نهم شهريور روز جهاني يوزپلنگ آسيايي نامگذاري شده و اين درشرايطي است كه جمعيت اين گربه سان در عرصه هاي طبيعي ايران بين 50 تا 70 قلاده تخمين زده شده و با وجود اهميت آن در چرخه تنوع زيستي در معرض انقراض است.
استان مركزي با بيش از 12و نيم درصد مساحت تحت حفاظت زيستي، در گذشته يوزپلنگ را در چرخه تنوع زيستي خود داشته اما بيش از نيم قرن است كه اين جانور ديگر در زيستگاه هاي طبيعي اين خطه مشاهده نشده است.
هفتاد قله استان مركزي در حدفاصل اراك، خمين و اصفهان از زيستگاههاي يوزپلنگ آسيايي بوده و به گفته محيط بانان كهنسال استان مركزي آثار حياتي اين گربه سان گوشتخوار تا 35 سال گذشته نيز به صورت محدود و با آثاري از رد پا قابل رويت بوده است.
در بررسي سنگ نگاره هاي تيمره خمين آثار نقوشي از يوزپلنگ آسيايي به يادگار است كه نشانگر وفور جمعيتي اين گربه سان در نواحي مركزي و غربي ايران بوده است.
يوزپلنگ جانوري مهره دار و پستاندار از راسته گوشتخواران و خانواده گربه سانان است كه فراواني جمعيت جهاني آن بيشتر در آفريقا، آسياي مركزي و شبه قاره هند بوده و در منطقه آسيا تنها كشور ايران است كه از ديرباز به دليل شرايط جغرافيايي و وفور طعمه هاي غذايي خاستگاه نوع ارزَشمندي از اين جانور با عنوان يوز ايراني است.
اين گربه سان داراي بدني كشيده به رنگ نخودي يا خاكستري مايل به زرد است كه سطح بدن آن با خالهاي ريز و درشت تيره پوشيده شده و طرح خالهاي بدن هر يوزپلنگ با ديگري متفاوت است.
تفاوت بارز فيزيكي يوزپلنگ ايراني با ساير پوزپلنگ ها، رشته مويي در راستاي طولي پشت بدن جانور است.
ويژگي مهم اين جانور شكارچي توان حركتي بالا و تيزبيني آن است بطوري كه يوزپلنگ قادر است 10 كيلومتر در ساعت بدود و در عرض سه دقيقه با شتابي كه مي گيرد بيش از 96 كيلومتر در ساعت جابه جايي داشته باشد.
طعمه اين گربه سان اغلب آهو و خرگوش است و به طور كلي جانواران متوسط تا وزن 40 كيلوگرم را شكار مي كند و حضور آن در زيستگاهها عاملي براي حذف جمعيت بيمار و پير جوندگان و پستانداران و كنترل جمعيت گونه هاي مزاحم است.
ايران در گذشته نه چندان دور ميزبان 10 گونه مهم گربه سانان شامل ببر مازندراني، شير ايراني، گربه وحشي، پلنگ، گربه جنگلي، يوزپلنگ، گربه شني، گربه پالاس ، سياه گوش و كاراكال را در زيستگاههاي حيات وحش بوده كه در كمتر از يكصد سال اخير دو گونه مهم ببر مازنداني در شمال ايران و شير ايراني در جلگه هاي خوزستان منقرض شده است.
اينك هشت گربه سان ديگر در استانهاي كشور بر حسب شرايط زيستگاهي وجود دارند كه شاخص ترين آنها يوزپلنگ آسيايي و پلنگ ايراني است.
در منطقه هفتاد قله استان مركزي در سال 91 يك قلاده پلنگ ايراني به ثبت رسيد اما با وجود تحقيقات گسترده و پيشينه حيات پوزپلنگ در اين خطه هنوز آثاري از وجود آن قطعي نيست.
از عوامل مهمي كه باعث تهديد جمعيت اين گربه سانان مي شود مي توان به توسعه نامتوازن و تخريب زيستگاهي، ايجاد جاده ها و تكه شدن زيستگاهها، گسترش فعاليتهاي معدن كاوي، كشاورزي و دامپروري ، تصادف با خودرو و شكار براي پوست و صيد توله ها نام برد.
استان مركزي از ديرباز يكي از كريدورهاي اصلي طبيعي حيات وحش به ويژه آهوها بوده كه در ايام سال جمعيت زيادي از اين حيوانات از طريق زيستگاهها بين استانهاي اصفهان، مركزي ، لرستان و همدان جابه جا مي شدند.
در نيم قرن اخير با روند توسعه پرشتاب در بسياري از مسيرهاي اين كريدور جاده و تاسيسات ايجاد شده و اين جانور به عنوان غذاي اصلي پلنگ و پوزپلنگ كمتر در مسير تردد بين استاني حضور دارد و كاهش محسوس جمعيتي دارد.
يكي از عوامل مرگ و تلفات پوزپلنگ در تمامي دنيا تصادف است كه در كشورهاي پيشرفته با اختراع و نصب سيستم فراصوت بر روي خودروها شرايطي ايجاد كرده اند كه حيات وحش از 30 تا 40 كيلومتري متوجه حضور انساني شده و از محوطه خطر مي گريزد.
اين مهم هنوز در ايران براي حفط حيات وحش محقق نشده، ضمن آنكه در بسياري از كشورها حاميان محيط زيست همگام با تصميم سازان ايجاد زيرگذرهاي تردد حيوانات را براي كاهش تلفات جاده اي دنبال مي كنند و اين راهبرد نيز در كشور ما نيازمند فرهنگ سازي است.
استان مركزي اينك در زيستگاه هفتاد قله شاهد گربه سان پلنگ، زيستگاه زرنديه سياه گوش، در خمين گربه پالاس و در اغلب كانونهاي زيستگاهي استان ميزبان گربه كاراكال است كه حفظ و احياي اين گونه هاي ارزشمند نيازمند توجه جدي به چرخه تنوع زيستي و مديريت موثر حفظ كريدورهاي حيات وحش است.
براساس گزارش هاي رسمي آثاري از پوزپلنگ ايراني در زيستگاه موته در مرز استان اصفهان با مركزي نيز مشاهده شده كه با توجه به همجواري اين زيستگاه با هفتادقله اراك مي طلبد تدابير ويژه اي در مناسب سازي محيطي و پذيرش احتمالي يوزپلنگ مهيا شود.
پيش بيني سلسله اقدامات خاص اجرايي در حفاظت از گربه سانان ايران و پيشگيري از تلفات حتي يك قلاده از آنها از موضوعاتي است كه بايد در اولويت مديريت محيط طبيعي كشور قرار گيرد.
استان مركزي با 335 گونه جانوري شامل 53 گونه پستاندار ، 205 گونه پرنده، 54 گونه خزنده، 40 گونه دوزيست، 19 گونه ماهي و هزار و 336 گونه گياهي رتبه سوم تنوع زيستي كشور را به خود اختصاص داده است.ك/4
560/ 684
اراك - ايرنا - احيا و حفاظت از يوزپلنگ ايراني به عنوان گونه ارزشمند گربه سانان در هرم تنوع زيستي كشور از موضوعات مهم در عرصه طبيعي است كه بايد بيشتر در كانون توجه قرار گيرد.