شاليكاري در ايران/ نيازمند آموزش يافته هاي پژوهشي

كشاورزي ايران در حدود يكصد سال اخير با كشاورزي مدرن يا دانش محور آشنا شده است اين كه چرا هنوز شاليكاران كشور در فرايند كاشت تا برداشت از يافته هاي پژوهشي استفاده نكردند و يا با درك اين واقعيت، اين راهبرد از سوي آنان اجرايي نشده است و يا چرا بستر هاي لازم براي تحقق اين مهم از سوي بهره برداران فراهم نشده است در اين گزارش به آن پرداخته شده است.

جمعي از كارشناسان امر عدم بكارگيري يافته هاي پژوهشي در بخش كشاورزي كشور را ناشي از تصميمات سياسي در مديريت كلان دانسته و ناهماهنگي و بي توجهي سه ضلع اصلي مربوط به اين بخش يعني بهره بردار، محققان و پژوهشگر و وزارت جهاد كشاورزي را در نارسايي اين بخش دخيل مي دانند.

در كشاورزي به روش سنتي، كشاورزان تجارب پدران و نياكان خويش نسل به نسل دريافت داشته و در عرصه عمليات كشاورزي به كار مي گيرند اما در كشاورزي دانش محور، مكانيزه كردن ماشين‌آلات و ادوات كشاورزي و استفاده از نهاده ‌هاي كشاورزي نظير انواع كودها و سموم علاوه بر امكان افزايش توليد محصولات زراعي و باغي و… بحث خودكفايي كشاورزي و توسعه اقتصاد كشاورزي را به همراه دارد.

براساس آمار موجود، سطح زير كشت برنج كشور اكنون حدود 615 هزار هكتار با متوسط توليد پنج هزار و 500 كيلوگرم شلتوك در هكتار مي باشد كه بخش اعظمي از اين شاليزارها حدود 540 هزار هكتار در سه استان مازندران و گيلان و گلستان در شمال ايران واقع شده است.

بهبود كمي و كيفي وضعيت توليد محصولات كشاورزي از جمله برنج به تاكيد كارشناسان نيازمند توصيه ها و بكارگيري دستور العمل هاي فني و علمي است تا برداشت حداكثري عملكرد در هكتار محقق شود.

از اين رو - توجه به برنامه ريزي اصولي و علمي جهت برطرف نمودن مشكلات توليد برنج و بويژه چالش هاي فني در جهت افزايش توليد، بهبود كيفيت و كاهش ضايعات و به ويژه پايداري توليد برنج نقش اساسي دارد.

كارشناسان افزايش هزينه هاي كاشت تا برداشت، مصرف بي رويه انواع سموم، اتلاف وقت و سرمايه و پرداخت هزينه هاي جانبي توليد، افزايش دستمزدها و بالارفتن قيمت تمام شده محصول برنج درمقايسه با قيمت جهاني از جمله مشكلات فراروي كشت و كار به روش سنتي و معمولي برشمردند.

با اين وجود در حال حاضر شاليكاران آنچه را در شاليزار انجام مي دهند به اعتقاد برخي از محققان و پژوهشگران، علمي نبوده و براي رسيدن به كشاورزي پايدار به سياست گذاري واقعي مراجع مربوط نياز است.

هدف از اجراي نتايج تحقيقات در بخش كشاورزي بهبود كمي و كيفي وضعيت توليد محصولات كشاورزي است و لازمه آن برخورداري از نيروي انساني است تا يافته ها را به عنوان فن آوري هاي نوين در سطح بهره برداران، عملياتي و پايدار نمايند.

به اعتقاد كارشناسان امر ارائه دستورالعمل كاربردي و عملي مديريت پايدار كشت برنج مي تواند به كاهش مصرف مواد شيميايي آفت كش (قارچكش ، حشره كش و علف كش) حفظ سلامت محيط زيست، كاهش هزينه هاي توليد و افزايش در آمد كشاورزان بينجامد.

در زمان حاضر نظام كشاورزي در كشور، توليد مبتني بر استفاده از نهاده‌هاي شيميايي است و براساس آمار موجود حدود 98 درصد از نظام توليد محصول در بخش باغي و زراعي مبتني بر استفاده از نهاده‌هاي شيميايي است.

اكنون ارقام'حسن سرايي، استخواني، موسي طارم، هاشمي، علي كاظمي، دمسياه، خنجري، بينام، سپيدرود، دم زرد، سالاري، گرده، سنگ طارم، ندا، نعمت، فجر و شفق ،

چمپا عنبوري، آمل 3 و اهواز 1، خزر، طارم محلي، ساحل، بهار، صدري، سياه محلي،

سپدرود، بوتو، صدري محلي، عنبربو ، صدري ، شمشيري، گرمسير- چرام 1و 2و 3،ياسوج 1و2و 3' ، قصرالدشتي، چمپا لنجاني، كوهرنگ، حسني، كادوس، درفك در هيجده استان برنج خيز كشور كشت مي شود.

در همين حال جمعي از كشاورزان مازندراني از نبود اطلاع رساني از يافته هاي پژوهشي، فراگير نبودن آموزش هاي علمي كاشت و داشت و برداشت شالي و عملكرد ضعيف بخش ترويج جهاد كشاورزي در انتقال اين يافته هاي علمي به آنان انتقاد كرده اند.

شماري از اين بهره برداران مي گويند، اطلاعاتشان از يافته هاي پژوهشي از مراحل كاشت تا برداشت شالي بسيار كم بوده و فعاليت ها در اين بخش همچنان بر اساس تجربيات و به روش سنتي در شاليزارها ادامه دارد.

اين شاليكاران اطلاعات و خدمات ارايه شده سازمان ذيربط را در خصوص فرايند كشت شالي در همه سطوح براي توجيه بهره برداران كافي نمي دانند و يادآور شدند: بدنه كشاورزي مازندران بايد بيشتر از بخش آموزش و يافته هاي پژوهشي مربوط آگاه شود.

آنان تاكيد كردند: مسوولان امر بايد با برنامه ريزي اصولي و مديريت و آموزش فراگير و حمايت هاي همه جانبه، شاليكاران را از يافته هاي تحقيقاتي اين بخش آگاه كنند.

يك كشاورز ساكن روستاي داودكلاي دشت سر آمل گفت: رفع مشكلات فراروي شاليكاري در مازندران نيازمند ايجاد تشكيلاتي منسجم با عنوان سازمان برنج در وزارت جهاد كشاورزي است.

