آیین ازدواج های سنتی در كهگیلویه و بویراحد؛ از'كچه زنی' تا 'واطلبون'

آداب و رسوم و سنت هایی كه در مراسم عروسی وجود دارد دارای ریشه های تاریخی و كاركردهای مشخص است . در این نوشتار تنها آداب و رسوم و سنت های رایج در مراسم ازدواج توصیف می شود . این آداب و رسوم از گذشته های دور وجود داشته و كم و بیش امروزه نیز در مناطق مختلف استان كهگیلویه وبویراحمد رواج دارد.

كچه زنی ( كنایه زنی )



مادر یا یكی از بستگان داماد پس از مشورت بسیار خصوصی با یكی از والدین دختر مورد نظر كنایه ای را می زند و با زرنگی خاصی سعی دارد كه در نگاه اول تمایل و رضایت والدین دختر به وصلت با پسرش را مورد سنجش قرار دهد ، در این مرحله حرف صریح و رك نباید گفته شود .

آداب و روسم و سنت هایی كه در مراسم عروسی وجود دارد ، دارای ریشه های تاریخی و كاركردهای مشخص است.

كدخدا كشونی ( خواستگاری مقدماتی ):



در مرحله نخست برای خواستگاری ، خانواده داماد ، فردی از نزدیكان و بزرگان خویش را به خانه عروس می فرستند تا به طور آشكار از عروس مورد نظر خواستگاری كند . خانواده عروس در این مرحله ، نظر قاطع خویش را ابراز نمی كنند ، ولی می توان از لحن آنها فهمید كه آیا رضایت دارند یا خیر ؟ اگر خانواده عروس در این مرحله قصد داشته باشند كاملاً جواب منفی بدهند به نحوی پاسخ می دهند كه طرف مقابل وارد مراحل بعدی نشود . اما اگر رضایت داشته باشند ، با خنده و گشاده رویی بامهمانان رضایت خود را نسبت به این وصلت نشان می دهند.

خواستگاری ( گپ زنی ) :



خانواده داماد در این مرحله دست به شگرد جالبی می زند . كلیه افراد فامیل نزدیك یا ده خویش را به منزلش دعوت می كند و پس از صرف شیرینی و میوه و چای ، یكی از افراد خانواده داماد لب به سخن می گشاید . وی هدف از این دعوت را بیان می كند و از حاضران می خواهد اگر با این وصلت موافقت دارند ، كسانی را برای رفتن به منزل دختر مورد نظرشان برای خواستگاری تعیین كنند . بدیهی است در این جلسه در هر صورت كسانی كه با موضوع موافقت ندارند مجلس را ترك می كنند و موافقین كسانی را برای خواستگاری انتخاب می نمایند . آنها در زمانی كه تعیین شده است جهت خواستگاری به خانواده دختر می روند و به طور رسمی از دختر خواستگاری می كنند . خانواده دختر جواب قطعی خود را مشروط به توافق بستگان نزدیك خویش می داند . البته وی در مرحله « كد خدا گشونی » از نظر بستگان درجه اول و آنهایی كه در محل نفوذ دارند با خبر شده است . به هر حال خانواده عروس اعلام می كنند كه چند روز دیگر جوابتان را به فلانی ( یكی از خواستگاران ) خواهیم داد . از این رو خانواده دخترجلسه ای همانند آن جلسه ای كه خانواده داماد ترتیب دادند ، تشكیل داده و جواب قطعی را به نماینده تعیین شده خواهند داد و پس از این در صورت جواب مثبت دختر و پسر به طور رسمی نامزد یكدیگر شناخته می شوند.

بردن داماد به خانه همسر آینده اش ( خسی ) :



با نامزد شدن دختر و پسر ، داماد به همراه چند نفر از كسان خود با اعلام قبلی به صرف شام یا ناهار به خانه خسی ( خانه همسر آینده اش ) می رود تا از آن روز به بعد ، داماد بتواند به خانه همسر آینده اش رفت و آمد كند .

