كتاب سرچشمه اندیشه (جلد چهارم) به فلسفه حقوق بشر و موضوع های طبیعت و فطرت، طب و حقوق، منشاء حق و مسائلی از این قبیل به صورت عمومی ونیمه تخصصی می پردازد و در كتاب ادب قضا در اسلام، معظم له نگاه اخلاقی به قاضی و قضاوت را با موضوع های نظام اخلاقی و قضایی اسلام، آسیب شناسی رفتارهای قضایی، آداب قضاء و مانند آن به صورت عمومی ونیمه تخصصی مطرح می كند.

كتاب فلسفه حقوق بشر نیز با مطالبی درباره مبدا فاعلی و غایی حقوق، طب و حقوق، مبانی و منابع حقوق بشر برای گروه های نیمه تخصصی در نظر گرفته شده است.

علاوه بر منابع فوق نظام قضاء در اسلام شامل مجموعه درس های نظام قضایی اسلام به صورت سی دی قابل استفاده است و جلد هفتم تفسیر تسنیم نیز به موضوع حق و خاستگاه و پشتوانه حق می پردازد.



* اندیشه سیاسی و اجتماعی

موضوع ولایت فقیه به عنوان یكی از مهمترین مسائل سیاسی و اجتماعی كه از منابع دینی نشات می گیرد در كتاب ولایت فقیه؛ ولایت فقاهت و عدالت به مسائلی همچون ضرورت تشكیل حكومت، ولایت فقیه، مجلس خبرگان و امام خمینی می پردازد كه در سطح عمومی و نیمه تخصصی قابل استفاده است.

همچنین آیت الله جوادی در هفدهمین جلد از تفسیر موضوعی قرآن به موضوع های جامعه در قرآن، جامعه و نهادهای آن، اسلام آیین زندگی اجتماعی و همچنین موانع و راهكارهای زندگی اجتماعی در قرآن و اسلام اشاره می كند.

در كتاب آفاق اندیشه علاوه بر طرح مبانی نظارت بر حكومت در نظام دینی، سخنرانی آیت الله جوادی آملی در دیدار با پروفسور اشتوله منتشر شده است.

كتاب نسیم اندیشه در دفتر سوم به مباحث سیاسی از جمله ولایت فقیه و حكومت اسلامی خبرگان می پردازد و در كتاب وحدت جوامع در نهج البلاغه مطالبی با عنوان های حوزه های اتحاد و اختلاف در بین جوامع اسلامی، بین ادیان توحیدی و میان جوامع بشری به چاپ رسیده است.

علاوه بر ششمین جلد از كتاب سرچشمه اندیشه كه به صورت تخصصی و به زبان عربی به مسائل سیاسی حكومت اسلامی می پردازد، در دومین جلد از تفسیر تسنیم مباحثی پیرامون نفاق و منافق و وی‍ژگی های منافقان مطرح شده و در جلدهای هفتم، نهم و پانزدهم تفسیر تسنیم به مسائلی مانند خدمات ابرار، جهاد، فتنه، انفاق اجتماعی، امر به معروف و نهی از منكر، امت قائمه، امت وسط، اختلاف ممدوح و فتوای اجتماعی را تشریح كرده است.



* انقلاب اسلامی و امام خمینی

كتاب سرچشمه اندیشه (جلد دوم) به موضوع هایی پیرامون اقتدای امام خمینی در انقلاب به نهضت امام حسین(ع)، پیشگامی ائمه در قیام، جامعیت خلفای الهی، هدف امام و تكلیف فرد اختصاص یافته است و در ادامه مطالبی با عنوان سیری در وصیت نامه امام خمینی(ره) و احیای قرآن و عترت و انقلاب منتشر شده است.

همچنین در این كتاب پیام رهبری به هزاره ادیان و شرح آن و موضوع صلح و اسلام منتشر شده و با اشاره به نظام حج در اسلام، مطالبی پیرامون تاریخ مكه، كعبه، تقوا، توحید و اسرار حج بیان شده و در ادامه قداست و امنیت حرم، جهانی بودن اسلام، وحدت و حج منتشر شده است.

