قاضی و وكیل دو بال فرشته عدالت

به گزارش خبرنگار اجتماعی ایرنا خطا و اشتباه در این حرفه می تواند صدمات و آسیب های جبران ناپذیری به پیكره جامعه و عدالت وارد كند به همین دلیل باید شرایطی فراهم شود تا میزان خطاها به حداقل برسد.

رسالت و حرفه وكالت صرفا حق و حق ‌گویی است و وكلا باید همواره خواستار عدالت و قانون باشند و با همكاری قاضی به صورت دو بال فرشته عدالت، زمینه دادرسی عادلانه را فراهم كنند.

هفتم اسفندماه سالروز استقلال كانون وكلا و روز وكیل مدافع است. اكنون 62 سال از استقلال كانون وكلا می گذرد استقلالی كه به بسط عدالت در جامعه منجر می شود. هفتم اسفند فرصتی است كه بار دیگر به اهمیت كار این قشر بیشتر توجه شود.



** نهاد وكالت از كجا بوجود آمد

سابقه وكالت در دعاوی بسیار طولانی بوده و به قبل از میلاد مسیح برمی ‌گردد. عناوین دفاعیات برخی وكلا در یونان و رم قدیم در كتاب‌های فرانسوی آمده است. نهاد وكالت در ایران باستان نیز وجود داشته و حتی وكالت معاضدتی در زمان ساسانیان انجام می ‌شده است.

وكلا در قرون وسطا به گرفتن هدایا اكتفا می‌ كردند اما بعدها وكالت تبدیل به شغل شده و حق‌الزحمه برای آن تعیین شد. وكالت در قرون وسطا خیلی نمود نداشت. در قرون وسطا كه كلیسا و حكومت مذهبی در اروپا حاكم بود، وكلا اختیارات چندانی در دادگاه‌ ها نداشتند و دادگاه‌ های تفتیش عقیده وجود داشت. بعد از رنسانس كه حكومت كلیسا تمام شد و حاكمیت كشیشان از بین رفت، دوباره وكلا در دعاوی حضور داشتند و این دوران، دوران درخشانی برای وكالت بود و حتی استقلال وكلا در انگلستان در قرن 15 میلادی به وجود آمد.



** اجباری شدن حضور وكیل در دعاوی از سال 1356 در ایران

در برخی از كشورها، وكالت اجباری است و دعاوی، بدون وكیل دادگستری پذیرفته نمی‌شود. در كشور ما نیز در سال 56 در قانون اصلاح پاره‌ای از قوانین دادگستری، ماده ‌ای پیش ‌بینی شد كه وزارت دادگستری را مكلف كرد دخالت وكیل در دعاوی را به تدریج اجباری كند.

وزارت دادگستری مكلف بود زمینه آن را فراهم و آیین ‌نامه ‌اش را تدوین كند، البته در آن زمان، مقدمات این كار فراهم نشد.



** دادرسی عادلانه بدون حضور وكیل امكان پذیر نیست

یك دادرسی عادلانه بدون حضور وكیل امكانپذیر نیست و در اسناد و ضوابط بین‌المللی نیز بر آن تأكید شده است. اگر به وكیلی اجازه دخالت در دادرسی داده نشود یا دادگاه‌ها وكیل معرفی شده از سوی طرفین دعوا را نپذیرند، این دادرسی عادلانه نیست و در كشور ما نیز از موجبات نقض حكم است.

در سال 67، مجمع تشخیص مصلحت نظام مصوبه ‌ای تحت عنوان الزام دادگاه‌ها به پذیرش وكیل گذراند. در آن قانون پیش ‌بینی شده است كه اگر دادگاهی وكیلی را نپذیرد، حكمش در دیوان عالی كشور نقض می ‌شود ولو این كه حكمش درست باشد. یعنی به صرف این كه به وكیل اجازه دخالت ندهند، حكم نقض می‌شود.



** تصویب اولین قانون وكالت در ایران از سال 1315

در ایران، بعد از مشروطیت در قوانین پراكنده از جمله در قانون اصول محاكمات حقوقی، اشاره‌ای به وكالت در دعاوی شده بود. البته ضوابط دقیقی در آن پیش بینی نشده بود اما اولین قانون وكالت در 25 بهمن 1315 تصویب شد كه دارای 58 ماده است.

در خرداد 1316، آیین ‌نامه مفصلی برای این قانون نوشته شد كه نزدیك به 90 ماده دارد. در این قانون، شرایط و درجات وكالت (وكیل درجه 1، 2، 3 و كارگشا) بیان و وظایف وكلا هم در قانون و هم در آیین ‌نامه به تفصیل مشخص شده است.

