محیط زیست تنها قادر به مقابله با ریزگردها نیست، مجلس و نهادهای مسوول مدد كنند

خشسكالی، مدیریت نادرست منابع آب، كاهش بارندگی و فرهنگ ناصحیح استفاده از آب در كشاورزی عواملی است كه خشك شدن تالاب ها، رودخانه ها و كاهش روان آب های سطحی را در پی داشته است، بستر تمام این حوضه های آبی به منشا ریزگرد تبدیل شده كه پدیده بروز گرد و غبار حاصل آن است.

بررسی ها نشان داده است منشا اصلی ریزگردها خارجی و از كشورهای یمن، سودان، عراق، سوریه، كویت و بیابان ‌های عربستان (ربع‌الخالی) است كه در این میان سهم عراق از همه بیشتر است.

اما مدتی است به علت خشكسالی های مداوم و كاهش بارندگی، تالاب های داخلی نیز به منشاء های بروز ریزگردها اضافه شده اند و اكنون مدتی است مردم اهواز و خوزستان را زمین گیر كرده است.

در حدود 10 روز گذشته تاكنون منطقه اهواز و خوزستان دوبار درگیر افزایش گرد و غبار شد كه میزان غلظت آلاینده ها 10 هزارمیكروگرم برمترمكعب یعنی 66 برابر حد استاندارد بوده است در حالی كه میزان طبیعی ذرات معلق در هوا 150 میكروگرم بر متر مكعب است.

گرد و غبار منجر به تعطیلی مدارس در شهرهای اهواز، آبادان، ماهشهر، اندیمشك، شوش، گتوند، حمیدیه، باوی، هندیجان، هویزه، دزفول، سوسنگرد، كارون و شوشتر شد كه برخی كارشناسان امر منشاء این گرد و غبارها را داخلی می دانند.

در این میان برخی از نمایندگان مجلس در اعتراض به عملكرد سازمان حفاظت محیط زیست اعلام كردند اگر معصومه ابتكار نمی تواند مشكل را برطرف كند بهتر است استعفا دهد، همچنین تعداد زیادی از فعالان محیط زیست و مردم اهواز در مقابل استانداری اهواز تجمع كردند و خواستار سرعت بخشیدن به اجرای برنامه های مقابله با ریزگرد شدند.

عمق فاجعه تا حدی است كه با تاكید مقام معظم رهبری جلسه اضطراری دولت برای رسیدگی به وضعیت هوای استان خوزستان تشكیل و وزیر بهداشت درمان و آموزش پزشكی نماینده ویژه روحانی رییس جمهوری برای پیگیری شد.

در حالی كه همه سازمان حفاظت محیط زیست را مقصر اصلی می دانند معصومه ابتكار رییس این سازمان معتقد است مقابله با پدیده گرد و غبار یك كار گروهی است و تمام سازمان ها و نهادهای مرتبط باید همكاری كنندو مانند مساله آلودگی هوا نیازمند همكاری و مساعدت تمام دستگاه ها، حتی مردم است.

وی در گفت و گو با خبرنگار علمی ایرنا گفت: موضوع گرد و غبار یكی از عوامل آلودگی هوا است كه دولت در ارایه راه حل های تخصصی كارشناسی برای مقابله با آن جدی است و در دستور كار دولت قرار دارد.

وی افزود: در این زمینه برنامه های ملی و استانی تقریبا برای تمام استان هایی كه منشا گرد و غبار هستند تهیه شده و یا درصدد تهیه هستند، بخشی از گرد و غبار هم از سمت غرب آسیا، برخی كشورهای عربی و شمال آفریقا وارد كشور می شود كه برنامه های بین المللی برای آنها دیده شده است.

رییس سازمان حفاظت محیط زیست گفت: ساز و كار هماهنگی در قالب ستاد مقابله با گرد و غبار شامل وزارتخانه های جهاد و كشاورزی، بهداشت درمان و آموزش پزشكی، نیرو، نفت و سازمان های حفاظت محیط زیست، جنگل ها مراتع و آبخیزداری و هواشناسی تشكیل شده است و این دستگاه ها با هم در حال تعامل هستند.