در این كتاب علاوه بر موضوع هایی چون تعهد و تادب كارگزار در حكومت اسلامی، مطالبی درباره تعهد فرهنگی امام خمینی(ره)، علم و عمل، ظلم ستیزی، نامه امام خمینی(ره) به گورباچف و شرح آن، صدور انقلاب، جهان بینی مادی و اسلام، فلسفه و اهداف حكومت اسلامی و تبیین مبانی ولایت فقیه به چاپ رسیده است.

آیت الله جوادی آملی در كتاب بنیان مرصوص امام نیز به تشریح دیدگاه های بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران تحت عنوان امام خمینی(ره) در بیان و بنان استاد، تبیین ابعاد مختلف امام خمینی(ره)، اهداف و ابعاد حكومت اسلامی و انقلاب اسلامی پرداخته است.

ششمین جلد از كتاب سرچشمه اندیشه نیز به طرح مسائلی درباره ولایت فقیه به زبان عربی اختصاص دارد كه قابل استفاده در سطح تخصص است.



* مسائل مربوط به زنان

از كتاب زن در آیینه جلال و جمال به عنوان یكی از مهمترین آثار علامه جوادی در این زمینه می توان نام برد كه مطالبی درباره زن در نگاه عقلانی و عرفانی، زن در برهان، عرفان، قرآن و پاسخ به شبهات حقوقی و حقیقی زنان در سطح عمومی و نیمه تخصصی منتشر شده است.

در كتاب آفاق اندیشه نیز معظم له به شبهات دكتر منیرالدین درباره حقوق زنان پاسخ داده است كه این كتاب نیز در سطح عمومی و نیمه تخصصی است.

جلد یازدهم تفسیر تسنیم مطالبی تحت عنوان احكام اختصاصی زنان، طلاق، نكاح، رضاع، خواستگاری و تمتع آمده است و در جلد هجدهم این تفسیر مباحثی پیرامون معاشرت با زن، اضرار به زن، مهریه، ازدواج های حرام، متعه، اطاعت از شوهر، شقاق و نشوز زن مطرح شده است.

در جلد دوم كتاب سرچشمه اندیشه نیز این مفسر قرآن كریم به حل شبهات و روایات معارض درباره حقوق زن پرداخته و در ادامه مسائلی درباره شیوه اجتهاد در موضوع ها، مهریه، ارث، قضاوت و دیه را مطرح كرده است.



* سبك زندگی دینی

كتاب مفاتیح الحیات به عنوان یكی از جدیدترین آثار آیت الله جوادی در زمینه سبك زندگی منتشر شده و علاقه مندان می توانند راه و رسم زندگی، ارتباطات اجتماعی، معنابخشی به زندگی انسانی در ابعاد مختلف اخلاقی، فرهنگی، اجتماعی و سیاسی را در این كتاب مطالعه كنند.



* علوم انسانی و مطالعات جدید

كتاب روابط بین الملل در اسلام با موضوع رفتار ما با ملل دیگر در اسلام و مطالبی پیرامون همزیستی مسالمت آمیز، رفتار با ملل مستكبر و محدودیت روابط منتشر شده است.

همچنین كتاب اسلام و محیط زیست به موضوع اسلام و طبیعت پرداخته و مطالبی با محوریت آبادانی زمین در عصر مهدوی، علوم انسانی و دینی و محیط زیست، رابطه اعمال با محیط زیست و نكاتی دیگر در این زمینه چاپ شده است.

در كتاب آفاق اندیشه مباحثی پیرامون مسائل جاری در جهان با عناوینی مانند تبلیغ در جهان، جهاد و مبارزه، حقوق زنان، بودا، حكومت، مسیحیت و مطالبی در این ردیف بیان شده است.