اكنون نیز بسیاری از مواد قانون و آیین ‌نامه وكالت هنوز به قوت خود باقی بوده و قابل استناد هستند. این قانون در خصوص استقلال وكلا چیزی نداشت و مطابق این قانون، پروانه وكالت وكلا از طرف وزارت عدلیه صادر و ابلاغ می ‌شد.

كسی كه درخواست وكالت داشت، تقاضای خود را به وزارت عدلیه می‌داد و وزیر آن را بررسی كرده و حكم وكالتش را ابلاغ می‌كرد و هر زمانی هم فكر می‌كرد وكیلی شرایط وكالت را ندارد، می‌توانست ابلاغ او را لغو كند.

این قانون، قیمومت و سرپرستی وزارت عدلیه بر وكلا را پذیرفته بود و وكلا استقلال نداشتند چرا كه ابلاغ حكم و اخراج وكلا در دست وزیر عدلیه بود.



** تهیه اولین لایحه استقلال وكلا

نخستین لایحه استقلال وكلا توسط دكتر محمد مصدق تهیه شد. وی از مجلس اختیار گرفت كه برخی از قوانین در زمینه مسایل قضایی، فرهنگی و ارتش را خود تهیه و به مدت شش ماه آن ها را به اجرا بگذارد تا اگر مشكلاتی وجود داشت آن ها را برطرف كرده و سپس برای تصویب به مجلس بدهد.

این لایحه به تصویب دكتر مصدق رسید اما قبل از اینكه كاملاً به اجرا درآید، كودتای مرداد 32 پیش آمد و دولت ملی سقوط كرد. بعد از كودتا این لایحه در 7 اسفند 1333 به تصویب مجلس رسید. از این رو، روز هفتم اسفند روز وكیل نام‌ گذاری شده است.



** وكالت و رفتار حرفه ای وكلا در سطح بین المللی

در سطح بین المللی، اتحادیه بین المللی وكلای دادگستری (IBA) وجود دارد كه كانون وكلای مركز هم عضو این اتحادیه است. این اتحادیه هر سال همایشی برگزار و ضوابطی را به اعضا ابلاغ می كند. اما ضوابطی كه در سطح بین‌المللی ضمانت اجرایی داشته باشد، موجود نیست.

اصولاً این اتحادیه، یك نهاد دولتی و حكومتی نیست كه دولت‌ها عضو آن باشند. ضوابط این اتحادیه، بیشتر جنبه ارشادی دارد. اغلب كانون‌های وكلای كشورهای جهان عضو این اتحادیه هستند.



**تاثیرگذارترین وكلای دنیا

اگر بخواهیم به نقش وكلا در تحقق عدالت در جامعه و وكلای برجسته در این زمینه اشاره كنیم مطمئنا شخصیت هایی مانند مهاتما گاندی، دكتر محمد مصدق و نلسون ماندلا در ذهن انسان تداعی می شود؛ اینها همان كسانی بودند كه نقش مهمی در جنبش دموكراسی خواهی داشتند.

اما در خصوص حرفه وكالت و كار خاص وكیل كه دفاع از حق و مظلوم است، این مسأله واقعا انكارناپذیر و نقش وكیل در تحقق عدالت در جامعه بسیار برجسته است. از قدیم گفته اند فرشته عدالت دو بال دارد كه یكی قاضی است و دیگری وكیل.

به همان میزان كه قاضی در تحقق و اجرای عدالت نقش دارد به همان میزان هم وكیل نقش دارد. وكیل، زمینه اجرای عدالت را فراهم می‌ كند و دلایل خود را در اختیار قاضی قرار می دهد.



** حضور وكیل در تمام مراحل دادرسی براساس قانون آیین دادرسی كیفری

در قانون آیین دادرسی كیفری كه حدود 90 سال پیش به تصویب رسید پیش ‌بینی شد كه وكیل در تمام مراحل دادرسی حتی در تحقیقات مقدماتی می ‌تواند حضور داشته باشد. البته در آن قانون تصریح شده بود كه وكیل در تحقیقات مقدماتی در كنار موكل خود فقط حضور داشته و حق دخالت در كار تحقیقات را ندارد و در آخر جلسه، اگر نظری داشت كتباً می‌ نویسد.

آن ماده، ضابطه بسیار درست و محكمی را در برداشت. اما در سال 78 تبصره‌ای به این ماده اضافه شد كه در آن پیش‌بینی شده است كه در جرایم امنیتی و خانوادگی و غیره، حضور وكیل در مرحله تحقیقات باید با اجازه قاضی باشد؛ متن ماده 128 قانون آیین دادرسی كیفری و تبصره آن به شرح زیر است:

«متهم می‌تواند یك نفر وكیل همراه خود داشته باشد، وكیل متهم می ‌تواند بدون مداخله در امر تحقیق پس از خاتمه تحقیقات، مطالبی را كه برای كشف حقیقت و دفاع از متهم یا اجرای قوانین لازم بداند به قاضی اعلام كند. اظهارات وكیل در صورت جلسه منعكس می ‌شود.

