فراموشی هسته تاریخی شهر تهران

به گزارش خبرنگار ایرنا، شهر تهران امروزه یكی از كلانشهرهای مشهور جهان است كه هر روز به لحاظ سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی در رسانه های داخلی و خارجی مورد توجه قرار می گیرد.

شهر تهران بی تردید دارای هویتی ویژه است كه علاوه بر داشتن موقعیتی ویژه در جهان، هنوز ریشه های تاریخی در شكل گیری كالبدی و كاركردی این شهر دخالت دارد.

روستای تهران در گذشته شامل 12 محله بوده كه به عنوان استراحتگاه برای مسافران ری و حرم حضرت عبدالعظیم حسنی(ع) مورد استفاده قرار می گرفت، سپس این روستا به مرور زمان بزرگ و تبدیل به شهر شد.

شهر تهران سال 961 هجری قمری به دستور شاه طهماسب صفوی با چهار دروازه شمیران، شاه عبدالعظیم، قزوین و دولاب بنا شد، به مرور زمان و به دلایل اجتماعی و اقتصادی، 12 محله این روستا در هم ادغام و به پنج محله چاله میدان، بازار، سنگلج، اودلاجان و ارگ تبدیل شد.

پژوهشگران نام محله «اودلاجان»(عودلاجان) یكی از محله های اصلی تهران را تغییر یافته «آو- دراجین» كه در زبان تاتی بومی تهران به معنای «جای تقسیم آب» است، می دانند، برخی نیز نام این محله را تلفظ «عبدالله جان» به لهجه كلیمیان دانسته اند.

این محله شامل خیابان جلیل آباد(خیام)، كاخ گلستان تا ناصریه(ناصر خسرو) و حدود مسجد شاه و شمال بوذرجمهری شرقی و پامنار و جنوب خیابان چراغ برق(امیركبیر) و میدان توپخانه؛ محله كلیمیان و زرتشتیان مقیم تهران بوده است.

اودلاجان با دو هزار و 619 خانه، یك هزار و 146 دكان و باغات از مناطق اعیان نشین تهران در دوره قاجار بوده، خانه آیت الله مدرس، باغ ملك الشعرا و كاخ گلستان و بنای مسعودیه نیز در این منطقه قرار دارند.

این محله قدیمی تهران به مرور زمان با تغییرات گسترده شهری مواجه و بسیاری از بناهای تاریخی و قدیمی این محله به دلیل احداث ساختمان های بلند مرتبه تخریب شده، اكنون این بناها به خصوص بازارچه قدیمی اودلاجان(عودلاجان) كه مرمت و بازسازی آن به دلیل كمبود بودجه متوقف شده، شب ها میزبان بزهكاران و معتادان است.

مسوولان سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان تهران و شهرداری تهران در سال 90 طرح ساماندهی محله اودلاجان و بازسازی بازارچه 440 متری را با هدف مرمت و احیای بافت تاریخی این محله مطرح كردند تا این منطقه تبدیل به شهر موزه پایتخت شدود.

فاز نخست این پروژه (احیای بافت تاریخی عودلاجان از ابتدای بازارچه تا سه‌راه جواهری) در دهه فجر سال گذشته به بهره برداری رسید و اجرای مراحل بعدی این طرح به گفته مدیران سازمان میراث فرهنگی استان تهران به دلیل كمبود اعتبارات و منابع مالی، متوقف شد.

'ناصر تكمیل همایون' پژوهشگر و جامع شناس، با بیان اینكه محله اودلاجان هسته اصلی شهر تهران است، گفت: اكنون تنها 10 درصد از آن باقیمانده است.

وی كه در یكصد و چهل و هشتمین گفتمان هنر و معماری باغ موزه قصر سخن می گفت، اظهار كرد: اودلاجان(عودلاجان) تركیبی از «اُو» به معنای آب، «دلا» به معنای پخش كردن و «جان» به معنای مكان و محلی برای پخش آب است.

تكمیل همایون افزود: سرچشمه ای در منطقه اودلاجان بوده كه به وسیله آن آب به مناطق مختلف شهر تهران منتقل می شده است.

وی ادامه داد: در گذر زمان زمین های بایر محله اودلاجان توسط تجار و بازاریان خریداری و به ساختمان های برای سكونت افراد تبدیل شده است.

این پژوهشگر بیان كرد: در زمان قاجار بسیاری از یهودیان به شهرهای مختلف ایران از جمله تهران مهاجرت كردند، برخی نیز در محله اودلاجان ساكن شده و مراكز مذهبی خود را در این محل بنا كردند.

تكمیل همایون گفت: در بسیاری از شهرهای جهان یهودیان در قلعه هایی به نام گتو زندگی می كردند كه در ساعاتی مقرر می توانستند از این قلعه خارج شوند اما در منطقه اودلاجان یهودیان به صورت مسالمت آمیز در كنار مسلمانان زندگی می كردند.

وی كه به تازگی كتاب «اودلاجان»(عودلاجان) را منتشر كرده، هدف از انتشار این كتاب را بررسی جایگاه شهرنشینی محله اودلاجان از لحاظ مردم شناسی، روان شناسی، تاریخی، اجتماعی دانست و اظهار كرد: محله اودلاجان، هویت شهر تهران را تشكیل می دهد و این محله و سایر محله های قدیمی تهران باید با حفظ هویت گذشته خود مرمت شوند و آثاری از تهران قدیم را در خود داشته باشد.

تكمیل همایون با بیان اینكه اكنون برخی از بخش های محله اودلاجان تخریب شده و ساختمان های بلند مرتبه جای خانه ها و بناهای قدیمی این محله را گرفتند، افزود: اگر محله اودلاجان بر اساس هویت گذشته خود مرمت و بازسازی شود، علاوه بر بازگشت هویت تاریخی به این محله، كسبه، بازاریان، یهودیان نیز به این محله تاریخی باز می گردند.

تهرام/7245/ 1625