جلد سوم كتاب سروش هدایت با موضوع هنر دینی و جلد چهارم كتاب سرچشمه اندیشه به موضوع علوم انسانی و هماهنگی وحی و عقل اختصاص یافته است كه كتاب اخیر برای سطح نیمه تخصصی در نظر گرفته شده است. البته كتاب فلسفه حقوق بشر نیز به مبانی و منشاء حقوق بشر پرداخته است.



* منطق و معرفت شناسی

كتاب سرچشمه اندیشه (جلد سوم) ضمن پرداختن به مسائلی همچون شناخت انسانی - سوفسطایی و شناخت در علوم مختلف به كار منطق و تفاوت آن با معرفت شناسی به صورت عمومی و نیمه تخصصی اشاره كرده است.

در سیزدهمین جلد از تفسیر موضوعی قرآن نیز موضوع معرفت شناسی در قرآن با مطالبی پیرامون تعریف و راه های معرفت، معیار، عوامل و موانع ابزارهای معرفت به صورت نیمه تخصصی منتشر شده و به صورت تخصصی نیز مطالبی پیرامون مباحث منطقی براساس كتاب البرهان، مغالطات و اعتباریات در كتاب تحریرات استاد به چاپ رسیده است.

در جلد سوم كتاب اسفار و جلد اول كتاب عین نضاخ نیز برخی مطالب تخصصی پیرامون مباحث علم و شیوه معرفت عرفانی بیان شده است.



* كلام جدید و فلسفه دین

دفتر دوم كتاب نسیم اندیشه ضمن پرداختن به مباحث دین شناختی آیت الله جوادی آملی مطالبی درباره نظام آفرینش، عدل الهی، قضا و قدر را مطرح كرده و در جلدهای پنجم، هفتم و یازدهم تا سیزدهم تفسیر تسنیم ادیان دیگر مانند اهل كتاب و صائبین را مورد بررسی قرار داده و درباره منشاء اختلاف در دین، دین و فطرت، فهم دین، نسخ، بدا، پلورالیسم و انحصار گرایی، دین حنیف، تمامیت دین و مانند آن اشاره كرده است.

همچنین مسائلی درباره خاستگاه سكولاریسم و دلایل استناد و بطلان سكولاریسم در كتاب نسبت دین و دنیا به صورت عمومی و نیمه تخصصی ذكر شده و معظم له در كتاب انتظار بشر از دین ضمن پرداختن به ضرورت دین شناسی، مطالبی پیرامون روش ها و نمونه هایی از پاسخ اسلام به انتظارات بشر از دین را به صورت نیمه تخصصی تبیین كرده است.

در كتاب دین شناسی نیز با موضوع دین پژوهی، مسائلی درباره تعریف، منشا، زبان، گوهر و صدف دین و پلولرایسم برای سطح نیمه تخصصی بیان شده و در كتاب تبیین براهین اثبات خدا كه به سلسله بحث های فلسفه دین اختصاص دارد، موضوع هایی همچون علم و سفسطه، علم و ایمان، برهان امكان و وجوب، برهان تجربه دینی، برهان معجزه و مانند آن در سطح تخصصی بیان شده است.

البته برخی مباحث كلام جدید و فلسفه دین مانند منزلت عقل، آثار هماهنگی عقل و نقل، مساله تفكیك و اسلامی كردن دانشگاه ها را به صورت تخصصی می توان در كتاب منزلت عقل در هندسه معرفت دینی پیدا كرد.

كتاب حق و تكلیف در اسلام از دیگر آثار علامه جوادی در این زمینه است كه به مباحث فلسفه دین، مفهوم و خاستگاه بحث، نسبت حق و تكلیف، بازگشت تكالیف به حقوق و همچنین آثار و اهداف حق و تكلیف پرداخته و در سطح تخصصی قابل استفاده علاقه مندان است.

