اين بي شك آخرين انتقال گوزن هاي ايراني نخواهد بود چرا كه در اواخر دهه 1950 يك شكارچي آلماني به نام «ورنر ترنز» (Wernr Trense) با همكاري يك هيات تحقيقي، براي جست وجوي گوزن زرد به ايران آمد و در حالي كه تصور ميشد نسل گوزن‌هاي زرد ايراني براي هميشه منقرض شده اند به طور اتفاقي گله‌اي از اين گونه را پيدا كرد. در اين سفر موفق به زنده گيري يك زوج گوزن در بيشه زارهاي حاشيه رودخانه كرخه شد و آنها را به باغ وحش اوپل در آلمان منتقل كرد.
حالا 60 سال بعد از انتقال گونه‌هاي احيا شده در باغ وحشي در آلمان، گوزن‌هاي ايراني همچنان پناهگاه ندارند و سازمان محيط زيست هر بار در حال انتقال از يك زيستگاه به زيستگاه ديگر است و در آخرين اقدام، مديركل دفتر حيات وحش سازمان محيط زيست كشور به آنا مي‌گويد: براي انتقال گوزن‌هاي زرد از منطقه دنا به منطقه هلوه در خوزستان مطالعات كارشناسي صورت گرفته اما مشكلاتي همچنان وجود دارد. برنامه‌هاي احياي جمعيت گوزن زرد ايراني اما از سال 1336 آغاز شد، در ابتدا نمونه‌هايي از گوزن زرد را با روش زنده‌گيري از آلمان به منطقه دشت‌ناز در ساري بردند و طي پنج مرحله از سال 1356 تا 1368 در مجموع 52 راس گوزن زرد شامل 22 نر و 30 ماده زنده‌گيري و سپس به جزيره اشك منتقل شدند. «هرمز اسدي» اكولوژيست برجسته ايراني بعد از آغاز پروژه احياي گوزن زرد با همكارانش در سال 1386، انتقال گوزن ها به مناطق مختلف كشور به خصوص منطقه حفاظت شده دنا و همينطور دز و كرخه را آغاز كرد. اگرچه او و «حبيب الله عباسپور» رئيس منطقه حفاظت شده دنا در تاريخ 19 دي ماه 1386 و حين انتقال شش راس گوزن از ساري به ياسوج در شهر سميرم بر اثر سقوط اتومبيل به ته دره جان سپردند، اما پروژه ادامه يافت. انتقال گوزن‌ها به دنا اما با حاشيههاي زياد همراه بود، بعد از مرگ هرمز اسدي، گوزن‌هاي زرد ايراني منطقه آب سپاه و تنگ پوتك، يا توسط سگ هاي وحشي شكار شدند و يا شكارچيان غير مجاز آنها را به گلوله بستند. تا جايي كه در ارديبهشت 1390 گزارشي از وضعيت گوزن‌هاي زرد منتشر شد كه حادثه‌اي شبيه فيلم‌هاي وسترن را نشان مي‌دهد.گوزن‌ها يكي يكي سر بريده شده و صبح فردا بر سر در پاسگاه محيط‌باني سايت حفاظت شده دنا آويخته مي‌شدند.اگرچه منطقه حفاظت شده دنا به دليل ضعف در ساختار مديريت محيط زيست استان، زيستگاه امني براي حفاظت از گوزن زرد ايراني به حساب نيامده اين بار انتقال به منطقه اي صورت مي‌گيرد كه در سال‌هاي گذشته با هجوم گونه‌اي مگس و شيوع بيماري مسري «مياز» در جنگل‌هاي دز و كرخه، تعدادي از گوزن‌هاي منتقل شده در اين منطقه كشته شدند. مديركل دفتر حيات وحش سازمان محيط زيست كشور در توضيح اين انتقال در گفت‌وگو با خبرنگار اجتماعي خبرگزاري آنا گفت: دو سال پيش كه مسئولان دفتر تنوع زيستي و حيات وحش سازمان محيط زيست كشور از مناطق حفاظت شده «دز» و «دنا» بازديد كردند و در اين بازديد مجوزي براي انتقال گوزن زرد دنا به استان خوزستان صادر شد.مجيد خرازيان مقدم در پاسخ به اين سوال كه با وجود سابقه بيماري مياز در سايت «هلوه» چطور با انتقال گوزن زرد ايراني به اين منطقه موافقت شده است گفت: پس از آنكه چندين راس گوزن در سايت هلوه بر اثر بيماري مياز تلف شدند، سازمان محيط زيست كشور اعتباراتي براي ساخت قرنطينه به استان خوزستان اختصاص داده است و فقط 3 يا 4 راس به اين سايت منتقل مي‌شوند كه در منطقه قرنطينه مي‌مانند و در صورتي كه مشكلي پيش نيايد در سايت هلوه رها مي‌شوند كه براي رهاسازي سه منطقه در حدود 10 هكتار براي آنها در نظر گرفته شده است.در حالي وي تاكيد كرده، اين انتقال به خاطر وجود تعداد گوزن‌هاي مازاد در منطقه حفاظت شده دنا به خوزستان منتقل مي‌شود كه منطقه آبسپاه در دنا بر اثر سوء مديريت زيستگاه امني براي گوزن‌هاي زرد تلقي نمي‌شد.به گفته وي دفتر حيات وحش سازمان محيط زيست كشور به اداره محيط زيست استان خوزستان اعلام كرده كه تا انجام تحقيقات بيشتر در اين زمينه انتقال تعداد بيشتري گوزن زرد به خوزستان ممكن نيست.
