نمایندگان مجلس در نیمه ی نخست آذر ماه با یك فوریت طرحی موافقت كردند كه در صورت تصویب نهایی، به استانی شدن انتخابات مجلس خواهد انجامید. موافقان این طرح بر این عقیده اند كه در صورت استانی شدن انتخابات نگاه ملی در میان نمایندگان گسترش می یابد و وقت مجلس صرف امور جزیی و محلی نخواهد شد. علاوه بر این سطح كیفی و كارایی مجلس با انتخاب چهره های شاخص‌تر و معروف تر، افزایش می‌یابد.
در مقابل مخالفان این طرح اعتقاد دارند كه با تصویب این طرح حلقه ی ارتباط حاكمیت با مردم مناطق محروم، قطع می شود و این فرصت از نظام برای حل مشكلات مردم گرفته خواهد شد. مخالفان همچنین می گویند كه به این ترتیب هزینه‌های انتخابات چند برابر می شود و افرادی رای می‌آورند كه به لابی‌های قدرت و ثروت متصل باشند.
«مهرداد بائوج لاهوتی» یكی از نمایندگان پیشنهاد دهنده این طرح در همان جلسه ی تصویب فوریت طرح در مجلس با تشریح دلایل توجیهی ارایه ی این طرح كه به امضای 169 نفر از نمایندگان رسیده است، عادلانه شدن نظام انتخاباتی و ایجاد فرصت‌های برابر برای آحاد ملت، همچنین كنترل تخلفاتی نظیر خرید رای و تقویت فرهنگ تحزب را از ویژگی‌های آن خواند و توضیح داد: این طرح از طریق تغییر و تعیین حدود جدید حوزه‌های انتخابی در پی كسب اهدافی نظیر ارتقای سطح كیفی مجلس، افزایش میزان مشاركت عمومی در انتخابات و جلوگیری از وقوع برخی تخلفات همچون خرید رای است و امكان تحقق اهدافی از جمله پرداختن نمایندگان به بررسی امور ملی، ارتقای سطح كیفی و افزایش كارآیی مجلس از طریق ایجاد امكان انتخاب داوطلبان شاخص‌تر، متمایل كردن انتخاب‌كنندگان و انتخاب‌شوندگان به سمت ایجاد نظام انتخاباتی متناسب با ساختارهای سیاسی و حقوقی فراهم می‌شود.
وی همچنین تاكید كرد كه در این طرح رقابت‌های شدید و اختلاف‌برانگیز قومی و قبیله‌یی حذف و همبستگی ملی تقویت می‌شود و همچنین كاهش تعداد داوطلبان، هزینه‌های اجرایی انتخابات را كم می كند و میزان مشاركت عمومی شهروندان در اعمال حق تعیین سرنوشت را نیز افزایش می‌دهد.
با توجه به این كه یك سال تا انتخابات دور دهم مجلس باقی است و جریان های سیاسی نیز كم و بیش برنامه ی انتخاباتی خود را كلید زده اند، لازم است تا در یك بررسی مفصل تر این طرح و نتایج آن را بررسی كنیم.
***نگرانی هایی كه باید رفع شود
بسیاری از موافقان این طرح در عین حال كه بر آثار مثبت استانی شدن انتخابات تاكید می كنند نگرانی هایی دارند كه به گفته ی این نمایندگان در صورت رفع نشدن آنها می تواند مشكل آفرین باشد.
«جعفر قادری» نماینده ی مجلس در گفت وگو با گروه پژوهش های خبری ایرنا با تاكید بر ضرورت ارتقای كیفی نمایندگان و مجلس اظهار داشت: در علم مدیریت، مدیران سطح بندی می شوند و مدیران باید زمان خود را به امور كلان بپردازند و نه امور جزیی؛ در حالی كه اكنون نمایندگان مجلس بخش زیادی از وقت خود را به جای تقنین و نظارت بر حسن اجرای قوانین به مسایل جزیی می پردازند.
وی افزود: ضروری است كه نمایندگان مجلس فرصت مطالعه و بررسی داشته باشند و در بررسی طرح ها و لوایح زمان لازم را به مطالعه اختصاص دهند اما تمركز بر امور جزیی در حوزه ی انتخابیه اغلب این فرصت را می گیرد.
