در سایر كشورها فضولات دامی كاربردهای فراوانی در ساخت كاغذ، دارو، قهوه، باروت، تولید آب و انرژی دارد كه دست اندركاران اقتصادی با برنامه ریزی های مناسب زمینه را برای بهره برداری از این مزیت ها هموار كرده است.
صرف نظر از برخی فوائد فضولات دامی كه در برخی كشورهای جنوب شرقی آسیا، آمریكای جنوبی، شمال آفریقا و نیز برخی كشورهای اروپایی از آن استفاده می شود، شاید استفاده از فضولات دامی بالاخص گاو به عنوان یك كود ارگانیك از سوی شمار اندكی از كشاورزان، ساده ترین كاربرد این فضولات در ایران باشد.
آنچه مسلم است، امروزه مصرف بی رویه انواع كودهای شیمیایی به منظور افزایش تولیدات كشاورزی بویژه در بخش زراعی و باغی، اگرچه سبب بروز صدمات زیست محیطی و اختلال در حاصلخیزی خاك شده اما خسارات ناشی از مصرف این كودها بویژه در بروز انواع سرطان ها بر سلامت انسان ها جبران ناپذیر است كه نباید به راحتی از كنار آن گذشت.
به اعتقاد كارشناسان و بر اساس نتایج تحقیقات كشاورزی، میزان مواد آلی، فسفر، كربن و خاكستر موجود در فضولات دامی در حد مطلوب وجود دارد و با توجه به ارزانی، در دسترس بودن، بی خطر بودن و استفاده همزمان از گاز تولیدی، كود حاصل از 'بیو گاز' می‌تواند كودی مناسب برای كشاورزی محسوب شود.
تخمیر مواد زائد كشاورزی و دامی در شرایط غیر هوازی منجر به تولید گازی می شود كه اصطلاحا به آن بیو گاز یا 'زیست گاز' می گویند.
امروزه استفاده از سیستم بیوگاز در بیشتر كشورهای واقع در جنوب شرقی آسیا بویژه چین و هند كه با مشكل سوخت فسیلی مواجه اند، وجود دارد و از این سیستم برای تولید انرژی با قیمت ارزان در روستاها، بهسازی محیط زیست و جلوگیری از آلودگی آن و نیز تهیه كود حیوانی غنی برای مصارف كشاورزی استفاده می شود.
به گفته كارشناسان و محققان، از فضولات یك گاو می توان مقدار كافی گاز متان برای پختن غذای یك نفر به دست آورد، برای این كار فضولات گاو و آب را به نسبت حجمی 4 به 5 مخلوط می كنند و سپس آن را در دستگاه تولید گاز برای تخمیر می ریزند كه پس از عمل تخمیر، گاز متان از لوله ای خارج شده و به مصرف پخت و پز می رسد.
بیوگاز مخلوطی از سه تركیب عمده به نام های متان، دی اكسید كربن و سولفید هیدروژن است كه حاصل تجزیه بی هوازی و تخمیر زیست توده بوسیله باكتری های متانوژن است كه البته جزء قابل اشتعال بیو گاز، متان است كه سهم بیشتر این گاز یعنی 60 تا 70 درصد آن را شامل می شود.
متان، گازی است بی رنگ و بی بو است كه اگر یك فوت مكعب آن بسوزد، 252 كیلو كالری انرژی حرارتی تولید می كند كه در قیاس با سایر مواد سوختی، رقم قابل توجهی است ضمن این كه هنگام سوختن، گاز سمی و خطرناك منو اكسید كربن نیز تولید نمی كند و می توان از آن به عنوان سوختی ایمن و سالم در محیط خانه استفاده كرد.
چین با نزدیك به هفت میلیون دستگاه بیوگاز مقام نخست را در جهان دارد ضمن این كه در ایران نیز یك نیروگاه بیوگاز سوز در شیراز راه اندازی شده است.
مورد ذكر شده، تنها یك نمونه كوچك از مزایای اقتصادی استفاده از فضولات دامی در برخی كشورهای جهان است اما آنگونه كه پیشتر گفته شد، فضولات دامی بالاخص فضولات گاوی فوائد و كاربردهای زیادی دارد كه می تواند مورد توجه و استفاده بیشتر مردم و مسوولان بویژه درحوزه كشاورزی قرار گیرد.