* پاي كارشناسان بين‌المللي هم به ماجرا باز شد
مديركل دفتر حيات وحش اما با اعلام اين خبر كه سازمان محيط زيست كشور برنامه‌ريزي بلندمدتي براي حفاظت از گوزن‌هاي زرد ايراني انجام داده و از كارشناسان كشورهاي ديگر درخواست كمك كرده است، افزود: براي حفاظت بهينه از گوزن زرد و با هدف ساماندهي مراكز نگهداري گوزن زرد و همچنين با كمك اتحاديه جهاني حفاظت(IUCN) امروز گروهي از كارشناسان كشورهاي مختلف به ايران آمدند تا در مرحله اول نسبت به تهيه تدوين برنامه جامع مديريت گوزن زرد اقدام شود كه شامل جمع‌آوري اطلاعات، بازديد از سايت‌هاي گوزن زرد، برگزاري كارگاه‌هاي آموزشي و در نهايت تهيه پيش نويس طرح مي‌شود.خرازيان اضافه كرد: بر اساس برنامه جامع مديريت گوزن زرد، مناطقي كه در كشور براي زيست اين گونه جانوري مناسب باشد مشخص شده و بعد از انجام اين مراحل مي‌توان انتقال گوزن زرد را به مناطق ديگر انجام داد. بنابر اين تحقيقات مشخص مي‌شود كه در كداميك از سايت‌هاي حيات وحش كشور با چه شرايط و چه تعدادي مي‌توان گوزن زرد نگهداري كرد.
* پيشينه گوزن زرد ايراني
آنطور كه تحقيقات منتشر شده از سوي سازمان محيط زيست نشان مي‌دهد؛ اين گونه زيبا در پنج قرن گذشته در مناطق جنگلي خاورميانه از جنوب غرب و سلسله جبال زاگرس در ايران تا حاشيه مديترانه مانند سوريه، لبنان، فلسطين، اردن وعراق مي‌زيسته است اما به دليل تخريب زيستگاه وشكاربي رويه، جمعيت آن به شدت كاهش يافته و نهايت زيستگاه‌هاي اين گونه محدود به جنگل هاي حاشيه رودخا نه هاي دز و كرخه خوزستان در ايران مي‌شود.در سال 1870 رابرستون (Robertson) معاون كنسول انگليس در بصره در يك سفربه قصد شكار به سواحل رود كارون يك راس گوزن زرد را در بيشه هاي حواشي رودخانه كرخه شكار و پوست و شاخه هاي آن راجهت مطالعه به انگلستان مي‌فرستد نتايج اين بررسي ها و مقايسه با گوزن زرد اروپايي نشان داد گوزن زرد ايراني نادرترين و با ارزش ترين گوزن زرد دنيا است و اولين بار درهمين سال توسط ويكتور بروك به انجمن جانورشناسان لندن معرفي و نيم قرن بعد بر الرمن و مورسيون اسكات نسل آن منقرض شده اعلام شد. در سال 1946 نيز بوكاك گزارش مي‌كند كه تلاش براي يافتن گوزن ايراني به نتيجه اي نرسيده و تصور مي‌شود نسل آن از بين رفته است.در سال 1955 لي مريام تالبوت در ماموريتي از جانب اتحاديه بين‌المللي حفاظت از طبيعت و منابع طبيعي، اطلاعات مفيدي مبني بر اينكه هنوز آخرين بازماندگان گوزن هاي زرد ايراني در حواشي رودخانه هاي كرخه و دز زيست مي‌كنند، دريافت مي‌كند. سپس هالت فورت جستجو و مطالعات مفصلي را در مورد اين گونه و زيستگاه آن آغاز كرد.با اين حال اهميت گوزن زرد به اندازه اي است كه درباره آن در متون تاريخي و باستاني مطالبي يافت شده است.گوزن زرد ايراني مورد توجه پادشاهان و هنرمندان ايران باستان بوده و در بسياري از آثار و سنگ نوشته كهن ايران زمين و آثار هنري آن دوران اثر اين گونه زيبا ديده مي‌شود. نقش‌هاي طاق‌بستان كرمانشاه كه شكارگاه خسرو پرويز پادشاه ساساني را به تصوير كشيده، گلههاي گوزن زرد ايراني ديده مي‌شوند.همينطور بر تصوير قباد اول پادشاه ساساني كه در حال شكار گوزن با نيزه است، گوزن زردي نشان داده شده كه از جلوي پاي اسب او مي‌گريزد. در صحنه اي ديگر شاپور دوم پادشاه ساساني شاه با تاج ويژه ساسانيان بر گوزن زرد ايراني سوار و مي‌كوشد او را با خنجر از پاي در آورد!
منبع: ابتكار
اول**1368**
تهران- ايرنا- به گفته مسئولان دفتر تنوع زيستي و حيات وحش سازمان محيط زيست، گوزن‌هاي زرد ايراني كه به منطقه حفاظت شده دنا منتقل شده بودند، به زادگاه تاريخي خود در اطراف دز و كرخه خوزستان منتقل مي‌شوند.