این نماینده مجلس تصریح كرد: با این حال یك دغدغه هم وجود دارد كه استانی شدن ممكن است موجب عدم توجه به مناطق محروم تر شود. اگرچه مسوولان در نظام اسلامی باید نگاه عادلانه داشته باشند و به همه ی مناطق فارغ از این كه آن منطقه رای داشته اند یا خیر، توجه داشته باشند اما به هر حال این دغدغه وجود دارد و در این طرح باید توجه جدی به این موضوع داشت و امیدواریم در ویرایش نهایی طرح لحاظ شود.
وی همچینن در خصوص تاثیر استانی شدن بر فعالیت احزاب در انتخابات مجلس، گفت: ارسطو می گوید یكی از آسیب های جدی نظام های دموكراسی، دسیسه های انتخاباتی است؛ این یعنی به همان میزان كه می تواند فرصت باشد در صورت تضمین نكردن سلامت انتخابات به تهدید تبدیل می شود. به عنوان مثال الان واقعا می توان ادعا كرد كه در آمریكا دموكراسی نیست زیرا این نظام دوحزبی هدایت می شود و بر اساس لابی های قدرت و ثروت پیش می رود؛ پس این آسیب است اما در عین حال استانی شدن انتخابات باعث می شود كه افرادی صاحب اندیشه تر و توانمندتر به میدان آیند.
قادری در پاسخ به این پرسش كه نحوه ی تضمین این سلامت چه خواهد بود، گفت: در نظام جمهوری اسلامی مكانیزم ها طوری است كه در صحنه ی گسترده یی نمی توانیم شاهد خلاف باشیم اما مواردی اتفاق می افتد یا ممكن است افكار عمومی را به جایی سوق دهند كه ساز و كار درست و اندیشمندانه می تواند آن را برطرف كند.
این عضو كمیسیون آموزش مجلس در پاسخ به پرسش دیگری در ارتباط با تاثیر این طرح در میزان مشاركت مردم، اظهار كرد : اگر دقت نكنیم استانی شدن می تواند تا حدی از میزان مشاركت بكاهد زیرا در بخشی از مناطق مردم احساس می كنند این فرد به منطقه ی آنها توجه نمی كند و آنها هم چون او را به درستی نمی شناسند، پس در انتخابات شركت نمی كنند.
وی تاكید كرد كه اگر دغدغه های موجود در مورد عدالت و مشاركت در جزییات طرح برطرف شود می توان این طرح را در مجموع مثبت ارزیابی كرد.
***طرحی از مجلس های قبل
استانی شدن انتخابات موضوع تازه یی نیست و از مجلس پنجم تاكنون بارها در سال های پایانی مجلس مطرح شده اما به نتیجه نرسیده است. این بار مساله ی استانی شدن با ایجاد تغییراتی در دستور كار مجلس نهم قرار دارد و «كمال علی پور» نماینده ی مردم قائم شهر در گفت و گو با گروه پژوهش ایرنا در خصوص تغییراتی كه در این طرح لحاظ شده است، گفت: طرح استانی شدن از مجلس ششم آغاز شد اما در طرح قبلی این طور بود كه هر كس در استان بیشترین رای را بیاورد انتخاب شود مثلا شهری الان دو نماینده دارد بر اساس طرح قبلی می توانست حتی هشت نماینده داشته باشد اما در این طرح گفته شده است كه نماینده برای شهری ثبت نام كند كه حداقل 5 سال در آن سكونت داشته باشد. در عین حال انتخابات استانی باشد؛ یعنی مردم قائم شهر كه الان دو نماینده دارند از بیست نفری كه برای استان ثبت نام می كنند برای قائم شهر دو نفر را انتخاب كنند و برای شهرهای دیگر یك نفر را برگزینند.
عضو كمیسیون عمران مجلس افزود : این یعنی هر شهرستان نماینده ی خود را دارد با این تفاوت كه نگاه و مطالبات استانی می شود. بر این اساس می توان به شهرهای كوچكی كه تاكنون نماینده نداشته اند، با این نگاه استانی كه توجه ویژه به اصل 180 برنامه ی توسعه و توسعه متوازن دارد، بیش از گذشته مورد توجه قرار داد.
علی پور تصریح كرد: ما در مقایسه می بینیم كه استان هایی مثل اصفهان و سیستان و بلوچستان توسعه ی متوازنی نداشته اند و با استانی شدن انتخابات می توان به سوی رفع این مشكل حركت كرد و مطالبات ملی و سنجیده را هدف قرار داد تا مجلس از این حالت روزمرگی خارج شود.