'شمسعلي فتحي'در گفت و گو با ايرنا افزود: بعد از 50 سال كار كشاورزي هنوز نمي دانم

مقدار آب موردنياز برنج در زمان كاشت تا برداشت اين محصول چقدر است و مقدار كود شيميايي موردنياز در هكتار چه ميزان است.

وي يادآور شد: حتي كشاورزان نمي دانند زمان خوشه دهي شلتوك چه مقدار سم بزند تا آفات به موقع از بين برود و يا استاندارد مراحل زمان سم پاشي كرم ساقه خوار بلاست چه موقع است.

اين كشاورز تصريح كرد : همه كارهاي يك كشاورز شاليكار بر مبناي تجربي و سنتي بوده و از كشت علمي محصولات چندان آگاهي ندارد.

وي تصريح كرد : سمپاشي كشاورزان بابت كرم ساقه خوار اكنون در زمان هاي متفاوتي انجام مي گيرد كه خسارت زا است بنابراين ضروري است تا همه كشاورزان در يك بازه زماني معين سمپاشي كنند.

وي يادآور شد : يا ذهنيت يك شاليكار اين است كه هر چه بيشتر كود شيميايي يا سم يا آب در عرصه مصرف كند بهتر است در حالي كه تجربه نشان داده است كه سمپاشي كردن شاليزار در ايام بي موقع ،هيج تاثيري در نابودي كرم ساقه خوار نداشته است.

وي يادآور شد : در اين سالهاي كشت و كار در عرصه هنوز نديدم ناظرين ترويج همگام و همراه با كشاورز در عرصه هاي شاليزاري يافته هاي علمي را آموزش بدهند.

'حاج رضا محمودي'كشاورزي ديگري از روستاي 'گالش پل' محمودآباد به خبرنگار ايرنا گفت : آگاهي كشاورزان شاليكار از اصول علمي كاشت تا برداشت برنج به خاطر نداشتن آموزش هاي لازم از سوي ناظرين ترويج بخش كشاورزي در حد صفر است.

وي با ناكافي دانستن آموزش هاي ترويجي مقطعي كارشناسان سازمان جهاد كشاورزي استان گفت: كلاس ها آموزشي و ترويجي برنج بايد همه جانبه و مداوم و با حضور و مشاركت كارشناس، كشاورز، محقق در خود عرصه برگزار شود.

وي انجام شاليكاري به روش سنتي را هزينه بر و پر زحمت دانست و گفت : امروز در همه كار

اقتصادي روش علمي اعمال مي شود ولي اين نگرش در بخش كشاورزي چندان محسوس نيست.

به گفته وي خروج كشاورزي سنتي به روش علمي نيازمند برنامه ريزي مدون و مديريت كارآمد، حمايت همه جانبه دولت مي باشد تا خسارت ها و هزينه هاي گزاف اين بخش كاهش يابد.

'ميرآقا شكوري' كشاورز روستاي 'لاويج' چمستان نور به فعاليت شركت تعاوني خدماتي كشاورزي در برخي از روستاها اشاره كرد و گفت: اين شركت هاي تعاوني فقط در ارايه كود و سم فعاليت دارند و در آگاهي بخشي كشاورزي از روش هاي علمي كاشت محصول نقشي ندارند.

وي بيان داشت : توسعه بخش هاي مختلف كشاورزي بدون پشتوانه و حمايت از وزارت جهاد كشاورزي و در استان سازمان جهاد كشاورزي ممكن نيست.

وي ادامه داد: اكنون كشاورز از زمان آغاز كاشت شالي تا برداشت آن هميشه نگران تهيه نهاده هاي كشاورزي و يا خريد محصولاتش در بازار از سوي واسطه هاست.

وي به گراني نهاده هاي كشاورزي از جمله كود و سم و دستمزد كارگري اشاره كرد و گفت :

اكنون قيمت هز ليتر انواع مختلف سم اراضي شاليزاري70هزار تومان و كودشيميايي هر كسيه اي حدود 60 هزار تومان در مازندران به فروش مي رسد.

اين كشاورزي 75 ساله نوري كشاورزي علمي و مكانيزه را نياز ضروري كشاورزي كشور به ويژه در شمال ايران دانست و اضافه كرد: در سال هاي اخير براي كاشت نشاء و برداشت شلتوك شماري دستگاه هاي نشاگر و مخصوص درو شالي وارد مازندران شد كه اين خودروها علاوه بر اين اختصاصي نبوده بلكه جوابگوي نيازها نيست.

وي با اشاره به طرح تسطيح اراضي شاليزاري استان افزود : اجراي دستور االعمل علمي كاشت شالي در اراضي تسطيح شده بسيار مهم است تا دغدغه هاي اين بخش به صفر برسد.

شكوري يادآور شد : با تسطح اراضي بسياري از معضلات فراروي بخش از جمله هزينه ها ، حمل و نقل شالي، كمبود آب و مشكلات امكان كشت مجدد ديگر محصولات از جمله برنج برطرف مي شود.

وي به چالش آبياري سنتي اراضي شاليزاري در مازندران اشاره و اضافه كرد : ادامه خشك سالي سال هاي اخير در كشور خروج از آبياري سنتي به آبياري مدرن در كشاورزي ايران را اجتناب ناپذير كرده است.

براساس آمار موجود از منابع رسمي بيش از 40 درصد آب كشور را بخش كشاورزي مصرف مي شود.

براي رفع چنين چالش هاي فرارو بيش از پنج دهه است كه معاونت موسسه تحقيقات برنج كشور در آمل آغاز به كار كرده است و امروز يكي از موثرترين واحدهاي پژوهشي كاربردي و اثرگذار در توليد برنج كشور محسوب مي شود.

موسسه تحقيقات برنج كشور مستقر در مازندران موثرترين واحد پژوهشي توليد برنج در بخش ‌هاي اصلاح و تهيه بذر، بررسي آفات، بيماري‌ها و علف‌هاي هرز، خاك و آب و فني و مهندسي و در زمينه به ‌­نژادي، به ‌زراعي، خاك و تغذيه، شناسايي و مديريت آفات، بيماري‌ها و علف‌هاي هرز، آبياري، صنايع غذايي و توليد بذرهاي سوپراليت و مادري ارقام پر محصول برنج فعاليت دارد.

محققان اين موسسه - به عنوان نمونه - براي كاشت تا برداشت رقمي مثل' كوهسار' چنين توصيه هايي دارند كه كشاورز بايد در همان ابتدا بـــذر را سالم انتخاب و ضد عفوني بكند.