رخت كنونی نامزدی ( نشانه بندون ) :



« رخت كنون » مراسمی كاملاً زنانه است و در این مراسم مقداری لباس و طلا ، و زینت آلاتی همانند گوشواره ، حلقه ، دست بند و … طی مراسمی ویژه ، به خانه دختر برده می شود . با اجرای این مراسم ، خانواده پسر نشانه ای بر روی دستان یا گوش های عروس خویش می گذارند .

كد خدا كشونی :



در این مرحله با موافقت خانواده ها ، زمان عروسی مشخص می شود . در این مرحله با اطلاع قبلی مجدداً عده ای از ریش سفیدان ( فامیل و كسان ) داماد جهت تعیین روز دقیق عروسی و تعیین « مهریه ومیزان پول نقدی » به خانواده عروس می روند . در این جلسه بین ریش سفیدان فامیل داماد و ریش سفیدان فامیل عروس ، جهت انجام مراسم بعدی ، توافق صورت می گیرد . البته در همه این مراحل اصل بر توافق طرفین است .

مهریه (پشت قباله) :



مهریه كه در اصطلاح محلی به آن « پشت قباله » یا « حق مهر » می گویند ، همان « صداق » یا « مهریه » است كه در دفاتر در سند رسمی ازدواج درج می شود و محمل « شرعی » نیز دارد .

میزان مهریه در وهله اول تضمینی است برای جلوگیری از طلاق و برآورد عموم این است كه هر چه سنگین تر گرفته شود ، از قدرت بازدارندگی بیشتری برخوردارمی شود . در هر صورت « پشت قباله » نسبت به عوامل زیر متغیر است :

1- خویشاوندی : بدیهی است كه وقتی عروس و داماد از یك ده یا خویشاوند نزدیك باشند ، به احتمال پشت قباله وی اندك است ؛ بر عكس در صورتی كه خویشاوند نباشد و مخصوصاً از دو طایفه یا از دو روستا باشند سعی می شود كه تا حد امكان پشت قباله بیشتر باشد .

2- موقعیت اجتماعی و اقتصادی خانواده : هنگامی كه دختر از طبقه و قشر بالای جامعه باشد ، ا حتمالاً میزان پشت قباله وی بیشتر است .

3- موقعیت مذهبی : هنگامی كه دختر از اعضای خانواده های مذهبی باشد و یا احتمالاً از وابستگان روحانیون سرشناس باشد ، احتمالاً میزان « پشت قباله » وی كمتر است .

4- وضعیت ظاهری دختر : وجاهت و میزان زیبایی دختر نیز در میزان مهریه وی مؤثر است .

باید متذكر شد كه مهریه هر چند مطابق قوانین حقوقی و شرعی و در شمار حق زن است ، و او می تواند آن را طلب كند ، ولی تا جایی كه بررسی شد ، هیچ كس مبلغ مهریه را نپرداخته است ، مگر در مواردی كه طلاق صورت گرفته باشد .

شیربها :



شیر بها مبلغی است كه خانواده شوهر به خانواده دختر می دهد تا به ازای آن خانواده زن جهیزیه دختر خود را تدارك نمایند و از طریق آن مقدمات عروسی را فراهم نمایند . با وجود این چه مبلغ را « عروس بها » معنی كنیم و چه شیربها در استان كهگیلویه وبویراحمد با این معانی چندان كاربردی ندارد

تفاوت اساسی كه بین عروسی های استان كهگیلویه وبویراحمد با مناطق دیگر وجود دارد در این است كه در دیگر مناطق معمولاً خانواده دختر باید كل جهیزیه وی را تهیه كنند و سپس او را به خانه بخت بفرستند ، ولی در این منطقه اولین رسم وشرطی كه وجود دارد « كاغذ خانه داری » است كه شرح آن خواهد آمد . اجرای رسم « كاغذ خانه داری » بر عهده خانواده پسر است و باید این لوازم را تهیه كرده و تحویل بدهند . بر اساس « كاغذ خانه داری» خانواده دختر در مقابل وسایلی كه به دختر خویش می دهند ، مقداری پول می گیرند كه خانواده دختر میزان آن را درمراسم

« كدخدا برونی » تعیین می كند . این مبلغ نسبت به توان خانواده پسر و وسایلی كه خانواده دختر برای فرزندشان تهیه می كند متفاوت است .