این نماینده در پاسخ به این پرسش كه آیا ملی شدن نگاه به میزان پاسخگویی به مردم مناطق كوچكتر آسیب می زند؟ گفت: خیر؛ این طور نیست. مثلا اگر امروز ما پتروشیمی را به هر جایی از مازنداران ببریم بهتر از این است كه هیچ جا نبریم و مردم هم راضی هستند.
وی ادامه داد : الان با این اختلافات و روزمرگی مجلس وقت نمایندگان صرف امور بی اهمیت و جزیی می شود و به نگاه كلان نمی رسیم اما یك ایرادی وجود دارد كه باید خیلی توجه داشت كه ممكن است صاحبان قدرت و ثروت در استان ها كه لابی خوبی دارند در شهرها نفوذ كنند و نفرات خود را به مجلس بفرستند. این موضوع را نیز می توان در تدوین جزییات طرح مورد توجه قرار داد و رفع كرد.
وی در پاسخ به این پرسش كه استانی شدن انتخابات چه تاثیری بر تراز نمایندگان و سطح مجلس خواهد داشت، گفت: یكی از نكات مثبت طرح همین است كه باعث می شود دیگر كسی در شهرهای كوچك به صورت ایلی و قبیله یی رای نیاورد و مردم به نخبگان و باتجربه تر ها در استان توجه كنند و این حتما به مقتدرتر شدن مجلس می انجامد.
علی پور در ارتباط با اثر این طرح بر میزان مشاركت در انتخابات نیز ابراز امیدواری كرد كه شاهد مشاركت مردمی بیشتر باشیم.
***مغایرت با عدالت
برخی از نمایندگان مجلس نیز با تكیه بر همان مسایلی كه از سوی موافقان به عنوان نگرانی طرح می شود به مخالفت با این طرح می پردازند و مساله را مهم تر از آن می انگارند كه در بررسی جزییات قابل حل باشد.
«احمد بخشایش» عضو كمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلسی یكی از مخالفان این طرح است كه در توضیح دلایل مخالفت خود به گروه پژوهش های خبری ایرنا، گفت: بر اساس قانون اساسی باید مردم به نمایندگان خود دسترسی داشته باشند و با اجرای طرح استانی شدن انتخابات مجلس فاصله میان مسوولان نظام و عشایر و جوامع روستایی بیشتر و دیگر دسترسی این مردم به مقامات استانی سخت‌تر می‌شود و اگر نماینده بخواهد از كل استان رای بیاورد توجهش به شهرستان‌ها كمتر خواهد شد.
وی افزود: این درحالی است كه یكی از دلایل تمایل نمایندگان شهرستان‌ها برای استانی شدن انتخابات انتخابات این است كه مردم در این نواحی برای حل مشكلات جزیی‌شان به نمایندگان بیش از اندازه فشار می‌آورند اما داشتن یك نماینده برای این مردم یك اعتبار به حساب می‌آید و اجرایی شدن این طرح موجب می‌شود كه شهرستان‌های كوچك سخنگوی خود را از دست بدهند و دیگر به راحتی به نمایندگان خود دسترسی نداشته باشند.
نماینده ی اردستان همچنین اجرای این طرح را مغایر امنیت ملی دانست و گفت: شهرهای بسیاری دارای قومیت‌های متفاوت و مذاهب و نژادهای گوناگون هستند كه اگر بخواهیم آنها را مستثنا كنیم، مغایر با قانون اساسی و عدالت رفتار كرده‌ایم؛ البته اجرای این طرح هزینه‌های بیشتری را برای نمایندگان به دلیل سركشی به مناطق بیشتر بوجود خواهد آورد.
وی درباره ی این نظر موافقان كه استانی شدن انتخابات را زمینه یی برای افزایش نگاه ملی در مجلس می دانند گفت: اگرچه یكی از مزایای طرح استانی شدن انتخابات مجلس ملی شدن افكار نمایندگان خواهد بود، اما به نظر من چنین نتیجه‌یی نیز بدست نخواهد آمد و اكنون نمایندگان بیشترین توجه و احترام خود را به مردم شهرستان‌های خود می‌گذارند اما بعد از اجرای این طرح به صاحبان قدرت و نهادهای شبكه‌یی توجه خواهند كرد؛ البته این بحث از مجالس قبل مطرح بوده و تصور نمی‌كنم دفتر مقام معظم رهبری و شورای نگهبان با اجرای آن موافق باشند.