و يا در مرحله بذر پاشي در خزانه هموار و صاف، مصرف علف كش در خزانه قبل از بذر پاشي

و انتقال نشاء به زمين اصلي وفاصله كشت به سنتي و ماشيني– مصرف كودهاي شيميايي بمقدار 150 كيلوگرم اوره،100 كيلوگرم سوپر فسفات تريپل و100 كيلوگرم سولفات پتاسيم در هكتار را مدنظر قرار دهد.

و يا براي مبارزه با كرم ساقه خوار مقدار 15 كيلو گرم سم ديازينون( 10درصد) براي نسل اول و 20 كيلوگرم براي نسل دوم گرانول پاشي و يا با ساير سموم موجود و طبق توصيه هاي فني حفظ نباتات نظير مبارزه بيولوژيك، مصرف سموم مايع و غيره انجام دهد.

بر اساس آمار سازمان جهاد كشاورزي مازندران تاكنون 15 درصد از مجموع 230 هزار هكتار اراضي شاليزاري اين استان زير پوشش طرح مبارزه بيولوژيك قرار گرفته است كه با توجه به

ضروت توليد محصول ارگانيگ در دنياي امروز، اين مقدار قابل قبول نيست.

طرح مبارزه بيولوژيك در مزارع برنج از اوايل دهه 70 در استان آغاز شد.

همچنين بر اساس آمار موجود در سال زراعي 60 - 70 استان مازندران ، 10ميليون كيلوگرم سم مصرف شد كه مصرف بي رويه سم هنوز با وجود كاهش مقدار در مقايسه با دهه هاي گذشته هنوز به محيط زيست آسيب مي زند.

نمونه ديگر اين كه يافته هاي پژوهشي براي رقم 'كشوري' نيز دستورالعمل علمي را مورد تاكيد قرار مي دهد يعني در اين رقم شاليكار بايد براي انتقال نشا به زمين اصلي در مرحله 4-3 برگي و فاصله نشاكاري بروش سنتي 20×20 سانتي متر و بروش ماشيني 30×16 سانتي متر را لحاظ كند.

و يا به منظور افزايش درصد دانه هاي پر و دستيابي به پتانسيل عملكرد رقم كشوري، كنترل به موقع بيماري شيت بلايت در مرحله خوشه دهي (10% خوشه دهي ) با سم تيلت به ميزان يك ليتر در هكتار و يا رورال تي اس به مقدار 1 كيلو در هكتار ضروري است.

برايند اطلاعات موجود از روش كاركرد شاليكاران مازندراني نشان مي دهدكه اكنون بيش از 95درصد كشاورزان استان در كاشت تا برداشت شالي و استفاده از كود و سموم و حتي در مصرف آب از هيج الگو و يافته هاي تحقيقاتي استفاده نمي كنند.

به اعتقاد كارشناسان به دليل عدم رعايت مصرف بهينه كود و تداوم مصرف نامتعادل آن اثرات تخريبي هم بر شالي و آب و خاك بر جاي گذاشته است كه از جمله اين اثرات سوء، تجمع نيترات در آب هاي زيرزميني و تجمع كادميم در خاكهاي شاليزاري و دانه برنج مي باشد.

بررسي ميانگين مصرف كودهاي شيميائي در جهان نشان مي دهد كه نسبت مصرف نيتروژن (N)، فسفر (P2O5) و پتاسيم (K2O) به ترتيب برابر 100، 50 و 40 مي باشد و اين رقم بر اساس تحقيقات علمي انجام شده در اراضي شاليزاري استان هاي مازندران و گيلان بيش از ميانگين جهاني برآورد شده و نگران كننده است.

كارشناسان مي گويند با رعايت اصول صحيح مصرف كود مي توان به افزايش عملكرد در واحد سطح، بهبود كيفيت، غني سازي، توليد بذرهاي قوي از نظر جوانه زني و رشد اوليه برنج، افزايش استحكام و در نتيجه كاهش مصرف سموم شيميائي، افزايش مقاومت برنج در برابر آفات و بيماريها، زود رسي برنج، كاهش آلودگي منابع آبي و خاكي و بهبود سطح سلامت جامعه دست يافت.

در حال حاضر بسياري از شاليكاران كودهاي ازته را به يكباره قبل از كاشت و يا در فواصل زماني ثابت بدون در نظر گرفتن نوع رقم (به خصوص از نظر طول دوره رويش) و تغييرات فصلي (شرايط آب و هوايي) مصرف مي كنند كه عمدتاً مصادف با مراحل حساس فيزيولوژيكي رشد گياه نيست.

تحقيقات نشان مي دهد كه تقسيط 200 كيلوگرم اوره در هكتار با تقسيط در 4-3 مرحله براي ارقام پرمحصول عملكرد بيشتري نسبت به مصرف 300 كيلوگرم اوره در هكتارخواهد داشت.

نتايج پژوهش ها نشان مي دهد كه اگر كود اوره قبل از نشاء كاري به زمين داده و با خاك مخلوط گردد، مقدار تلفات آن 13 درصد كود مصرفي است در حاليكه اگر 2 يا 3 هفته پس از نشاء كاري كود اوره در داخل آب غرقاب بطور مستقيم پاشيده شود تلفات آن تا 47 درصد افزايش مي يابد.

در شاليزارها هر چه سرعت آزادسازي نيتروژن در كودهاي نيتروژني كندرها پائين تر باشد، مناسب تر است. كود اوره با پوشش گوگردي (SCU) يكي از اين كودها مي باشد.

در صورتي كه متوسط مصرف اوره در شاليزارها در شرايط فعلي 150 كيلوگرم در نظر گرفته شود و با فرض اينكه 60 درصد كود ازته مصرفي دستخوش تلفات شود، ارزش ريالي اين تلفات در سطح كشور كه در كار آلوده سازي محيط هستند رقمي 40 ميليارد ريال در سال است.

اين در حالي است كه اگر تنها استفاده از كودهاي بيولوژيك بتواند 10 درصد از مصرف كودهاي نيتروژني را كاهش دهد ارزش ريالي آن معادل 40 ميليارد ريال در سال خواهد بود در نتيجه هر گونه سرمايه گذاري در تحقيقات مربوط به تثبيت بيولوژيك از نظر اقتصادي و زيست محيطي توجيه پذير خواهد بود.