در پایان از جلد چهارم كتاب سرچشمه اندیشه با موضوع معرفت دینی یاد می كنیم كه پاسخی به قبض و بسط تئوریك شریعت دارد و كتاب شریعت در آئینه معرفت نیز ضمن پاسخ به نظریه قبض و بسط مطالبی درباره حقیقت دین، نسبیت، تغییر و ثبات معرفت دینی را در سطح تخصصی بیان می كند.



* سیره، تاریخ و تمدن

كتاب مفاتیح الحیات با نگرشی به سبك زندگی اسلامی، رابطه انسان با خدا، خود، خلقت، ‌حكومت و طبیعت را بررسی كرده و در كتاب پیامبر رحمت، شخصیت پیامبر اكرم(ص) و ویژگی های انبیاء، خصوصیت پیامبر و سیره آن حضرت را مرور كرده است.

آیت الله جوادی آملی در جلد دوم كتاب سرچشمه اندیشه به موضوع هایی همچون همتایی حضرت علی(ع) و فاطمه(س)، طهارت ائمه و خلقت ائمه می پردازد.

شكوفایی عقل در پرتو نهضت حسینی با نگرشی بر سیره و اهداف و پیام قیام حسینی، شكوفایی عقل از آثار قیام امام، شرایط تداوم قیام و اثر بخشی قیام حسینی در این موضوع خواندنی است و كتاب كوثر كربلا درباره محرم و عاشورا، رسالت های معرفتی و عملی كربلا و مقتل تربیتی كربلا مطالب جالبی را در بردارد.

در جلد دوم سرچشمه اندیشه مطالبی درباره كوثر قرآن یعنی شخصیت و شان معنوی حضرت زهرا(س) و همچنین برابری قرآن با اهل بیت مطرح شده و در بخشی دیگر از این كتاب نقش شاعران در احیای آثار اهل بیت تبیین شده است.

در جلد چهارم سرچشمه اندیشه مطالبی درباره آینده جهان از نظر اسلام مطرح شده و در كتاب امام مهدی موجود موعود نیز می توان اندیشه مهدویت و آینده جهان، امام شناسی،‌ انتظار و ابعاد آن و همچنین حكمت و فواید غیبت را مطالعه كرد.

آیت الله جوادی آملی در تفسیر موضوعی قرآن (جلد ششم) به سیره پیامبران در قرآن می پردازد و طی آن سیره حضرت آدم، یونس، هود، ادریس، نوح، ابراهیم، لوط، اسحاق و یعقوب را تشریح می كند و در جلد هفتم نیز سیره پیامبرانی چون حضرت یوسف، ایوب، شعیب، موسی، الیاس، لقمان، داود، سلیمان، یونس، زكریا، یحیی و عیسی را بررسی می كند.

همچنین در جلد هشتم تفسیر موضوعی قرآن سیره رسول اكرم(ص) در قرآن مورد بررسی قرار می گیرد كه شاخص های برتری بر سایر انبیاء، احتجاجات توحیدی، سیره توحیدی و رسالتی حضرت تشریح شده و در جلد نهم تفسیر موضوعی قرآن مطالبی درباره عصمت، اعجاز، قرآن پیامبر، سیره پیامبر در تذكار به مبدا و معاد و موضوع های مشابه مطرح شده است.

جلدهای اول تا هفتم كتاب ادب و فنای مقربان به شرح زیارت جامعه كبیره اختصاص دارد و در واقع یك دوره امام شناسی از منظر امامیه مطرح می شود و در كتاب سروش هدایت (جلدهای 1 و 2 و 7) مطالبی درباره مكتب اهل بیت و فضیلت ائمه اطهار(ع) تبیین شده است.

در این زمینه تحریرات استاد پیرامون مباحث اهل بیت و فضایل ائمه معصومین(ع) خواندنی است و در زمینه مدایح و مراثی اهل بیت نیز می توان به كتاب های گنجور عشق و مراثی اهل بیت اشاره كرد.



