امروزه افزایش مصرف سیگار و دیگر مواد دخانی دامنگیر بسیاری از جوامع شده و روز به روز نیز بر شتاب آن افزوده می شود.
استعمال دخانیات به ویژه سیگار كه مصرف آن با عمومیت بیشتری همراه شده است به عنوان علتی قابل پیشگیری در مرگ و میر، سالانه انسان های زیادی را به بیماری های گوناگون دچار كرده و به كام مرگ می كشاند.
میزان مصرف و جمعیت فزاینده افراد سیگاری، مساله یی بزرگ در جهان است كه از سوی سازمان هایی همچون سازمان جهانی بهداشت (WHO) به مرز هشدار رسیده است.
این سازمان شعار روز جهانی بدون دخانیات در سال 2014 میلادی را «افزایش مالیات بر سیگار» قرار داد. در چارچوب كنوانسیون كنترل دخانیات (WHO FCTC)، كشورها باید به منظور كاهش مصرف توتون و تنباكو، سیاست های مالیاتی و افزایش قیمت سیگار را پیاده سازند.
دخانیات افزون بر آسیب زایی برای سلامت، در عرصه ی اجتماعی و اقتصادی نیز مشكلات و زیان هایی را به وجود آورده است.
مصرف سیگار زمینه ساز افزایش اعتیاد به عنوان مساله یی اجتماعی است. همچنین سالیانه مبالغ هنگفتی از سرمایه ی اقتصادی یك جامعه دود می شود و به هوا می رود یا صرف هزینه ی درمان بیماری های ناشی از مصرف دخانیات می شود.
در ایران نیز مصرف دخانیات به ویژه سیگار مساله یی است كه باید با افزایش روز به روز شمار مصرف كنندگان آن مبارزه كرد. به گزارش پایگاه خبری «سلامت نیوز» 121 كشور جهان جزو پرمصرف ترین كشورها در دخانیات هستند و ایران در رتبه 67 قرار دارد. بیش از 12 میلیون تا 15 میلیون نفر سیگاری در كشور زندگی می كنند كه نزدیك به سه درصد آنان را زنان و 28 درصد را مردان تشكیل می دهند. همچنین بر پایه آمارهای گرفته شده، سالانه 60 تا 65 میلیارد نخ سیگار در ایران مصرف می شود و گردش مالی سیگار در كشور سالانه چهار هزار و 500 میلیارد تومان است كه 55 درصد آن یعنی 2 هزار و 500 میلیارد تومان به طور قاچاق وارد كشور می شود و یك هزار و 500 میلیارد تومان نیز سهم واردات رسمی و تولید داخلی است.
در همسنجی با دیگر كشورها قیمت سیگار در ایران پایین و درصد جمعیت جوان كشور بالا است. این امر افزون بر نگرانی مردم، به دغدغه یی برای مسوولان به ویژه در وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكی تبدیل شده است.
در این پیوند «سیدحسن قاضی زاده هاشمی» وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشكی، بیست و ششم دی ماه در نشست سالیانه ی «جمعیت مبارزه با دخانیات» گفت: اگرچه سیگاری ها به گفته ی خودشان، فقط به خود آسیب می زنند اما پولی كه صرف درمان آنها می شود، هزینه یی است كه از سهم 75 میلیون نفر جمعیت كشور باید تامین شود.
وی افزود: در صورت افزایش مالیات بر خرده فروشی سیگار تا پنج سال آینده، وزارت بهداشت به بودجه ی عمومی نیازی نخواهد داشت.
با توجه به قدرت تبلیغات به عنوان اهرمی برای رواج مصرف گرایی به ویژه در مورد كالاهای دخانی و سیگار می توان افزایش مالیات بر دخانیات را یك بایسته ی بنیادی برای افزایش توانمندی در سلامت برشمرد.
*** قاچاق؛ بیماری مزمن در ایران
قاچاق انواع كالا مساله یی بنیادی در ایران است كه طی سالیان دراز، قوانین و دولتمردان با آن دست و پنجه نرم كرده اند و همچنان در مصاف با آن هستند.