بطور كلي مصرف كودهاي بيولوژيك در برنج باعث افزايش قدرت پنجه زني، افزايش حجم ريشه ، افزايش ضخامت و طول ساقه ها و افزايش تعداد دانه در خوشه مي گردد.

بهر حال - كشت سنتي برنج در ايران به تاكيد كارشناسان خسارت هاي زيادي هم به اقتصاد كشاورز و اقتصاد كشور وارد مي كند كه متاسفانه مراجع ذيربط بايد براي خروج از كشاورزي سنتي به كشاورزي دانش محور و يا كشاورزي پايدار تلاش بيشتري كنند.

اگرچه در سال هاي گذشته براساس سياست وزارت جهاد كشاورزي در حصول به خودكفايي در محصولات اساسي از جمله برنج، برنامه راهبردي تحقيقات برنج به منظور ساماندهي همه فعاليت هاي مربوط اعم از تحقيق، ترويج و اجرا و با مشاركت همه ذينفعان تهيه شد كه به با وجود تلاش هاي صورت گرفته هنوز آنطور بايد و شايد عملياتي نشده است.

و همچنين به گفته كارشناسان سازمان جهاد كشاورزي مازندران از ادوار گذشته تاكنون براي آگاهي بخشي كشاورزان از انتقال يافته هاي تحقيقاتي،كلاس هاي ترويجي زيادي با عنوان مختلف در روستاها برگزار كرده است اين كه چه ميزان بهره برداران از اين كلاس ها بهره مند شدند و دستور العمل علمي را عملي كرده اند، جاي بحث و بررسي بيشتري است.

رييس معاونت موسسه تحقيقات برنج كشور، شاليكاري در كشور را نيمه سنتي دانست و گفت: در گذشته آموزش و ترويج يافته‌هاي علمي و بكارگيري آنها توسط كشاورزان و در عرصه توليد در قالب سپاه ترويج به انجام مي‌رسيد و اين گروه همواره در ارتباط نزديك با كشاورزان به ويژه در مراحل مختلف توليد بودند و توصيه هاي علمي كاشت برنج را از نزديك به آنان ارايه مي كردند.

دكتر'علي مومني' در گفت و گو با ايرنا افزود: امروزه به جاي سپاه ترويج، ساختار توسعه يافته ترويج در مديريت‌هاي جهاد كشاورزي و مراكز خدمات كشاورزي فعال شدند ولي حضور آن ها با توجه به ميزان نياز در عرصه توليد و همچنين منابع مالي لازم در اين رابطه و جهت پوشش سطح توليد و بهره برداران كافي نبوده و در نتيجه در سطح كلان از اثربخشي كافي برخوردار نمي باشد.

وي اظهار داشت: براي آگاهي بخشي به كشاورزان جهت بكارگيري روش علمي و توصيه هاي تحقيقاتي بايد كلاس هاي آموزش اصول علمي فرايند كاشت تا داشت برنج و پس از برداشت بايستي در عرصه توليد و در دل روستاها و كنار مزارع و ... به انجام رسد تا بهره برداران با حضور كارشناسان خبره در عرصه آموزش و ترويج اصول علمي و عملي را فراگيرند.

رييس معاونت موسسه تحقيقات برنج كشور آمارهاي موجود در بخش بكارگيري كشاورزان از يافته هاي تحقيقاتي در كشور رضايت بخش ندانست و گفت : اينكه سهم بكارگيري يافته‌هاي علمي در توليد اين بخش چه اندازه است ، گزارش مشخص و مبتني بر داده هاي واقعي وجود ندارد.

وي ادامه داد : لازم هست با توجه به طبيعت پژوهش در عرصه‌اي كشاورزي و برنج كه عموما در يك زمان طولاني اثربخشي آن مشخص خواهد شد، اين مهم به انجام رسد و جايگاه پژوهش در عرصه توليد محصولات كشاورزي از جمله برنج برجسته شود.

مومني بكارگيري يافته هاي علمي در شاليزارهاي كشور را اجتناب ناپذير دانست و افزود : بايد فعاليت‌هاي پژوهشي به صورت مشاركتي عملي با حضور محقق، كارشناس آموزش، ترويج و كشاورز (بهره بردار) در عرصه انجام گيرد.

به گفته وي در اين روش است كه انتقال يافته‌ها و توليد مبتني بر اصول علمي به صورت عملي در مزرعه توسط كشاورزان مشاهده و بكار گرفته مي شود.

اين استاد دانشگاه منابع طبيعي و كشاورزي مازندران تصريح كرد: آموزش هاي علمي براساس يافته هاي پژوهشي بايد براي كشاورز ساده و قابل فهم باشد كه اكنون حضور كارشناسان خبره در ترجمه اصول علمي به زبان كشاورز كمتر به چشم مي‌خورد.

وي با تاكيد بر ضرورت توجه ويژه‌اي به اين مهم تصريح كرد : ما اطلاعاتي از وضعيت اقتصادي اجتماعي جوامع بهره‌بردار برنج در كشور نداريم كه مثلا مشكلات در عرصه توليد، در ارتباط با بهره بردار و يا سيستم تبديل و بازاررساني و ... در چه سطحي هستند تا براي حل معضلات مبتني بر سطح و اهميت مسئله برنامه‌ريزي كرد.

به گفته وي اين نارسايي، مشكلات كار را دو چندان كرد.

مومني خاطرنشان كرد: در همه جاي دنيا شناخت جوامع بهره بردار در اولويت اول كاري مديريت تصميم سازي در عرصه توليد و پزوهش كشاورزي آن كشور قرار دارد و براين اساس نياز سنجي مي شود.

رييس معاونت موسسه تحقيقات برنج كشور افزود: خوشبختانه مراكز آموزشي و نيروهاي انساني متخصص باتجربه موجود در بخش كشاورزي و به ويژه برنج در ايران كم نيستند ولي بايد با برنامه‌ريزي منسجم در بين كشاورزان حضور يافت و در آن عرصه اطلاعات علمي فرآيند توليد را به كشاورز منتقل كرد.

وي بر ضرورت بهبود فرهنگ كار كشاورزي مبتني بر بكارگيري اصول علمي در كشور تاكيد كرد و گفت: در اين بخش نيز مي توان از كشورهاي ديگر موفق، الگو گرفت و يا نمونه هاي موفق داخلي را براي كشاورزان مبناي حركت علمي قرار داد.