كاغذ خانه داری :



كاغذ خانه داری رسیدی است كه در مجلس « كدخدا كشونی » از خانواده داماد گرفته می شود . در آن رسید ، كلیه وسایل عروسی و لوازم خانه بسته به شرایط روز نوشته می شود و خانواده پسر ملزم به تهیه آنها به هنگام عروسی است . در روزگار قدیم كه برق نبود ، وسایل برقی جزو این وسایل نبود ، ولی در حال حاضر لوازم برقی همانند یخچال ، پنكه ، كولر و وسایلی همانند كمد و ظرف چینی ، فرش و رختخواب و … را شامل می شود . در مواردی نیز ماشین لباسشویی ، آبمیوه گیری و … كالاهای لوكس دیگری را ضافه می كنند كه بستگی به شرایط اقتصادی طرفین دارد . البته اگر در مجلس یاد شده قرار شد كه بعضی وسایل به وسیله خانواده دختر تهیه شود ، آن كالاها از لیست یاد شده حذف می شود .

به هر حال پس از تعیین میزان مهریه « پشت قباله » ، میزان پول نقد و گرفتن « كاغذ خانه داری » روز عروسی مشخص می شود و ضمن آن میزان تقریبی وسایل خوراكی مورد نیاز جهت انجام مراسم و دعوت بستگان درخواست می شود . در این مرحله خانواده داماد از خانواده عروس می خواهند نیازهای خود را در مورد تعداد گوسفند ، بز و مرغ (برای كشتار ) ، مقداری برنج ، قند ، چای و … اعلام كنند . بدیهی است در صورتی كه خانواده دختر قصد دعوت كلیه بستگان را داشته باشد ، خانواده داماد نیز كلیه بستگان خویش را دعوت كند و در این صورت هزینه ها نیز بالا می رود.

دو طرف نمایندگانی هم انتخاب می كنند تا در صورتی كه بستگان و اقوام مشترك داشته باشند ، دعوت كردن از آنها بین خانواده دختر و پسر تقسیم شود .

عروسی :



در روزی معین كه قبلاً مورد توافق طرفین قرار گرفته است مراسم عروسی آغاز می شود .

مكان پذیرایی :



پذیرایی هم ازطرف خانواده داماد انجام می گیرد و هم از ناحیه خانواده عروس . با این حال پذیرایی از طرف خانواده عروس معمولاً كوتاهتر و به صرف شام یا ناهار صورت می گیرد ، در حالیكه پذیرایی از ناحیه داماد معمولاً چند روز وبه صرف چند شام وناهار انجام می گیرد . تاكنون معمولاً مكان پذیرایی خانواده عروس و پذیرایی خانواده داماد در منزل پدر عروس و پدر داماد صورت گرفته است ، لیكن امروزه با در برخی از خانواده ها مراسم عروسی در اماكن تفریحی یا هتل ها صورت می گیرد .

مراسم دعوت :



همانگونه كه ذكر شد قبلاً تعیین می شود چه گروهی را چه كسی دعوت كند ، یك روز قبل از موعدی كه قرار است مدعوین دعوت شوند به وسیله كارت عروسی یا به صورت شفاهی از آنها دعوت می كنند كه فردا ظهر یا شام به منزل فلانی « معمولاً پدر عروس یا پدر داماد » تشریف آورید و در قدیم رسم بود كه به كسی جهت دعوت قدم رنجه می كرد مبلغی عنوان «‌رنج پا یا پارنجون» داده می شد . بدین ترتیب طی یك روز یا چند روز بسته به شرایط و تعداد میهمانان مراسم پذیرایی طول می كشد .