** علت اصلی بروز پدیده ریزگردها چیست؟

ابتكار گفت: خشكسالی علت اصلی بروز ریزگردها است و این مساله هم دست فرد یا سازمان خاصی نیست بلكه به گرم شدن زمین و تغییر اقلیم و بخشی هم به فقدان مدیریت بر عرصه های سرزمینی در منطقه بر می گردد.

وی افزود: به عنوان مثال در كشور عراق كه بیشترین سهم در بروز ریزگردها را دارد شرایطی حاكم است كه بر عرصه های سرزمینی آن مدیریت نمی شود.

معاون رییس جمهوری ادامه داد: گرچه هم دولت قبل و هم دولت كنونی برای همكاری با عراق جهت مقابله با ریزگردها تلاش زیادی كرده اند اما تاكنون امكان عملیاتی شدن اقدامات مورد نظر محقق نشده است در حالی كه كارها تا حد تعیین پیمانكار نیز پیش رفت اما اتفاقاتی مانند تغییر و تحول در دولت عراق و ناپایداری های حاكم بر این كشور موجب به تعویق افتادن این اقدامات شده است اما همچنان پیگیر هستیم.

*** پاسخ شما به درخواست برخی نمایندگان برای استعفای شما چیست؟

ابتكار گفت: قطعا مشكلی كه برای مردم اهواز و خوزستان رخ داده است ناراحتی و نگرانی تمام ملت و دولت را به همراه داشته است اما مساله اصلی این است كه این مشكل به دوران قبل بر می گردد اینطور نیست كه یك روزه یا یك شبه ایجاد شده باشد.

حوضه های آبی به تدریج خشك و به منابع تولید ریزگرد تبدیل شدند كه عواملی مانند كاهش بارندگی و در مقابل مدیریت ناصحیح منابع آبی این مشكل را به وجود آورده است.

وی افزود: اینطور نیست كه به هوا دستور دهیم باران ببارد؛ البته نمایندگان حق دارند نگران باشند اما باید به مساله ریشه ای نگاه كرد، سازمان محیط زیست به تنهایی كاری نمی تواند انجام دهد.

وی تاكید كرد: این یك مشكل بلند مدت است و دولت یازدهم نیز از روز اول سكانداری كشور به این موضوع پرداخته و كارهای زیادی هم انجام شده و كارهای زیادی نیز در پیش است كه نتایج به مرور زمان خودشان را نشان می دهد.

ابتكارگفت: این حق نمایندگان مجلس است كه نسبت به مردم اهواز و خوزستان نگران باشند اما همین نمایندگان باید بدانند كه هیچ فرد یا دستگاهی به تنهایی نمی تواند این مشكل را حل كند، سازمان حفاظت محیط زیست تاكنون با مدیران و متخصصان محیط زیستی زیادی جلسات متعددی را برای دست یافتن به راهكاری علمی برای مقابله با پدیده ریزگردها برگزار كرده است.

وی افزود: نمایندگانی كه امروز نسبت به وضعیت هوا و ریزگردها اعتراض می كنند تاكنون به دنبال انتقال آب، سد سازی و برنامه های كشت، صنعت و توسعه كشاورزی برای استان خود بوده اند بدون اینكه به منابع محدود آبی در كشور توجه كنند و این گونه اقدامات به تدریج موجب كاهش این منابع شد، عارضه ای كه اكنون با آن مواجه هستیم بخشی از این قضیه است.

معاون رییس جمهوری ادامه داد: اشكالی ندارد كه نمایندگان اعتراض می كنند، این دولت انتقاد پذیر است اما كارش را انجام می دهد، در مدت یك سال كار فوق العاده ای نمی توان انجام داد، باید در چند سال گذشته یك سری كارها انجام می شد تا امروز شاهد چنین وضعیتی نباشیم، اكنون نیز دولت با جدیت پیش می رود و بسیار امیدواریم در ماه های آینده نتایج قابل گفتن داشته باشیم.

ابتكار گفت: برخی می گویند اجازه دهید سدها باز شوند، آب ها جاری شوند، در این صورت چه كسی جواب كشاورزان را می دهد، بخشی هم مربوط به آب شرب است ، اینها مسائلی است كه به راحتی نمی توان از كنارشان گذشت و بدون تامل حرف زد.

