چه كسی بر بازار نفت حكمرانی خواهد كرد؟

به گزارش گروه اقتصادی ایرنا، بنابه نوشته این روزنامه، برای دهه ها عربستان سعودی با پشتیبانی امارات متحده عربی، تولیدكننده تعدیل گر نوسان بود یعنی تولیدكننده انحصاری كه دارای ظرفیت های عظیم است و می تواند با كم و زیاد كردن تولید خود، كمبود یا مازاد بازار را برطرف كند.

اما در نشست 27 نوامبر (6 آذر) اوپك در وین، عربستان سعودی از این نقش سر باز زد و اوپك تمام مسوولیت ها در مورد قیمت را به بازار سپرد.

علی النعیمی وزیر نفت عربستان سعودی گفت: بالاخره بازار خود را تثبیت خواهد كرد. تصمیم اوپك در این زمینه، تصمیمی به اتفاق آرا نبود. ونزوئلا و ایران كه اقتصادهایشان ضعیف تر بود، تلاش زیادی كردند تا تولید كاهش یابد اما راه به جایی نبردند.

پس از آن، ایران، عربستان سعودی را به براه انداختن جنگ نفت و دست داشتن در توطئه علیه ایران متهم كرد.

با سپردن وظیفه تعیین قیمت به بازار، عربستان سعودی و امارات متحده عربی همچنین مسوولیت تولید كننده تعدیل گر نوسان (Swing Producer) را نیز به آمریكا واگذار كردند. انتظار می رود، پادشاه جدید عربستان سعودی ملك سلمان كه جمعه گذشته پس از درگذشت ملك عبدالله به قدرت رسید، نیز این رویه را ادامه دهد.

این امر بدین معنی است كه اینك تغییرات تولید نفت در آمریكا نیز تاثیر مهمی در قیمت جهانی نفت دارد.

آمریكا زمانی بزرگ ترین تولیدكننده و صادركننده نفت و یك تولیدكننده تعدیل گر نوسان بود. اما در سال 1970 تولید نفت در آمریكا به بالاترین سطح خود یعنی 9.6 میلیون بشكه در روز رسید و سپس شروع به كاهش كرد.

آمریكا شروع به واردات نفت كرد و واردات آن به تدریج افزایش یافت. در سال 2008 تولید نفت این كشور تقریبا 50 درصد نسبت به ركورد آن كاهش پیدا كرد و قیمت نفت به 147 دلار در هر بشكه رسید.

اما، با انقلاب نفت و گاز غیرمعمول در آمریكا، تولید نفت در این كشور بار دیگر افزایش یافت. این صنعت، دو فناوری را به هم پیوند داد شكست هیدرولیكی و حفاری افقی.

این فناوری تاثیر خود را ابتدا در رشد سریع تولید گاز شیل كه اكنون در حدود نصف كل گاز آمریكایی ها را تامین می كند، نشان داد. توفان نفت شیل در آمریكا، این كشور را از روسیه جلو انداخت و آن را تبدیل به تولیدكننده نخست گاز در جهان كرد.

حول و حوش سال 2010 ، همین فناوری در اكتشاف نفت نیز مورد استفاده قرار گرفت. نتیجه كار شگفت انگیز بود. در اواخر سال 2014، تولید نفت در آمریكا 80 درصد بیش از تولید آن در سال 2008 بود. افزایش روزانه 4.1 میلیون بشكه ای نفت در آمریكا، از تولید تك تك اعضای اوپك به جز عربستان سعودی بیشتر بود.

امروز، تولید نفت آمریكا تقریبا به جایی برگشته كه در سال 1970 قرار داشت. اوج آن، تولید روزانه یك میلیون بشكه دیگر بود كه از سال 2008 به بعد از ماسه های نفتی كانادا به دست آمد. خیال استقلال انرژی، دست كم در شمال آمریكا، كم كم رنگ واقعیت به خود می گرفت.

انقلاب نفتی همچنین با ایجاد اشتغال، بهبود رقابت و سرمایه گذاری های جدید بالغ بر 100 میلیارد دلار، موجب تقویت اقتصاد آمریكا شد.

افزایش تولید نفت آن هم در چنین مقیاس و شتابی برای بسیاری غیرمنتظره بود. آخرین باری كه بازار اینچنین از جانب عرضه غافلگیر شد، دهه 1980 بود، زمانی كه عرضه نفت از سوی مكزیك، دریای شمال و آلاسكا موجب مازاد عرضه در بازار و سقوط قیمت ها شد.

این بار چند عامل فروپاشی قیمت ها را به تعویق انداخت. یكی از آنها، افزایش مصرف نفت كشورهای در حال توسعه به پیشتازی چین بود. دیگری آشوب در لیبی ، جنوب سودان و دیگر كشورها بود كه به كاهش عرضه نفت منجر شد.

بیش از یك میلیون بشكه در روز نیز به دلیل تحریم های تحمیل شده بر ایران از بازار خارج شده بود. بدون افزایش چشمگیر نفت شیل آمریكا، به احتمال زیاد تحریم ها علیه ایران با ناكامی مواجه می شد.

قیمت ها افزایش می یافت و كشورهایی كه خواهان نفت ارزانتر بودند، تحریم ها را می شكستند و امكان نداشت ایران راضی به مذاكره شود.

در اواسط تابستان شرایط تغییر كرد. رشد اقتصادی جهان كاهش یافت. وضع اقتصادی اروپا نابسامان شد. از سال 2004 به بعد، افزایش سریع تقاضای نفت در چین یك عامل تعیین كننده در بازار نفت بوده است. اما از سرعت پیشرفت اقتصاد چین نیز كاسته شد و به این ترتیب، افزایش تقاضای جهانی نفت از شتاب كمتری برخوردار گردید. همزمان، لیبی نیز موفق شد تولید نفت خود را چهار برابر و تیر آغاز كاهش قیمت نفت را از تپانچه رها كند.