كالاهایی كه به صورت قاچاق وارد كشور می شوند در كنار آسیب زایی برای نظام اقتصادی، از پرداخت عوارض و اعمال تعرفه های گمركی و مالیات نیز رها و فراری هستند كه این امر پویایی اقتصادی و اجرای سیاست های رفاهی كشور را با مسایل بی شماری روبرو می كند.
در همین پیوند «سیدعزیز آرمن» عضو هیات علمی دانشگاه شهید چمران اهواز، در گفت و گو با گروه پژوهش و تحلیل خبری ایرنا قاچاق كالا با حجم زیاد را بیماری مزمنی توصیف می كند كه اقتصاد ایران سال ها است با آن دست و پنجه نرم می كند.
وی می گوید: قاچاق در جامعه بازتاب های گسترده یی دارد كه در بعد اقتصادی، مهمترین ضربه ی آن به تولید داخلی و كاهش قدرت رقابت پذیری است. همچنین درآمدی كه دولت از راه گرفتن عوارض و تعرفه های گمركی می توانست داشته باشد از میان می رود.
پدیده ی قاچاق و آسیب هایی كه در حوزه های گوناگون و بیش از همه در اقتصاد می گذارد بر هیچ كس پوشیده نیست، اما قاچاق كالا به ویژه سیگار در حوزه سلامت جان و مال مردم یك كشور را تهدید می كند و به چالش می كشاند.
هم اكنون بیشترین سیگار مصرفی در ایران به صورت غیرقانونی وارد كشور شده و به صورت خرده فروشی عرضه می شود.
بر اساس گزارش های مختلف حجم قابل توجهی از گردش مالی 350 میلیارد دلاری سیگار در جهان به ایران تعلق دارد كه آن هم نه از راه های قانونی كه به شكل قاچاق صورت می‌گیرد. بر پایه ی اعلام شركت دخانیات، مصرف سالیانه ی سیگار در كشور 60 میلیارد نخ است كه 30 تا 40 درصد آن مربوط به سیگارهای قاچاق است. برای نمونه، در سال 1389 بالغ بر 20 میلیارد نخ سیگار به كشور قاچاق شده و این نشان می‌دهد حجم گسترده یی از سیگارهای مصرفی از مبادی غیرقانونی وارد كشور می‌شود.
*** بایسته های افزایش پایه های مالیاتی
مالیات مبلغی است كه بخش های گوناگون جامعه برای تامین هزینه های عمومی، ارایه ی خدمات اجتماعی- سیاسی و همچنین نگهداشت منافع در بخش های گوناگون می پردازند اما برخی مودیان نه فقط مالیات را راهی برای دستیابی به هدف های یادشده نمی دانند بلكه گاهی آن را پرداختی ناحق ارزیابی كرده و از دادن آن سرباز زده اند.
آرمن، افزایش پایه های مالیاتی را گامی مثبت برای سالم سازی درآمدهای دولت می داند و در ادامه می گوید: گرفتن مالیات حركتی بنیادی برای تسهیل شرایط اقتصاد مقاومتی و رهایی از اقتصاد نفتی است.
هم اكنون مالیات پرداختی در ایران بر دوش بخش ها، كالاها و قشرهای مشخصی از جامعه است و دیگران از پرداخت آن معاف شده اند و نیاز است سیاست های مالیاتی بر مبنای عدالت و در تمامی بخش های جامعه و در مورد همه قشرها به كار گرفته شود.
عضو هیات علمی دانشگاه شهید چمران اهواز با تاكید بر اینكه مالیات منبعی مهم برای درآمد دولت به شمار می رود می افزاید: طی سال های گذشته ایران با ركود و تورم همزمان روبرو بوده است كه در این شرایط افزایش مالیات می تواند ركود را تشدید كند مگر اینكه دولت به جای افزایش نرخ مالیات، پایه های مالیاتی را گسترش دهد و از بخش هایی كه مالیات نمی پردازند مالیات بگیرد كه این رویكرد آثار مثبت بیشتری در همسنجی با افزایش مالیات دارد.