وي توضيح داد: بايد فرايند توليد كشت ارقام برنج و به ويژه ارقام پرمحصول در تمامي مراحل توليد آن مورد تحليل دقيق علمي و اقتصادي قرار گيرد تا هزينه توليد به صورت غير ضروري و غير منطقي افزايش پيدا نكرده و مصرف نهاده هاي توليد از قبيل سم، كود و ... نيز بطور خودسرانه انجام نشود.

طبق آمار موجود 1.2 درصد اراضي كشاورزي جهان در ايران قرار دارد و فقط حدود 0.3 درصد سموم مصرفي جهان در ايران مورد استفاده قرار مي‌گيرد كه ايران از اين حيث در وضعيت مناسبتري نسبت به ميانگين جهاني قرار دارد.

متاسفانه در ايران با وجود پتانسيل كافي در زمينه توليد اين محصولات، آمار و داده‌هاي دقيق و كافي موجود نيست، اما كميته محصولات ارگانيك، كل سطح كشت محصولاتي در كشور كه بدون استفاده از سم و كود توليد مي‌شود را حدود 394 هزار و 462 هكتار اعلام كرد كه شامل

125 هزار و 802 هكتار محصولات باغي و 113 هزار و 659 هكتار محصولات زراعي مي باشد.

معاون توليدات گياهي سازمان جهاد كشاورزي استان مازندران با بيان اين كه كشاورزي ايران در حال گذار از سنتي به صنعتي است، گفت : كشاورزي ايران در دو الي سه دهه اخير از يافته هاي تحقيقاتي استفاده كرده است.

'عزيرالله شهيدي فر' در گفت و گو با ايرنا افزود: به طول مثال در 30 سال پيش براي خزانه گيري نشاء براي يك هكتار تا 100 كيلو بذر شالي در نظر مي گرفتند ولي امروز براي يك هكتار60 كيلو بذر شالي اختصاص مي دهند كه اين رقم بايد به 40 كيلو كاهش يابد.

وي اظهار داشت : اكنون حدود 20 درصد اراضي شاليزاري مازندران در بخش كشت نشاء مكانيزه انجام مي شود كه حركت در اين بخش بسيار كند بوده است.

وي خاطرنشان كرد : بنا به دلايل مختلف تكنولوژي را خيلي كند وارد مزرعه كرده ايم، ماشين آلات نشاءكاري و درو شالي چند سالي كه وارد اين استان شده است ، اين كه چرا دير وارد عرصه شديم به بررسي نياز دارد.

وي ادامه داد : به طور قطع با بكارگيري مكانيزاسيون در فرايند كاشت تا برداشت 15 درصد هزينه توليد و پنج درصد ضايعات در اين بخش كاهش مي يابد.

وي توضيح داد : اكنون هزينه توليد شالي به روش سنتي و معمولي در يك هكتار شش ميليون تومان برآورد مي شود كه اين رقم با روش مكانيزاسيون تا 15 درصد (حدود يك ميليون تومان) كاهش خواهد يافت.

شهيدي فر كمبود سطوح مالكيت و آموزش نداشتن بهره برداران را از جمله عامل تاخير ورود مكانيزاسيون در بخش كشاورزي دانست و گفت: اين در حالي است كه پژوهش هاي لازم مربوط به بخش كشاورزي نيز با تاخير اتفاق افتاده است.

معاون سازمان جهاد كشاورزي مازندران هزينه هاي كشاروزي به روش سنتي را بسيار بالاست دانست و گفت :ضروري است براي كاهش همه جوانب اين بخش اقتصادي، دانش فني را وارد مزرعه كنيم.

وي با تاكيد بر لزوم سياست گذاري درست در بخش كشاورزي بيان داشت : 10 سال قبل حدود سه چهارم اراضي شاليزاري مازندران زير كشت ارقام پر محصول نظير فجر ، شيرودي،

دشت، نعمت بود كه به دليل اتخاذ سياست نادرست و واردات بي رويه برنج اين ميزان به يك چهارم كاهش يافته است.

وي گفت : براي انجام كشت برنج بر اساس يافته هاي تحقيقات بايد كلاس هاي آموزشي و ترويجي و يا كارگاه هاي آموزشي در داخل مزرعه با حضور كشاورز و محقق و مروج انجام گيرد.

به گفته شهيدي فر ورود ماشين آلات و تجهيزات كاشت ، داشت و برداشت برنج به كشاورزي كشور با هدف كاهش هزينه ها امري اجتناب ناپذير است.

وي نداشتن راهبرد خاص در مصرف آب بخش كشاورزي را يكي از چالش هاي فرارو برشمرد ادامه داد : براي مصرف بهينه آب در اراضي شاليزاري بايد برنامه ريزي ويژه اي اتخاذ كرد.

اين مسوول سازمان جهاد كشاورزي مازندران مصرف كنوني سموم در بخش كشاورزي را علمي ندانست و افزود : بايد مصرف سموم كاهش يابد و مبارزه بيولوژيك جايگزين آن شود.

وي همچنين بر اصلاح ساختار شاليكوبي ها و بسته بندي برنج با هدف كاهش ضايعات اين محصول تاكيد كرد.

مدير امور عمومي پژوهشكده دانشكده كشاورزي و منابع طبيعي استان مازندران با بيان اين كه برنج غذاي اصلي بيش از نيمي از جمعيت جهان را تشكيل مي دهد، گفت : بي شك مساله غذا و امنيت غذايي يكي از اساسي ترين و مهمترين چالش هاي عصر حاضر و آينده است.

'صادق بيك نژاد' در گفت و گو با ايرنا افزود: افزايش جمعيت جهان از يكسو و استفاده از حداكثر وسعت زمين هاي قابل كشت، مسير حركت بشر را از تلاش در جهت افزايش سطح زير كشت به سمت افزايش عملكرد در واحد سطح سوق داده است.

وي اظهار داشت: بنابراين متخصصين علوم كشاورزي سالهاست كه دو موضوع 'به زراعي' و 'به نژادي' را به عنوان استراتژي هاي اصلي و كلي جهت تامين آينده غذايي بشر برگزيده اند.

وي خاطرنشان كرد: امروزه با توجه به رشد روز افزون جمعيت ايران ، توليد داخلي برنج پاسخگوي نياز مردم نيست و به همين دليل، مقادير قابل توجهي از اين محصول از خارج وارد مي‌شود.

بر اساس اعلام منابع رسمي سال گذشته دو ميليون تن برنج وارد كشور شده است.