* آداب، اخلاق و سلوك

در زمینه اخلاق جلد پنجم سرچشمه اندیشه با موضوع هایی همچون تاثیر یاد مبدا و معاد در تهذیب نفس، ذكر و حكمت آن در سطح عمومی قابل مطالعه است و در سطح نیمه تخصصی نیز راه تحصیلی علم حصولی و حضوری بیان شده است و در همین كتاب شرح حدیث «راس الحكمه مخافه الله»، هماهنگی عرفان و حماسه، هماهنگی جمال و جلال الهی مطرح شده است.

معظم له در كتاب اخلاق كارگزاران به مطالبی درباره اخلاق كارگزاران در حكومت اسلامی، هوای نفس، تخصص و امانت می پردازد و در جلد ششم سرچشمه اندیشه نیز به شكلی تخصصی به موضوع های موقف الانسان فی الرقی و الهوی، رویای مبشره، اسراف و تبذیر می پردازد.

جلد دهم تفسیر موضوعی قرآن نیز به طرح مباحثی مانند مبادی اخلاق در قرآن، جهان بینی، انسان و اخلاق، اهمیت و آثار اخلاق، بزرگان و اخلاق به صورت نیمه تخصصی و در كتاب دنیاشناسی و دنیاگرایی در نهج البلاغه، اسلام و حیات معنوی مورد بررسی قرار گرفته است.

در تفسیر موضوعی قرآن (جلد 11) مراحل اخلاق در قرآن، موانع نظری و عملی و مقامات و مراحل سلوك تبیین شده و در جلد هجدهم تفسیر موضوعی قرآن نیز ادب توحیدی انبیاء در قرآن مطرح شده است.

علاوه بر تحریرات استاد پیرامون مباحث اخلاقی (تخصصی) در كتاب حكمت نظری و عملی در نهج البلاغه نیز می توان در باب حكمت عملی، مسائلی همچون ابعاد حكمت عملی، منشا سفاهت ها، معرفت، محبت و اطاعت را مطالعه كرد.

كتاب نسیم اندیشه دفتر یكم نیز به بخش عرفان نظری نظر دارد و درباره عرفان نظری وسلوكی و عملی عرفان مباحثی را مطرح می كند و در لسان صدق كه مشتمل بر مجموعه دی وی دی سخنرانی های این استاد اخلاق است، موضوع ها ی مختلف اخلاقی و معرفتی بیان شده است.

همچنین در تفسیر تسنیم به ویژه در جلدهای چهارم، هفتم، دهم، دوازدهم و هجدهم مباحثی اخلاقی درباره ذكر، نماز، تقوا، صبر، ایثار، انفاق، ریاء، خوف و رجاء تبیین شده است.



* آشنایی با استاد و آثار و اساتید وی

اینك كه آثار و كتاب های آیت الله جوادی آملی را در زمینه های مختلف نام بردیم، جا دارد به كتاب هایی كه به شرح حال زندگی این استاد و سیر و سلوك او پرداخته اشارتی داشته باشیم.

كتاب مهر استاد با موضوع محوری زندگی آیت الله جوادی آملی و شامل خاطراتی از برخی عالمان متاخر است و در كتاب شمس الوحی تبریزی نیز كه به زندگی و شخصیت علامه محمدحسین طباطبایی می پردازد، خاطراتی از اساتید علامه جوادی و شخصیت علمی و اخلاقی علامه طباطبایی بیان شده است.

در كتاب سه جلدی سروش هدایت كه با موضوع بزرگان شیعه كه درباره علامه طباطبایی، مرتضی مطهری، میرزا هاشم آملی، ابوالحسن ایازی، فاضل تونی، نجفی تهرانی، میرزا علی آقا قاضی، امام خمینی، شیخ مفید، لنگرودی منتشر شده، مطالبی درباره آیت الله جوادی ذكر شده است.

كتاب شهد و شهود نیز به موضوع سیر و سلوك عرفانی آیت الله جوادی آملی شامل نسبت عرفان و قرآن، عرفان قرآنی و ویژگی ها و روش عرفانی علامه جوادی آملی اختصاص دارد.

فراهنگ(5)**1003**1588