افزایش مالیات بر سیگار به عنوان ماده یی زیان آور برای سلامت به ویژه زمانی كه با حجم انبوه، قاچاق و مصرف می شود گامی بنیادی به منظور تامین سلامت بهداشتی و اقتصادی جامعه و از سویی سالم سازی درآمدهای دولت است. البته نقش قوانین به عنوان بازوهایی قدرتمند در پیاده سازی سیاست ها و پیشگیری از تخلفات بسیار اهمیت دارند.
آرمن همچنین تاكید می كند كم اثری قوانین و بی توجهی دولت ها در سخت گیری برای پیاده سازی طرح های مالیاتی در شكلگیری قاچاق بی تاثیر نبوده و این امر از وابستگی دولت ها به درآمدهای نفتی نشات گرفته است.
وی می افزاید: نوسان در تصمیم گیری و اجرای سیاست های مالیاتی باعث می شود قوانین و مقررات نیز در اجرا با نوسان همراه باشند و از این رو نهادینه سازی و گسترش فرهنگ مالیات به عنوان تكلیف عمومی در جامعه تاكنون مساله ساز بوده است.
به گزارش سازمان جهانی بهداشت، مالیات بالاتر در كاهش مصرف دخانیات به ویژه میان گروه های كم درآمد و جلوگیری از آغاز مصرف میان جوانان بسیار موثر است. بر پایه ی پیش بینی ها، افزایش 10 درصدی مالیات بر تنباكو، كاهش چهار درصدی مصرف تنباكو در كشورهای با درآمد بالا را به دنبال دارد و در كشورهای با درآمد متوسط و پایین مصرف تنباكو را تا هشت درصد كاهش می دهد.
*** جمع بندی
مصرف دخانیات به پیدایش و تشدید انواع سرطان ها و بیماری های تنفس، قلبی- عروقی و... منجر شده است. با وجود این، مصرف دخانیات در جهان روز به روز شتاب بیشتر گرفته و بر نگرانی سازمان های ملی و بین المللی دست اندركار سلامت افزوده است.
در ایران، قیمت مواد دخانی پایین و میزان مصرف آن بسیار بالا است و همین موضوع مسوولان و دست اندركاران حوزه ی سلامت را با توجه به برنامه ی سازمان جهانی بهداشت به سوی افزایش مالیات بر سیگار رهنمون كرده است تا شاید بدین گونه از افزایش میزان مصرف دخانیات در ایران جلوگیری شود و حجم آن را كاهش دهند و از سوی دیگر در كنار حفظ سلامت مردم، درآمدی برای هزینه های سلامت و درمان كشور فراهم آورند.
نكته ی دیگر اینكه حجم انبوهی از سیگارهای موجود در بازارهای ایران به طور غیرقانونی و با فرار از عوارض و تعرفه های گمركی و پرداخت مالیات خرید و فروش شده و به مصرف می رسد.
این امر آسیب های فراوانی را نه فقط در بعد اقتصادی بلكه در بعد اجتماعی و فرهنگی بر جای گذاشته و زمینه های قانون گریزی و بی توجهی به اقتصاد ملی، سلامت عمومی و شكوفایی اجتماعی را فراهم ساخته است. در چنین شرایطی مصرف انواع مواد مخدر میان گروه های سنی كمتر افزایش می یابد.
روشن است تا زمانی كه دستگاه ها و نهادهای برنامه ریز، سیاستگذار و اجرایی یك كشور در موضوع هایی همچون اعتیاد، مصرف سیگار یا فرار از پرداخت گمركی و مالیات نتوانند در بلندمدت هدف گذاری ها، برنامه ها و سیاست های مناسبی را طراحی و پیاده سازند، این مسایل اقتصادی و اجتماعی به شكل قارچ گونه در جامعه رشد می كنند. در این راه یك دست صدا ندارد بلكه همگامی و هماهنگی همه نهادها و دستگاه های حكومتی بایسته است.
* از: فاطمه دوله (گروه پژوهش و تحلیل خبری)
پژوهشم**ف.د**1961**2054
تهران- ایرنا-افزایش مالیات بر انواع دخانیات به ویژه سیگار افزون بر اینكه تاثیر مثبتی بر سلامت جامعه می گذارد و مصرف آنها را كاهش خواهد داد، درآمدهای دولت را نیز افزایش می دهد؛ ضرورتی كه به تازگی وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشكی نیز به آن اشاره كرد.