اين استاد دانشگاه براي جلوگيري از خسارت هاي ناشي از روش هاي سنتي و معمولي كشت و كار بر ضرورت حركت به سمت كشاورزي پايدار تاكيد و خاطرنشان كرد: كشاورزي پايدار بينشي است كه بر اهداف انسان و شناخت وي از آثار فعاليت‌هاي كشاورزي بر محيط زيست متكي است.

وي تاكيد كرد : جهت دستيابي به چنين هدفي ‌بايد تجربيات و دانش گذشتگان را در نظر گرفت و در كنار پيشرفت‌هاي جديد و علمي، روش‌هايي را در فعاليت‌هاي كشاورزي به كاربرد كه تاثير كمتري را بر محيط زيست دارد و سلامتي انسان را به مخاطره نمي اندازد.

وي ادامه داد : كشاورزي پايدار يك نظام سودمند، پايدار و متكي بر حفظ منابع طبيعي است و سودمندترين نحوه استفاده از انرژي خورشيد و تبديل آن به محصولات كشاورزي، بدون تخريب حاصلخيزي خاك و كيفيت محيط زيست را توصيه مي كند.

وي فراهم كردن امنيت غذايي همراه با افزايش كمي و كيفي آن ، حفاظت از منابع آب، خاك و منابع طبيعي، حفاظت از منابع انرﮊي در داخل و خارج از مزرعه، حفظ و بهبود سودآوري كشاورزان، حفظ نيروي حيات جامعه روستايي، حفظ تنوع زيستي، قابليت پذيرش از سوي جامعه را از جمله اهداف كشاورزي پايدار برشمرد.

كارشناسان مي گويند همه اهداف كشاورزي پايدار را مي توان در قالب اين پنج اصل كلي شامل(همسو نمودن فعاليت هاي كشاورزي با فرايندهاي اكولوژيكي، بكارگيري فناوري ها مناسب و اتخاذ يك مديريت صحيح و معقول در روند توليدات كشاورزي، عدم بكارگيري نهاده ها و مواد شيميايي افزايش توليد محصولات كشاورزي با بهره گيري از پتانسيل بيولوژيكي و ژنتيكي گونه هاي مختلف، استفاده عاقلانه از منابع و حفظ واحياي منابع تجديد شونده و غير قابل تجديد) بيان كرد.

مدير امور عمومي پژوهشكده دانشكده كشاورزي و منابع طبيعي مازندران ادامه داد: ميانگين دماي مورد نياز برنج هنگام رشد بايد بين 20 تا 37 درجه سانتيگراد باشد، پايين بودن دما در اوايل فصل زراعي يا آبياري مزرعه با آب سرد سبب مي‌شود كه زمان رسيدن دانه‌ها به تأخير افتد و حتي بالا بودن دما هم موجب كاهش تعداد سنبلچه‌هاي بارور و وزن دانه‌ها مي‌شود.

بيك نژاد با بيان اين يافته هاي علمي توسط كشاورزان رعايت نمي شود،گفت: مناسب‌ترين ميزان رطوبت براي گلدهي گياه برنج 70 تا 80 درصد است و رطوبت كمتر از 40 درصد، عامل بازدارنده‌اي براي گلدهي گياه به شمار مي‌رود.

بر اساس تحقيقات انجام شده اگر دماي آب كمتر از 19 درجه سانتيگراد باشد، زمان رسيدن دانه برنج به تأخير مي‌افتد. اگر هم از 30 درجه بيشتر باشد، گسترش ريشه و ميزان عملكرد گياه برنج به دليل محدود بودن اكسيژن موجود در آب ، كم مي‌شود و بازدهي گياه كاهش مي‌يابد.

اين محقق و پژوهشگر بخش كشاورزي، مديريت منابع آبي ،برنامه ريزي كشت ،كنترل آفات و بيماري ،توصيه كود و سم ،كنترل وضعيت ماشين آلات و مديريت محصولات زراعي وباغي را از جمله مديريت مزرعه بر شمرد.

وي بررسي سابقه مزرعه و تشكيل شناسنامه زراعي را از سوي بهره بردار ضروري دانست و گفت : كشاورز بايد شناسنامه براي مزارع تحت پوشش تهيه كند و مديريت فني توليد و آفات و بيماري هاي مهم محصول شناسنامه داشته باشد.

بيك نژاد همچنين برنامه ريزي و ارائه الگوي بهينه كشت را از ملزومات ادامه كار توسط بهره بردار دانست و گفت : در طول تمام مراحل كشت محصول بايد كارشناسان نظارت داشته باشند و استفاده بهينه از منابع آبي و كاركرد مفيد روش هاي آبياري مد نظر باشد.

به تاكيد وي بهره بردار بايد نحوه استفاده صحيح از ماشين آلات، تجزيه خاك و آب و توصيه كودهاي شيميايي و آلي، تعيين روش هاي اصولي مبارزه آفات و بيماري ها ، كاهش ضايعات و افزايش كيفيت و كميت محصول را بايد بداند كه متاسفانه بهره برداران بخش شاليكاري اين مهم را نمي دانند.

وي با بيان اين كه اكنون شاليكار از آماده كردن زمين به طور علمي چيزي نمي داند، گفت:

اولين شخم زماني آغاز مي شود كه بارندگي سنگين شاليزارها را سيراب نمايد،حداقل سه هفته قبل از نشاكاري شروع به شخم زدن بكند.

اين استاد دانشگاه ارتباط نداشتن محقق و پژوهشگر با بهره برداران بخش كشاورزي را يكي از چالش هاي كشاورزي امروز ايران برشمرد و گفت : ارتباط نداشتن اين دو زير ساختي است.

بيك نژاد درونكلايي يادآور شد: متاسفانه امروز چنين تعريف شده كه محقق، پژوهش هايش را صرفا بايد در محيط تحقيقاتي انجام دهد و خودش را پيام دهنده مي داند و اين نگرش كه كشاورز بايد در مزرعه تحقيقاتي حضور يابد و از يافته هايش استفاده كند،راهبردي غلط است.

وي اضافه كرد : متاسفانه همين راهبرد به بهره بردار بخش كشاورزي اجازه نداد تا حتي در امور كشاورزي تصميم گيرنده و مسووليت پذير باشد و صرفا به اين بهره بردار طوري نگاه مي كند كه نبايد حرف بزند و پذيراي صرف انديشه هايش باشد.