رییس سازمان محیط زیست افزود: این كارها زمان بر است در ضمن به منابع آبی نیاز داریم كه در حال حاضر موجود نیست، شرایط دشواری در پیش داریم ، باید الگوی كشاورزی اصلاح شود، مصرف آب در بخش كشاورزی هدر رفت زیادی دارد، به اعتقاد برخی كارشناسان مصرف آب در این بخش باید تا 50 درصد كاهش یابد چون نزولات آسمانی و منابع آبی موجود دیگر كفاف نمی دهد بنابراین باید مدیریت منابع آب را اصلاح كنیم.

*** در این میان تاثیر سدها چقدر است؟

ابتكار گفت: احداث سد بر روی رودخانه ها موجب كاهش منابع آبی به حوضه های تالابی شد و این مساله به مرور زمان موجب خشك شدن و تبدیل شدن بستر آنها به منشا گرد و غبار شد.

وی افزود: سد سازی در كشور مگر در مواردی كه ارزیابی زیست محیطی داشته باشد و مورد تایید سازمان محیط زیست، باید متوقف شود، همچنین انتقال آب میان حوضه ای نیز باید متوقف شود مگر برای تامین آب شرب باشد كه آنهم باید ارزیایی زیست محیطی داشته باشد.

ابتكار تاكید كرد: این موارد را بارها و بارها گفتیم اما وقتی گوش شنوا نیست چه كار می شود كرد! وقتی در مورد محیط زیست پیشنهادی داده می شود، باید باید انجام شود زیرا در غیر اینصورت در بلند مدت عواقب آن گریبان همه را می گیرد و نتیجه آن می شود كه امروز در اهواز شاهد آن هستیم.

رییس سازمان حفاظت محیط زیست گفت: اینها مسایلی است كه نیازمند هماهنگی های بلند مدت بین بخشی است، دولت به تمام این جمع بندی ها رسیده و وزارت جهاد كشاورزی باید نسبت به اصلاح الگوی كشاورزی با تعجیل بیشتری اقدام كند و مدیریت منابع آب بازنگری شود.

معاون رییس جمهوری افزود: امروز محصول بی برنامگی و بی تجربگی دولت قبل را تجربه می كنیم، مردم دارند پیامدهای آنرا تحمل می كنند ولی از ما انتقاد می كنند چون ما را می بینند البته ایرادی ندارد ما می شنویم و این دولت انتقاد پذیر است.

*** چرا به عنوان یك راهكار مسكنی مالچ پاشی نمی كنید ؟

رییس سازمان حفاظت محیط زیست گفت: انجام اقدامات مسكنی راهگشا نخواهد بود هر چند كه مالچ پاشی وظیفه وزارت نفت و درختكاری وظیفه سازمان جنگل ها مراتع و ابخیزداری است و تاكنون برنامه هایی را اجرا كرده اما باید بسیار گسترده تر كار شود كه گستردگی این موضوع هم نیازمند اعتبارات بیشتر و برنامه های وسیع تری است.

*** انتظار مردم از سازمان محیط زیست دراین شرایط حداقل مالچ پاشی است، چرا این كار را انجام نمی دهید؟

ابتكار گفت: كلا در موضوع مالچ پاشی اظهار نظرهای مختلفی وجود دارد برخی معتقدند خاك به حدی خشك شده و رطوبتش را از دست داده است كه مالچ به خاك نمی چسبد، اكنون گرد و غباری كه به هوا بلند می شود فقط خاك است اما در ان زمان خاك آغشته به مالچ كه ماده ای نفتی است به هوا بلند خواهد شد.

وی افزود: بنابراین بر روی استفاده و یا عدم استفاده از مالچ نیز تفاوت نظر وجود دارد، زیرا تركیبات مالچ هم به مرور زمان بر روی محیط زیست تاثیر منفی می گذارد كه در این میان بحث مالچ های بیولوژیك مطرح شده بود كه این موضوع نیز نیاز به بررسی بیشتر دارد.

ابتكار تاكید كرد: در ضمن مالچ پاشی با این سرعت اتفاق نمی افتد زیرا فقط در اهواز بیش از 500 هزار هكتار مساحت منشاء ریزگرد وجود دارد، باید از قبل اقداماتی انجام می شد كه نشد، الان به این راحتی نیست ساعت ها كار و بحث شده، پیش بینی ها انجام و تیم های متعددی در حال بررسی بیشتر هستند.