تبصره: در مواردی كه موضوع جنبه محرمانه دارد یا حضور غیرمتهم به تشخیص قاضی موجب فساد گردد و همچنین در خصوص جرایم علیه‌امنیت كشور حضور وكیل در مرحله تحقیق با اجازه دادگاه خواهد بود».



* نظارت استقلال وكلا را كمرنگ نمی كند

رییس قوه قضاییه در اولین روز از هفته قوه قضاییه در همایش سراسری كه با حضور مسوولان سه قوه برگزار شده بود در مورد لایحه جامع وكالت گفت، برخی وكلا فكر می كنند با تصویب این لایحه، استقلال آنها از بین می رود در حالی كه نظارت و استقلال در حد معقول حفظ شده است.

آیت الله صادق آملی لاریجانی تاكید كرد این موضوع كه وكالت كاملا از نظارت قوه قضاییه بیرون باشد، درست نیست، اما این نظارت استقلال را كمرنگ نمی كند.

ریس دستگاه قضا با بیان اینكه برخی وكلا مطرح كردند كه ابلاغ توسط رییس دستگاه قضا، استقلال آنها را از بین می برد، خاطر نشان كرد كه اگر این طور باشد پس قضات نیز استقلال ندارند.



** استقلال حق مسلم وكیل است

حسن روحانی رییس جمهوری دوازدهم اسفند ماه سال گذشته، در دیدار با اعضای هیات مدیره كانون های وكلای دادگستری، از استقلال به عنوان حق مسلم وكیل یاد كرد و خطاب به حقوقدانان گفت: برای دولت، مهم، اجرای عدالت و گرفتن حق مردم است.

وی ادامه داد، بر این اساس امیدوارم لایحه جامع وكالت به گونه ای تنظیم و به مجلس ارایه شود و در مجلس نیز به گونه ای مورد بررسی و تصویب قرار گیرد كه نتیجه آن به دست آمدن قانونی باشد كه عدالت و حقوق مردم را تامین كند.



**استقلال وكلا مورد حمایت همه است

معاون پارلمانی وزیر دادگستری نیز با رد موضوع دخالت بر كار وكلا و تاكید بر نظارت قوه قضاییه، استقلال وكلا را مورد احترام همه خواند و گفت: اما قوه قضاییه به خاطر نقش بسیار مهم وكیل در امر وكالت و احقاق حقوق، تكلیف و وظیفه خود می داند تا با استفاده از ابزارهای قانونی، نظارت كاملی بر امر وكالت و كانون وكلا داشته باشد.

عبدالعلی میركوهی در عین حال خاطر نشان كرد كه در بحث استقلال وكلا، خواهان سلب این استقلال نیست و نظر مخالف با آن ندارد.



** وكیل رفیق قاضی است

رییس كانون وكلای دادگستری مركز وكیل را رفیق قاضی خواند و گفت: وكیل نه تنها رقیب قاضی نیست بلكه رفیق اوست كه در پیمایش مسیر عدالت قضایی به او كمك می كند.

علی نجفی توانا خاطرنشان كرد، هر جا وكیل دخالت كرد عدالت قضایی بهتر محقق شد.

وی اجرای عدالت قضایی را یكی از مظاهر حقوق شهروندی عنوان كرد و گفت: این امر جز با فراهم كردن بسترها و ایجاد ساز و كاری منظم توانمند و به روز میسر نمی شود.

رییس كانون وكلای مركز با بیان اینكه وكیل دادگستری دشمن قاضی، نظام و قوای حاكم نیست، گفت: وكیل دادگستری یكی از ساز و كارهای نظام برای وصول به عدالت قضایی است.

وی اضافه كرد: وكیل به دلیل طبیعت وظایف محققه به شفاف سازی زوایای تاریك پرونده موكل خود می پردازد و از آن سو قاضی نیز با پرونده ای مواجه می شود كه تمام زوایای آن شفاف و روشن است.

نجفی توانا پیش بینی حق دفاع و حضور وكیل را از مقدمات اصلی یك جامعه عدالت محور دانست و گفت: حتی در قانون مادر همه كشورها (قانون اساسی) حق دفاع، حقی ثابت شده برای مردم در مقابل تكلیفی ثابت شده برای حاكمیت است و حاكمیت باید زمینه حق دفاع مناسب را فراهم كند.

لایحه جامع وكالت مشتمل بر كلیات و 6 فصل است كه هر فصل آن نیز به فراخور به چند مبحث تقسیم می شود و در مجموع 146 ماده در آن وجود دارد.

اجتمام(5)** 9317 ** 1569