وي جهت اجراي يافته هاي پژوهشي توسط بهره بردار بر ضرورت مشاركت بين محقق و بهره بردار تاكيد كرد و گفت: ارتباط اين دو بايد دو سويه باشد يعني محقق كشاورز را صاحب تجربه بداند و آن اين كه دانش بومي دارد، مي تواند براي مزرعه اش تصميم گيرنده باشد و به عنوان برنامه ريز عملياتي نگاه كند.

وي تصريح كرد: از سوي ديگر نيز كشاورز نيز محقق را بر سر مزرعه خود ببيند و ارتباط دوستانه با او بوجود آيد تا اعتماد دو سويه بوجود آيد تا كشاورز محقق را از خود بداند.

بيك نژاد تصريح كرد : در اين ارتباط تعاملي دو سويه ، بهره بردار اين جرات را مي يابد كه از محقق در مسايل فني و علمي جهت پيشيرد روند كار به عنوان يك همكار نگاه كند.

به گفته وي چنين روحيه تعاملي موجب مي شود تا كشاورز آخرين يافته هاي تحقيقاتي در سر مزرعه خود از محقق گرفته و محقق نيز صاحب تجربه و دانش بومي خواهد شد.

وي گفت : پس نتيجه مي گيريم ، راهبرد از بالا به پايين (محقق به كشاورز) داراي اين نقص بوده كه فناوري توسعه يافته بوسيله محقق در دانشگاه يا ايستگاه هاي تحقيقاتي انحصاري بوده و هر گونه تصميات توسط محقق اتخاذ مي شده است و يا نوع نگرش به دانش بومي كشاورز منفي بود.

اين استاد دانشگاه دانشكده كشاورزي مازندران با اشاره به اتخاذ روش جديد علمي در كشاورزي پايدار اظهار داشت: در اين روش فناوري تهيه شده بوسيله استادان و محققان و بهره برداران بخش كشاورزي در مزرعه اتفاق مي افتد.

وي در توضيح اين مطلب يادآور شد: در اين راهبرد كشاورز به عنوان آزمايشگران فناوري و بازيگيران اصلي در عرصه كشاورزي در تصميم گيري ها نقش تاثيرگذار دارند و حتي به عنوان صاحب تجربه و دانش بومي منبع قوي براي تغييرند.

به گفته وي در اين روش جديد ظرفيت هاي محلي افرايش يافته و اعتماد به نفش بهره بردار بخش كشاورزي تقويت مي گردد.

مدير هماهنگي ترويج سازمان جهاد كشاورزي استان مازندران تعداد ناظرين ترويج اين سازمان را بيش از 250 نفر اعلام كرد و گفت: اين تعداد ناظرين براي 230 هزار هكتار اراضي شاليزاري اين استان بسيار كم است.

'مجيد بهادري' در گفت و گو با ايرنا بزرگترين چالش فراروي تحقق همه برنامه هاي اين حوزه گسترده را اعتباري دانست و افزود: براي آگاهي بخشي شاليكاران از يافته هاي پژوهشي و تحقيقاتي و اجراي روش علمي كاشت تا برداشت توسط آنان، نيازمند اعتبار كلان هستيم.

وي به مقدار اعتبار مورد نياز اشاره نكرد ولي گفت هر چقدر اعتبار ميلياردي باشد، برنامه ها و اهداف به آساني و سريعتر با مشاركت شاليكاران پيش خواهد رفت.

وي ظرفيت توليد در بخش كشاورزي استان را بسيار زياد دانست و اظهار داشت: تحقق اين مهم اكنون نيازمند به بكارگيري يافته هاي علمي توسط بهره برداران است كه در حال حاضر بسيار كم رنگ است.

وي خاطرنشان كرد: ناظرين ترويج بايد مجهز به دانش علمي و كاربردي باشند تا در مزرعه كشاورز را در بكارگيري روش علمي و فني كاشت تا برداشت شالي آگاهي دهد و دانش علمي بايد با حضورش ميداني اجرايي شود.

بهادري ادامه داد: به عنوان نمونه سال گذشته من به همراه چند نفر ناظر و محقق در 13 خويز زمين شاليزاري (سيزده هزار متر مربع) يافته هاي پژوهشي را به صورت ميداني با بهره بردار آموزش داديم، نتيجه اين شد كه در اين سطح 5/1 تن شالي بيشتر برداشت كرديم.

وي گفت : مقرر شد از سال آينده اين الگو را در همه 68 دهستان استان مازندران به صورت ميداني با حضور بهره بردار - محقق و ناظرين ترويج اجرايي شود.

بهادري تصريح كرد : در فرايند اجراي اين طرح مشاركتي در همه زمينه ها از فرايند كاشت تا برداشت شالي در خود مزرعه آموزش داده مي شود.

وي در پاسخ به اين سواال اكنون چند درصد شاليكاران مازندراني بر اساس يافته هاي علمي كار مي كنند، گفت : به اعتقادم بسياري از كشاورزان مي دانند كه بايد بر اساس يافته هاي علمي كار كنند ولي چقدر اين دستورات علمي را بكار مي گيرند براي ما معلوم نيست.

وي با بيان اين كه سالانه 30 هزار نفر شاليكار آموزش هاي علمي كاشت تا برداشت شالي را از سوي ناطرين اين سازمان را فرا مي گيرند، گفت: براي اجراي همه برنامه هاي و اهداف

مورد نظر بايد هم نيروي كافي و همه اعتبار كافي داشت.

وي اعتبارات كنوني اين بخش را براي اجراي آموزش هاي علمي به شاليكاران كافي ندانست.

بهادري خسارت هاي عدم بكارگيري بهره برداران از يافته هاي پژوهشي در فرايند كاشت تا برداشت شالي در استان را سرسام آور دانست و گفت: براي جلوگيري از خسارت هاي اين بخش بايد علم به مزرعه برود كه تاكنون به صورت هم جانبه اتفاق نيفتاده است.

بهادري گفت : ما متوليان امر نيز بايد با برنامه ريزي اصولي، توسعه كشاورزي را مد نظر قرار داده تا بتوانيم در قالب پروژه هاي علمي، آموزشي و ترويجي در كنار تحقيقات، جديدترين يافته هاي علمي مديريت توليد برنج را در سريعترين زمان ممكن به كشاورز انتقاد دهيم.

وي كاهش مصرف بي رويه سموم، افزايش كمي و كيفي محصولات و مبارزه بيولوژيك و استفاده كودهاي آلي و سبز را از مزاياي بكارگيري يافته هاي علمي در مزرعه برشمرد.