میهمانان هنگامی كه جهت صرف غذا به عروسی حركت می كنند ، گروه گروه خود را به مراسم می رسانند . خانواده ها یا فامیل با همدیگر خواهند رفت . آنها قبل از حركت در یك نقطه جمع می شوند و مشورت می كنند كه هر فرد چه میزان پول بدهد . مبالغ را به یك نفر می دهند و روانه می شوند . هنگامی كه وارد شدند وظایف میزبان شروع می شود ، با نظارت پدر ومادر عروس و یا داماد ، ابتدا برای آنها شیرینی و چای برده می شود . اگر دعوت شده از طرف خانواده عروس باشد ، پدر عروس و اگر از طرف خانواده داماد دعوت شده باشد ، پدر داماد باید به كنار آنها رفته و به آنها خوش آمد بگوید . پس از صرف غذا پدر داماد و یا پدر عروس باید دم در بایستد تا میهمانان را بدرقه كنند .

رخت كنون :



پارچه های ( رخت ها ) كه قبلاً خریداری شده اند طی مراسمی بریده می شوند و تا هنگام عروسی دوخته شوند . همراه این رخت ها چند عدد « سر كالا» كه شامل پیراهن یا لباس هایی جهت بستگان عروس است برده می شود .رخت ها طی مراسمی در روزهای آخر عروسی باز می شود و سركالاها تقسیم می شوند عروس كه توسط عده ای از بستگان وی در همانجا آرایش شده است ، لباس ها را همراه با هلهله و شا دی می پوشد و برای نكاح آماده می شود .

نكاح كنان :



در قدیم در مجلس عقد كنان ، عاقد كه معمولاً روحانی بود ابتدا از پدر عروس و داماد ، اجازه جاری كردن صیغه عقد دائم را می گرفت . سپس برای گرفتن وكالت از عروس با « تركه ای چوبی » به مجلس زنانه می رفت . عروس زیر چادر بود و یكی از بستگان عروس نیز وی را هدایت می كرد . روحانی با تركه چوب به سر عروس اشاره می كرد و می گفت : بی بی فلانی ، آیا اجازه می دهی كه شما را به عقد آقای فلانی با مهریه بهمان و این مقدار مثقال طلا و یك جلد كلام الله مجید ، در آورم . عروس در اینجا با هدایت همان زن زیر چادر از پدر ، مادر ، برادر ، دایی و عمو و … ( بسته به نوع هدایت زن زیر چادر همراه وی ) اجازه می گرفت . پس از چند مرتبه ، فرد روحانی همان موارد را ، تكرار تا عروس « بله » را می گفت . سپس حاضران هلهله و شادی و «كل » می كردند و روحانی صیغه عقد دائم را جاری می كرد .

هدیه دایی ( قباله حالو ) :



تا همین اواخر و شاید در بعضی مناطق الان هم در مواردی عروس برای دایی خود قبل از نكاح « قبایی » را می طلبد كه منظور هدیه ای است كه باید خانه داماد به دایی عروس ( حالو ) بدهند . بدیهی است كه دایی عروس نیز در این صورت هدیه ای گرانبها تر و بهتر به عروس خواهد بخشید .

بردن عروس از خانه خودشان :



عروس را باید پدرش از زمین بلند كند و وی را به دست داماد سپرد . به این ترتیب عروس جهت حركت برای رفتن به خانه بخت آماده می شود . امروزه عروس با اتومبیل به خانه داماد برده می شود . ولی در گذشته به وسیله اسب یا چهار پای دیگر این مراسم صورت می گرفته است . همراه با عروس یكی از اعضای خانواده عروس می آید كه راهنمای عروس است .