***رفع خلا در دید ملی و تحزب
علاوه بر نمایندگان مجلس، بسیاری از كارشناسان سیاسی كشور نیز اعتقاد دارند كه زمان آن رسیده تا با استانی كردن انتخابات به افزایش نگاه ملی و همچنین گسترش فعالیت احزاب در كشور كمك كنیم.
«داریوش قنبری» كارشناس مسایل سیاسی و نماینده ی پیشین مجلس در گفت و گو با گروه پژوهش های خبری ایرنا بر نكات مثبت این طرح تاكید كرد و گفت: در بسیاری از كشورها انتخابات پارلمان به صورت استانی اجرا می شود و ما نیز باید به همین شكل عمل كنیم زیرا برگزاری انتخابات در سطح شهرستان ها باعث شده است كه ما در مجلس با خلا دید ملی مواجه باشیم یا این دید ملی زیر تاثیر دید بخشی و شهرستان نمایندگان قرار گیرد.
وی افزود: به همین خاطر است كه نمی توان نقد چندانی بر نمایندگان وارد كرد زیرا نماینده ی بخش خود هستند و باید منافع آن بخش را در نظر داشته باشند اما اگر از ابتدا اعضای پارلمان به عنوان نماینده ی استان وارد شوند این مشكل حل و در حقیقت مهم ترین نیاز فعلی در مجلس مرتفع می شود.
قنبری یادآور شد: موضوع استانی شدن انتخابات در مجلس های گذشته مورد توجه قرار گرفت و در صحن علنی رای آورد اما در مراجع بالاتر مورد تایید قرار نگرفت.
به گفته ی وی، یكی دیگر از مسایلی كه این طرح به دنبال دارد این است كه زمینه ی تحزب در كشور فراهم شود. متاسفانه در شرایط كنونی كمترین امكان تحزب وجود دارد و این در حالی است كه حزب یكی از نهادهای اصلی دموكراسی است كه رفتارهای سیاسی را سامان می دهد.
این كارشناس مسایل سیاسی افزود: نگاه به مجلس و گرایش سیاسی نمایندگان نشان می دهد كه خیلی از افراد به نام یك جناح وارد مجلس می شوند اما در جهت منافع یك جناح دیگر عمل می كنند. علاوه بر این بسیاری از رفتارهای پوپولیستی و مردم فریبانه وقتی بروز می كند كه هر كس هر شعاری كه می خواهد می دهد و حزبی وجود ندارد كه آن شعارها را تضمین كند.
نگاهی به طرح استانی شدن انتخابات مجلس كه فعلا یك فوریت آن به تصویب رسیده است و بررسی نظرات موافقان و مخالفان آن روشن می كند كه دغدغه های نسبتا یكسانی وجود دارند. افزایش نگاه ملی و رشد فعالیت احزاب در كنار فراهم شدن بستر مشاركت های بیشتر مردمی نكاتی است كه همه بر ضرورت آن تاكید دارند اما نگرانی هایی مثل اعمال نفوذ صاحبان قدرت و ثروت در استان ها یا بی توجهی به مناطق و شهرستان های محروم نیز از چشم مجلسی ها دور نمانده و موجب اختلاف نظرهایی شده است. امید است كه این نكات مبهم در نسخه ی نهایی طرح رفع شده و با همكاری نمایندگان گام مثبتی در جهت ارتقای كیفی مجلس شورای اسلامی برداشته شود.
*گروه پژوهش های خبری
پژوهشم**آ.ف**2054
تهران-ایرنا-طرح استانی شدن انتخابات مجلس كه به تازگی فوریت آن به تصویب نمایندگان مجلس رسید طیفی از نظرات و واكنش ها را در پی داشته است؛ برخی آن را ضامن پررنگ شدن نگاه ملی در مجلس و بالارفتن تراز كفایت نمایندگان می دانند و در مقابل نیز عده یی نتیجه ی استانی شدن انتخابات را كاهش سطح مشاركت سیاسی مردم و بی توجهی به مناطق كمتر توسعه یافته و كوچك ارزیابی می كنند.