بنابر مطالعات صورت گرفته، بخش اعظمي از گرد و غبار در خوزستان ناشي از خشك شدن درياچه ها و تالاب ها در جنوب عراق و همچنين زمين هاي بادية الشام در جنوب شرق سوريه است. اما مسئله مهم علت خشك شدن اين تالاب ها و درياچه هاست به گونه اي كه در گذشته شاهد اين مشكلات در خوزستان نبوده ايم.
يكي از علل مهم خشك شدن درياچه ها و تالاب ها در عراق و سوريه، ناشي از پروژه عظيم آناتولي يا GAP با عنوان كامل «the South-East Anatolian Development Project»
(Guneydogu Anadolu Projesi: GAP) در تركيه است. بر اساس اهداف تعريف شده در اين پروژه، بيش از 1.8 ميليون هكتار از زمين هاي كشاورزي تركيه زيركشت رفته و بيش از 27 هزار گيگا وات ساعت برق توليد خواهد شد.
بر اساس اصلاحات صورت گرفته در اين پروژه در سال 2005، ساخت بيش از 22 سد و 19 طرح برقابي و توسعه سيستم كشاورزي در حوضه هاي دجله و فرات تا سال 2023 در دستور كار دولت تركيه قرار گرفته است. تا كنون، نزديك به 21 درصد از پروژه آبياري و 74 درصد از طرح هاي برقابي تركيه در اين حوضه تكميل شده است.
بنابر اسناد و مدارك موجود، ظرفيت مخازن سدهاي موجود و احداث شده تركيه بر رودخانه فرات، نزديك به يك و نيم برابر (150درصد) كل حجم آورد اين رودخانه مي باشد. اين در حالي است كه بيش از 98 درصد آب كشور عراق وابسته به رودخانه هاي دجله و فرات مي باشد و اين ميزان براي سوريه بيش از 86 درصد مي باشد.
احداث اين پروژه ها در بالادست اين حوضه، تنش هاي سياسي، نظامي و ديپلماتيك بسياري بين كشورهاي ساحلي اين حوضه ايجاد كرده است كه از آن جمله مي توان به تنش تركيه و سوريه و همچنين تنش سوريه و عراق در احداث سد الثوره اشاره كرد.
براي نمونه، سوريه براي گرفتن حقابه مورد نظر خود از تركيه به حمايت سياسي از گروه جدايي طلب P.K.K اقدام نمود تا اينكه براساس پروتكل امنيتي سال 1987 بين سوريه و تركيه در حوضه آبريز فرات، تركيه متعهد گرديد تا حداقل جريان متوسط ساليانه 500 مترمكعب بر ثانيه را براي سوريه تأمين نمايد و به ازاي آن، سوريه متعهد گرديد كه در عدم حمايت از گروه جدايي طلبان ترك P.K.K با تركيه همكاري نمايد.
از سوي ديگر، تنش بين عراق و سوريه در سال 1975 در بهره برداري سوريه از سد الثوره و كاهش دبي رودخانه فرات تا مرز يك جنگ تمام عيار نظامي پيش رفت و عراق، سوريه را تهديد به بمباران سد الثوره كرد.
اين اختلاف باعث شد كه دو كشور نيروهاي مرزي خود را در مرزهاي يكديگر مستقر نمايند. اين مسئله در نهايت با ميانجيگري عربستان و شوروي سابق خاتمه يافت.
علاوه بر موارد ذكر شده، كشور ايران در بيش از ده درصد كل آورد رودخانه دجله نقش دارد كه برخي اقدامات و سياست گذاري هاي صورت گرفته براي مسدود كردن تمام اين آب هاي مرزي به كشور عراق نيز به نوبه خود بر خشكسالي تالاب ها و درياچه ها در عراق تأثير بسزايي داشته است. گرچه اين تاثير به اندازه اثرات پروژه آناتولي تركيه نبوده و قابل قياس با آن نمي باشد ولي بدون شك، يكي از عوامل اثرگذار بر خشكي درياچه ها و تالاب ها مي باشد.
تصويب طرح ممانعت از خروج آب هاي مرزي غرب كشور در چشم اندازهاي سياست گذاري كشور در مجمع تشخيص مصلحت نظام و ساير نهادهاي تصميم گيري و سياست گذاري در مجلس و دولت، تبعات زيست محيطي بسيار متعددي در پي داشته و پاسخ طبيعت به اين تصميم نادرست را به همراه خواهد داشت. چرا كه دخالت بي جا و افراطي در طبيعت هيچ گاه بدون پاسخ نخواهد بود.
در پايان بايد بر اين نكته تأكيد نمود كه بر اساس مواد پنج، شش و هفت “كنوانسيون حقوق استفاده هاي غير كشتيراني از آبراه هاي بين المللي 1997سازمان ملل” كه در سال 2014 وارد مرحله اجرايي شد، كشورهاي بالادست حق احداث و اجراي پروژه هاي زيربنايي آبي را در بالادست رودخانه، به طوري كه سبب بروز مشكلات و آسيب هاي جدي به كشورهاي پايين دست شوند، ندارند. لذا ريشه بحران گرد و غبار در خوزستان و غرب كشور را نبايد در غرب كشور و خوزستان، بلكه بايد در تركيه و مذاكرات جدي با اين كشور جستجو و پيگيري نمود.
در غير اين صورت، با توجه به اينكه تا كنون تنها نزديك به 21 درصد از پروژه آبياري و 74 درصد از طرح هاي برقابي تركيه در اين حوضه تكميل شده است، بدون شك، با تكميل ساير بخش هاي اين پروژه عظيم، مشكلات و چالش هاي زيست محيطي حاصل از آن بيشتر دامان كشور به ويژه غرب كشور را خواهد گرفت.
منبع: خراسان
اول*1368**
تهران- ايرنا- روزنامه «خراسان» در يادداشت روز خود با عنوان «نكات حقوقي و سياسي بحران گرد و غبار در غرب كشور» به قلم «حجت ميان آبادي» پژوهشگرديپلماسي آب؛ بوستون - آمريكا نوشته است: بدون شك، مشكلات گرد و غبار در خوزستان يك شبه به وجود نيامده است كه بتوان بخش عظيمي از آن را يك شبه حل نمود.