وی گفت: انجام این كارها وظیفه سازمان حفاظت محیط زیست نیست بلكه وظیفه اش پایش، حفاظت از تالاب ها و مدیریت و هماهنگی است.

*** نمی توانید از وزارت نفت مالچ رایگان یا قیمت پایین بگیرید؟

معاون رییس جمهوری گفت: علاوه بر وجود اظهار نظرهای مختلف در مورد مالچ پاشی، قانون و مجلس وزارت نفت را مكلف كرده است تمام فرآورده های نفتی را بفروشد و درآمد حاصل از آن را به خزانه دولت واریز كند بنابراین وزارت نفت برای واگذاری مالچ هم منع قانونی دارد.

وی اظهار كرد: بخش هایی از خاك خوزستان و اهوار به طور كامل رطوبت خود را از دست داده اند بنابراین با كوچكترین باد ذرات خاك به هوا بلند می شوند، بعضی از این پدیده ها مانند درختكاری و حتی مالچ پاشی به روش علمی قابل مدیریت است اما كار راحتی نیست زیرا با مناطقی به وسعت 200 ، 300 و 500 هزار هكتار سروكار داریم.

ابتكار تاكید كرد: در مورد راهكارهایی مانند مالچ پاشی نباید غیر تخصصی صحبت كرد زیرا برخی كارشناسان به هیچ عنوان مالچ پاشی را توصیه نمی كنند زیرا ممكن است در آینده عوارض دیگری به همراه داشته باشد و فردا روزی همان مالچ كه دارای فلزات سنگین نفتی است وارد ریه های مردم شود.

وی اظهار كرد: مالچ باید به گونه ای باشد كه خودش بعدا آلودگی ایجاد نكند از این رو مالچ بیولوژیك مطرح شده است كه عده ای از متخصصان روی این موضوع كار می كنند، اینها اقداماتی است كه در مدت یك سال گذشته انجام شده است.

*** راهكار فوری برای نجات مردم اهواز و خوزستان از این وضعیت چیست؟

معاون رییس جمهوری گفت: راهكار فوری برای چنین پدیده هایی در هیچ جای دنیا وجود ندارد، این كارها نیازمند زمان است، مردم باید زمانی كه توفان گرد و غبار رخ می دهد فعالیت های بیرون از منزل را كاهش دهند كودكان بیرون نیایند در صورت لزوم از ماسك استفاده كنند، اینها تنها كارهایی است كه می توان انجام داد.

*** آیا از تجربیات كشورهای دیگر استفاده می كنید ؟

وی افزود: قطعا از تجربیات كشورهای دیگر استفاده می كنیم ، این مساله یكی از برنامه های اصلی سازمان محیط زیست است اما نباید این مساله را فراموش كنیم كه حل این گونه مشكلات به زمان نیاز دارد همانطور كه كشورهایی مانند چین زمانی 10 ساله را برای برطرف كردن برخی مشكلات زیست محیطی خود صرف كردند.

*** اقدامات سازمان محیط زیست برای آلودگی هوای اهواز و كاهش این پدیده تاكنون چه بوده است؟

ابتكار گفت: سازمان محیط زیست تاكنون اقدامات موثری را برای كاهش آلودگی هوا در اهواز انجام داده است ، باید در نظر داشته باشیم كه مساله گرد و غبار در خوزستان و اهواز را سال گذشته و نیمه سالجاری هم نداشتیم و هوا خیلی خوب بود.

وی ادامه داد: ضمن اینكه این را هم باید در نظر گرفت كه در اهواز به علت اجرای برنامه های كاهش آلودگی هوا پدیده مراجعه مردم به بیمارستان ها بعد از هر بارندگی نیز گزارش نشده است زیرا با پیگیری های سازمان محیط زیست فعالیت یك واحد فرآوری نفت سنگین متوقف شد، همچنین تدابیری كه وزارت نفت داشته موجب افزایش كیفیت هوای اهواز از لحاظ آلاینده های نفتی و بنزینی شد.