دم خونه گرونی ودم حیله ( حجله ) گرونی یا پاگشون:



عروس با راهنمایی همراهش دم خانه داماد می نشیند تا این كه داماد با دادن هدیه ای مثل طلا یا پول وی را راضی كند كه بلند شود . خانواده داماد در همین مرحله با قربانی كردن بز یا گوسفند ورود عروس را به منزل شان جشن می گیرند . عروس با ولوله شادی به سمت حجله ای كه از قبل تزئین شده است رهنمون می شود . عروس بار دیگر می نشیند و منتظر دادن هدیه دیگری از جانب داماد است كه به آن « دم حیله گرونی » می گویند و پس از آن ، عروس را به حجله می برد .

حجله رون ( حجله روان ):



معمولاً بانویی با تجربه ، راهنمایی های لازم در خصوص زندگی مشترك با شوهر آینده را در اختیار عروس قرار می دهد . متقابلاً مردی جوان كه از دوستان و نزدیكان داماد و متأهل است مسائل زندگی مشترك را به داماد گوشزد می كند ، داماد به عنوان پاك دامنی و شكر خداوند دو ركعت نماز شكر با سجاده ایی كه معمولاً چادر عروس است ، به جای می آورد و زندگی مشترك آنان با دعا به درگاه الهی آغازمی شود .

یوزی :



یوزی اصطلاحی محلی آن عبارتست از بیان واقعیت بكارت عروس و درصورت لزوم شهادت در این موضوع و اعلام آن به خانواده عروس .

دیدار با عروس و داماد در حجله :



از فردای مراسم ، بستگان داماد و عروس ، مرد و زن همراه با هدایایی جنسی و نقدی خویش به دیدن عروس رفته و به آنها تبریك می گویند . عروس و داماد نیز باید به خوبی از آنها پذیرایی كنند .

مراسم جشن نهایی :



پس از دو یا چند روز ، خانواده عروس هدایایی را كه خریداری كرده بودند ، به همراه زنان وابسته خود به خانه داماد می برند در آنجا با استفاده از گوشت و برنجی كه پس از پایان مراسم عروسی در خانواده عروس گذاشته بودند ، غذایی درست كرده و با دعوت از وابستگان داماد و كسانی كه در عروسی متحمل زحماتی شدند ، از آنها تشكر و قدردانی می شود . خانواده عروس و زنان همراه پس از چیدن وسایل عروس و صرف غذا به خانه خویش بر می گردند . این رسم در برخی مناطق استان ” پس پرده” نیز گفته می شود .

مراسم واطلبان :



پس از انجام مراسم عروسی ، عروس به همراه داماد به خانه پدرش دعوت می شود كه پس از آن بتواند به همراه شوهرش به خانه پدرش رفت و آمد كند . با انجام این مراسم ، عروسی از آن لحظه به بعد پایان می پذیرد و زندگی مشترك چرخه ای دیگر را آغاز می كند . با وجود این ذكر این نكته مهم به نظر می رسد كه آئین هایی مربوط به عروسی و ازدواج در استان كهگیلویه وبویراحمد در مسیر زمان دچار تحول و دگرگونی شده است . بدین معنی كه بعضی آئین ها و همچنین نگرش ها و باروها یا كهنه شده و دیگر كاربردی ندارد و بعضی از آنها هم منطبق با مقتضیات كنونی شده و به اصطلاح امروز پسند شده اند . فرضاً امروزه مراسم « حنا بندون » كه عروس و داماد با كسان نزدیك خود یك شب قبل از پایان عروسی به دست ها هم حنا می مالند رسمی است كه الان رایج شده است . همینطور رواج آیین های جشن و پایكوبی و تركه بازی در مراسم عروسی و یا واطلبان و … شاید علت اصلی اینكه مراسم عروسی و ازدواج دچار تغییرات و دگرگونی هایی شده ، رواج زندگی شهرنشینی و رشد تحصیلات عالی میان جوانان در استان باشد.

627