استاد بيرشكي ديگر استاد دانشكده كشاورزي و منابع طبيعي مازندران گفت :

عضو هيات علمي دانشكده كشاورزي و منابع طبيعي استان مازندران گفت : در حال حاضر كشاورزي ما كشاورزي پايدار نيست زيرا كشاورزي پايدار به كشاورزحرفه نياز دارد.

'همت الله بيرشكي' در گفت و گو با ايرنا تغيير در نگرش و بينش حوزه توليد كنندگان را در شرايط كنوني اجتناب ناپذير دانست و افزود: متاسفانه برنج كاري شغل چندم كشاورز شاليكار شده است و انگيزه اي جهت استفاده ازفناوري علمي توسط بهره بردار ديده نمي شود.

وي سن بالاي كشاورزان كشور را يكي از چالش هاي پيش رو برشمرد و گفت : اين مشكل در اخذ آموزش هاي علمي مربوط بسيار تاثير گذار است.

به گفته وي علاوه بر اين ،جوانان نيز به اين عرصه توليد استقبال نشان نمي دهند.

وي بخشي نگري در كشاورزي كشور را از ديگر مشكلات فرارو برشمرد و اظهار داشت : سيستم كنوني كشاورزي صرفه اقتصادي ندارد و هزينه فرايند توليد بيش از پيش در حال افزايش است.

اين استاد دانشگاه دانشكده كشاورزي مازندران يادآور شد: بهينه كردن شرايط كشت و كار موجب مي شود تا جوانان به عرصه هاي كشاورزي استقبال كنند و انتقال يافته هاي پژوهشي بسيار آسانتر اتفاق بيفتد.

اين محقق كشاورزي ايران تاكيد كرد : افزايش آگاهي در قشر توليد كننده جهت كم كردن هزينه توليد موجب روي آوري به يافته هاي پژوهشي خواهد شد.

بيرشكي تصريح كرد: در حال حاضر كشاورزان به ويژه شاليكاران با توجه با داشتن سن بالا و سواد پايين بر اساس تجربه كار مي كنند و از يافته هاي پژوهشي بي خبرند.

وي با بيان اين كه اكنون نيازمند دانش بومي در بخش كشاورزي كشور هستيم، گفت : تا زماني كه به سمت كشاورزي دانش بنيان حركت نكينم مشكلات موجود اين بخش وجود دارد.

بيرشكي تصريح كرد : در زمان حاضر كشاورزي كشور نه تنها اشتغال ايجاد نمي كند بلكه شغل از دست مي دهد كه تغييركاربري يكي از علامت هشدار دهنده در اين بخش بوده و نگران شده است.

استاد بيرشكي با تاكيد بر بازنگري مديريت كلان بخش كشاورزي كشور بيان داشت : متاسفانه تاكنون سياست هاي كلان بخش كشاورزي ما خوب كار نكرده است.

وي اطمينان و ثابت نهاده هاي كشاورزي را از ديگر موارد مهم اين بخش برشمرد و گفت : به عنوان نمونه كشاورز بايد از ميزان كود و آب اختصاص يافته اطمينان داشته باشد نگاه سيستم

افزايش بهره وري مصرف آب و كود را در مزرعه بيان خواهد كرد.

وي گفت : بر اساس يافته هاي پژوهشي ثابت شده كه برنج در برخي از رويش نياز به آب ندارد آيا كشاورز از اين ميزان آب مورد نيازاطلاع دارد يا خير.

وي خريد قيمت تضميني برنج را از ديگر مشكلات موجود بخش كشاورزي برشمر د و افزود : آيا قيمت خريد تضميني برنج به طور واقعي اجرايي شده است و آيا سطح زير كشت ارقام پر محصول برنج تاثير منفي تار عنكبوتي فروش امسال قرار نخواهد گرفت.

وي نداشتن ثبات رويه در فرايندها را چالس مهم بخش كشاورزي ايران برشمرد.

وي به نداشتن الگوي كشت در كشور اشاره و اضافه كرد: به همين خاطر كشاورزي ما كارايي مطلوب نداشته است.

اين عضو هيات علمي دانشكده كشاورزي مازندران ادامه داد : بهترين شيوه، الگوي كاشت بهينه است براي مدت طولاني.

وي مصرف بي رويه و غيرعلمي استفاده از نهاده هاي كشاورزي در آلودگي برنج و آب و خاك تاثيرگذار دانست و گفت: اكنون شاليكار از نحوه درست اين نهادها هيج اطلاعي ندارد.

وي گفت : ابداع و نوآوري هاي علمي مربوط به اين بخش بايد با مشاركت فعال بهره برداران در كارگاه هاي آموزشي به طور همه جانبه ارايه شود.

وي توضيح داد : به جاي دستور از بالا به پايين (از باسواد به بي سواد) بايد همراه با كشاورز در عرصه حركت كنيم تا بهره بردار در مسير يادگيري قرار گيرد.

وي ادامه داد : در اين بخش نيز به طور قطع مهندسين ناظر مجرب و فعاليت آن ها مي تواند زمينه ساز رسيدن به كشاورزي پايدار باشد.

وي اضافه كرد : نكته ديگر اين كه همه مراكز درگير در بخش كشاورزي شامل بهره برداران و دانشگاه ها و مراكز تحقيقاتي و نهاد اجرايي بايد براي رفع اين مشكلات اهتمام جدي داشته باشند.

وي تصريح كرد : در اين بخش اقتصادي كشور هر راهبردي بايد به عنوان سرمايه گذاري نگاه شود نه هزينه اي، يعني نگاه سرمايه گذاري به جاي نگاه هزينه اي در بخش كشاورزي با مشاركت همه آن عوامل امري ضروري است.

بيرشكي، آگاهي بخشي كشاورزان از يافته هاي پژوهشي و بكار گيري آن بسيار ضروري دانست و گفت: آگاهي بخشي و فرهنگ سازي مهم ترين ركن توليد، رونق اشتغال پايدار در بخش كشاورزي است.

وي تاكيد كرد: امروز كشاورزي بايد به سمتي حركت كند كه فضاي بسيار مناسب براي فعاليت و توليد همه جانبه باشد كه متاسفانه تاكنون چنين نبوده است.

مازندران با با 460 هزار هكتار اراضي زراعي و باغي حدود 11 درصد ارزش افزوده محصولات كشاورزي كشور را در اختيار دارد.

مازندران سالانه با توليد بيش از يك ميليون تن برنج سفيد 44درصد برنج كشور را توليد مي كند.ك/4

621/608

گزارش از جانعلي فتحي