با توجه به شرایط و زیرساخت های موجود در كشور به نظر می رسد، جایگزین كردن كودهای حیوانی به جای انواع كودهای شیمیایی گام نخست در استفاده از این فراورده با ارزش اقتصادی و زیست محیطی در اقصی نقاط كشور باشد.
بر اساس آمارهایی كه برخی از اعضای كمیسیون كشاورزی، آب و منابع طبیعی مجلس شورای اسلامی ارایه كرده اند، به طور میانگین سالانه افزون بر 2 میلیون تن انواع كود شیمیایی و قریب به 20 هزار تن انواع سموم شیمیایی مبارزه با آفات كشاورزی در كشور مصرف می شود.
مصرف این مقدار كود و سموم شیمیایی در حالی است كه براساس برنامه پنجم توسعه باید مسوولان وزارت جهادكشاورزی برنامه ریزی های لازم را در بویژه در حوزه آموزش و ترویج، برای جایگزین كردن كودهای حیوانی و زیستی به جای مصرف كودهای شیمیایی انجام دهند.
به نظر می رسد با توجه به وجود ظرفیت های فراوان در حوزه دام و طیور كشور و نیز فضولات تولیدی آن می طلبد تا مسوولان توجه جدی تری برای استفاده از كودهای حیوانی در مزارع و باغات داشته باشند.
بر اساس نتایج آمارگیری از دامداری های كشور توسط مركز آمار ایران در سال 1390، تعداد 6 میلیون و 75 هزار و 773 راس انواع گاو و گوساله و 72 میلیون و 308 هزار و 868 راس گوسفند و بز در استان های مختلف كشور وجود دارد.
نتایج آمارگیری از استان گلستان نیز نشان می دهد این استان در سال 1390 دارای 224 هزار و 650 راس گاو و گوساله و 2 میلیون و 591 هزارو 681 راس گوسفند و بز بوده است.
صرف نظر از فضولات گوسفند و بز كه در كشور ما بیشتر در بخش مراتع كاربرد داشته و سبب تقویت این چراگاه ها می شود، میزان تولید فضولات گاوی كشور با توجه به تعداد این حیوان اهلی بسیار قابل توجه است.
به گفته یك كارشناس امور دام به طور میانگین هر راس گاو بومی روزانه بین 5 تا 8 كیلوگرم و یك راس گاو دو رگ و اصیل خارجی تا 12 تا 18 كیلوگرم فضولات دارد كه رقم بسیار قابل توجه خواهد بود و می توان با فرآوری این فضولات، كود بسیار غنی برای اراضی زراعی و باغی كشور تولید و از مصرف بی رویه كودهای شیمیایی جلوگیری كرد.
علیرضا میرشكار افزود: اكنون تنها در شهرستان گنبدكاووس سالانه حدود 230 تن انواع فضولات دامی به ارزش تقریبی افزون بر 350 میلیارد ریال تولید می شود كه بیشتر این فضولات برای فرآوری و استفاده به استان های جنوبی كشور منتقل می یابد.
به گفته وی، اكنون قیمت هر كیلوگرم فضولات گاوی در این منطقه یكهزار و 500 ریال خریداری می شود ضمن این كه قیمت هر كیلوگرم كود فرآوری شده از فضولات دامی كه بیشتر در قالب 'كمپوست یا ورمی كمپوست' است، به طور میانگین 6 هزار ریال برآورد می شود.
احداث كارخانه های فرآوری فضولات دامی در استان های كشور بر اساس ظرفیت تولید آنان از راهكارهای اساسی و مهم در تولید كودهای حیوانی و زیستی با ارزش افزوده و اقتصادی بالا است كه انتظار می رود مورد توجه جدی مسوولان قرار گیرد.
گزارش : علی لكزانوری
/7479/ 622/ 2025
گنبدكاووس - ایرنا - فضولات دامی به رغم بوی مشمئزكننده، كاربرد فراوانی در تولید انرژی و بخش كشاورزی دارد كه بهره برداری از مزایای اقتصادی آن تغییر نگاه مردم و مسوولان را می طلبد.