ابتكار گفت: در مورد از بین بردن منشا ریزگردها كه تالاب هورالعظیم یكی از مهمترین آنها است نیز محیط زیست اقداماتی را انجام داده است از جمله با همكاری وزارت نفت یكی از دریچه های میان گذر تالاب باز و آب وارد حوضچه تالاب شد، قطعا ادامه این روند تا حد زیادی مانع بروز گرد و غبار خواهد شد.

وی افزود: تالاب هورالعظیم در دوره قبل بر خلاف سازمان حفاظت محیط زیست به بهانه اكتشاف نفت خشك شد و اكنون به یكی از منابع مهم گرد و غبار تبدیل شده است كه نتیجه آن به چشم مردم اهواز و خوزستان می رود.

معاون رییس جمهوری تاكید كرد: دخل و تصرف انسان بر حوضه های آبی و بخش های بالادستی تالاب ها چنین عواقبی را رقم زده است و اكنون سازمان محیط زیست برای حل این معضلات از تمام توان داخلی و خارجی استفاده می كند و هر فردی چه در بخش خصوصی و چه دانشگاهی اگر طرحی، پیشنهادی علمی و نظری داشته باشد، سازمان استقبال می كند.

وی گفت : در دوره قبل اعلام كردند هر كسی هر چقدر می خواهد از سفره های آبهای زیر زمینی برداشت كند در حالی كه اینها سرمایه كشور هستند و سرمایه را نمی توان تحت عنوان ' عدالت ' توزیع كرد اما متاسفانه در یك دوره این سرمایه ها را توزیع كردند و اكنون كشور مانده با سفره های خالی زیر زمینی كه روز به روز در حال كمتر شدن است.

*** آیا ممكن است این ریزگردها به تهران هم برسد ؟

وی گفت: در چند سال اخیر 23 استان كشور از جمله تهران درگیر پدیده ریزگردها شده اند و اگر این پدیده با این شدت ادامه داشته باشد ممكن است به تهران نیز برسد.

ابتكار گفت: زمین هایی با وسعت 400 هزار تا 700 هزار مترمربع منبع ریزگرد هستند، در استان خوزستان 400 هزار متر مربع منشا ریزگرد است كه بستر تالاب ، زمین های های لم یزرع و اراضی كشاورزی رها شده اند زیرا خوزستان و اهواز یك منطقه جنگی است و آسیبب های زیادی دیده است از این رو شرایط خاص خودش را دارد.

*** ممكن است ریزگردها آغشته به اورانیوم باشند ؟

معاون رییس جمهوری اظهار كرد: تاكنون بررسی ها زیادی در این مورد صورت گرفته است اما هیچ گزارشی مبنی بر آغشته بوده ریزگردها به اورانیوم به سازمان محیط زیست نرسیده است.

*** ایجاد دوباره ردیف بودجه مقابله با گرد و غبار در مجلس به كجا رسید؟

ابتكار گفت: ردیف بودجه جداگانه ای برای حفاظت از تالاب ها و مقابله با گرد و غبار در بودجه سال گذشته دولت دیده شده بود اما این ردیف در بودجه سال 94 حذف شد اما سازمان برای احیای مجدد آن در تلاش است.

وی تاكید كرد: امیدواریم اهمیت این موضوع برای نمایندگان مجلس تا حدی باشد كه نسبت به احیای مجدد و افزایش آن اقدام كنند.

*** راه اندازی صندوق منطقه ای مقابله با گرد و غبار چه زمانی خواهد بود؟

ابتكار گفت: از آنجا كه پدیده گرد و غبار موضوعی فراملی و منطقه ای است بنابراین تمام كشورهای دخیل در این مساله باید با هم همكاری كنند از این رو دولت قبل پیشنهاد ایجاد صندوق منطقه ای مقابله با گرد و غبار را به سازمان ملل داده بود و برنامه محیط زیست سازمان ملل كارهای زیادی بر روی این موضوع انجام داد اما هنوز به نتیجه ای نرسیده است.

وی با بیان اینكه سازمان محیط زیست همچنان پیگیر موضوع است اظهار كرد: علت به نتیجه نرسیدن تشكیل صندوق منطقه ای مقابله با گرد و غبار مخالفت برخی از كشورها بود، اخیرا در حال تنظیم مكاتبه ای برای سازمان ملل هستیم كه در آن اهمیت این موضوع و ضرورت تشكیل این صندوق مطرح می شود.

علمی ( 5 ) **9014**1599