فرض بر این بود كه اوپك قدم پیش خواهد گذارد و تولید را كاهش خواهد داد تا قیمت ها افزایش پیدا كند. هزاران میلیارد دلار سرمایه گذاری در چند سال اخیر بر پایه همین فرض صورت گرفته بود.

اما عربستان سعودی و دیگر كشورهای خلیج فارسی اوپك از انجام این كار سر باز زدند. آنها چنین استدلال كردند كه اگر تولید را كاهش دهند، برای همیشه سهم بازار خود را از دست خواهند داد و جای آنها در بازار را تولیدكنندگانی خواهند گرفت كه هزینه تولیدشان زیاد است.

آنها نه تنها به رقابت با نفت شیل آمریكا، بلكه به رقابت با نفت محبوس در ماسه های نفتی كانادا و عرضه جدید نفت از سوی روسیه، قطب شمال، برزیل و آسیای مركزی می اندیشیدند.

آنها همچنین نمی خواهند بازار را به عراق كه از نظر آنها مطیع ایران و تولید نفتش روبه افزایش است، بدهند و از هموار شدن راه برای ایران كه ممكن است به توافق هسته ای با آمریكا و متحدانش برسد و نفت خود را به بازار سرازیر كند، بیزارند.

عمق سقوط قیمت نفت ممكن است حتی بیش از مقداری باشد كه برخی تولیدكنندگان خلیج فارسی پیش بینی كرده اند. در سراسر جهان، شركت های تولید كننده نفت در حال كاهش هزینه ها و تعداد پروژه های خود هستند و پروژه های جدید را نیز به تعویق می اندازند. برخی از آنها نیز ممكن است دست از كار بكشند.

عربستان سعودی امیدوار است در قیمت های كمتر نفت، رشد اقتصادی قوت گیرد و تقاضای جهانی نفت افزایش یابد. در میان مدت، ظرفیت عظیم درآمدهای ارزی عربستان سعودی و كشورهای اوپكی همسو با آن، آنها را قادر خواهد ساخت به انتظار دستیابی به چنین نتیجه دلخواهی بنشینند.

این شرایط در مورد بسیاری دیگر از تولیدكنندگان نفت صدق نمی كند. ونزوئلا بشدت در معرض خطر آشوب و حتی فروپاشی مالی است. روسیه كه بیش از 40 درصد درآمد آن از محل فروش نفت است، نه تنها با كاهش قیمت نفت دست و پنجه نرم می كند، بلكه با تحریم هایی كه به دلیل مساله اوكراین بر آن تحمیل شده نیز دست به گریبان است و به نظر می رسد در آستانه یك ركود شدید قرار دارد.

نیجریه، بزرگترین اقتصاد آفریقا و پرجمعیت ترین كشور این قاره نیز در خطر است. بخش نفت در این كشور، 95 درصد درآمد صادراتی و 75 درصد درآمد دولت را تشكیل می دهد. درآمدهای این كشور در حالی روبه كاهش می باشد كه این كشور نیازمند پول بیشتر برای جنگیدن با بوكو حرام است.

به طور كلی، سقوط قیمت نفت می تواند به معنی انتقال 1.5 تا 2 هزار میلیارد دلار از كشورهای صادركننده به كشورهای واردكننده نفت باشد. ژاپن و چین بیشترین سود را از این وضعیت می برند. پالایشگاه های واردكننده نفت در آمریكا نیز از این شرایط منتفع می شوند. با این وجود، كاهش قیمت نفت در آمریكا به معنی حفر چاه های نفت كمتر است. دكل های بیشتری از فعالیت باز خواهند ماند و بتدریج كارگران بیشتری بیكار خواهند شد.

نفت شیل آمریكا قطعا عامل جدیدی در بازار نفت خواهد بود و سبب خواهد شد جهان با قیمت بالای نفت خداحافظی كند.

قیمت نفت اكنون كمتر از 50 دلار در هر بشكه است، قیمتی كه برای یك قرارداد خوب به منظور شروع یك پروژه جدید شیل، اقتصادی نیست. احتمال می رود به دلیل تعهدات از پیش ساخته شده، در نیمه نخست سال 2015، تولید همچنان افزایش یابد و روزانه 500 هزار بشكه دیگر به تولید اضافه شود.

در اواسط سال جاری میلادی، از شتاب تولید نفت كاسته خواهد شد. تولیدكنندگان بشدت تلاش خواهند كرد تا كارایی را افزایش و هزینه ها را كمتر كنند. در سال 2016، در قیمت های جاری، تولید نفت آمریكا كاهش خواهد یافت. در مناطق دیگر جهان نیز تولید نفت روبه كاهش خواهد گذارد.

اما سپس احتمال می رود رشد اقتصاد جهانی افزایش یابد و موجب افزایش تقاضای نفت شود. قیمت ها بار دیگر شروع به افزایش خواهند كرد. اگر كشورهای تولیدكننده نفت در خلیج فارس، رویه خود را تغییر ندهند و كماكان تنظیم بازار را به نیروهای بازار بسپارند، قیمت نفت به 100 دلار در هر بشكه باز نخواهند گشت. اما در قیمت های بسیار كمتر از 100 دلار در هر بشكه نیز تولیدكنندگان نفت شیل در آمریكا راهی برای كاهش هزینه ها پیدا خواهد كرد و تولید بار دیگر بالا خواهد رفت و این بار آمریكا خود را در موقعیت تولیدكننده تعدیل گر نوسان در جهان باز خواهد یافت.

اقتصام(6)1063**1558