سید جمال الدین اسدآبادی در 1217 هجری خورشیدی در خانواده ای مذهبی در اسدآباد همدان دیده به جهان گشود. وی از پنج سالگی، مقدمات عربی و تفسیر قرآن را نزد پدر و مادر فرا گرفت و به دلیل استعداد ذاتی و هوش بالا به سرعت پیشرفت كرد. او در 10 سالگی برای یادگیری علوم و فنون مختلف به قزوین رفت و پس از كسب آموزش های لازم در زمینه های ادبیات عرب، منطق، فقه و اصول در حوزه ی علمیه ی این شهر، راهی تهران شد و در آنجا از محضر آیت الله سید محمد صادق طباطبایی همدانی بهره های فراوانی برد و اینگونه مورد تایید استادان خویش قرار گرفت.
هنگامه ای كه نبوغ سرشار این اندیشمند فرهیخته بر همگان روشن شد و مورد توجه دانشمندان آن دیار قرار گرفت، پدر، وی را برای یادگیری بیشتر نزد شیخ مرتضی انصاری در نجف برد. او از محضر این شیخ بزرگ كسب فیض كرد و علوم اسلامی را به خوبی فراگرفت و به بررسی در علم های تفسیر، حدیث، فقه، اصول، كلام، منطق، فلسفه، ریاضی، طب، تشریح، هیات و نجوم پرداخت و سرانجام توانست با كوشش فراوان، اجازه ی فتوا بدست آورد. پس از گذر مدتی وی به دلیل دور ماندن از آسیب برخی افراد حسود و تنگ نظر به توصیه ی استادانش راهی هندوستان شد.
سیدجمال الدین اسدآبادی در نوجوانی فعالیت های اصلاحی و سیاسی خود را با مشاهده ی استعمار انگلیس بر هندوستان آغاز كرد و به بررسی علت های ضعف مسلمانان در این كشور پرداخت. او برای بسیج مردم آن دیار در مبارزه با استعمار كوشش بسیاری كرد اما به دلیل حضور همه جانبه ی انگلیسی ها در آن كشور، به ناچار راهی عثمانی شد و از آنجا به مصر مهاجرت كرد.
این آغازگر حركت بیداری اسلامی، در آن كشور یك نهضت فكری ضد استعماری و ضد انگلیسی را بنیان نهاد و تشكیلات انجمن مخفی را راه اندازی كرد؛ اما پس از مدتی بر اثر فشارهای انگلیس مجبور به ترك مصر شد. اگرچه دیدگاه های سید جمال الدین اسد آبادی مقابل استعمار انگلیس در آن روزها عملی نشد اما تربیت و آموزش شاگردانی همچون شیخ محمد عبده، سبب شد سال ها بعد مردم مصر با پیروی از حركت وی، علیه استعمار انگلیس به پا خیزند.
او پس از آن راهی هند شد و بعد از مدتی اقامت در آن كشور به اروپا هجرت كرد، در فرانسه روزنامه ی عروه الوثقی را انتشار داد و با چاپ مقاله های مختلفی در آن، به حمایت از اسلام پرداخت.
سید جمال اسد آبادی بعد از مدتی به دعوت ناصرالدین شاه به ایران آمد و چون شاه دریافت كه وی قصد اجرای اندیشه های اصلاح طلبانه ی خود را دارد، او را از كشور اخراج كرد.
مبلغ اندیشه ی اتحاد اسلام كه شاه را دلیل بیچارگی مردم می دانست، پس از چندی به ایران بازگشت و ناصرالدین شاه نیز او را به حرم حضرت عبدالعظیم(ع) تبعید كرد، اما سید جمال الدین اسد آبادی با وجود نظارت ماموران، مردم را به قیام علیه حكومت وقت دعوت می كرد. این امر سبب شد تا رژیم دوباره وی را با وجود بیماری سخت از كشور اخراج كند.
این سیاستمدار فرهیخته به بصره رفت و استبداد حاكم در ایران را با انتشار نامه ای به اطلاع آیت الله سید حسن شیرازی رساند. برخی بر این باورند كه این نامه در صدور فتوای مشهور تحریم تنباكو به وسیله ی آیت‌الله میرزای شیرازی نقش بزرگی داشته است.
این اندیشمند سیاسی سال های پایانی عمر خود را در عثمانی به سر برد و با رسیدن خبر قتل ناصرالدین شاه به وسیله ی میرزا رضا كرمانی از شاگردان وی؛ سلطان عبدالحمید سلطان عثمانی از حضور سید جمال الدین اسدآبادی در این كشور برآشفت و دستور قتل او را صادر كرد.
سرانجام منادی اتحاد مسلمانان كه سال های زیادی از عمر خود را در راه بیداری پیروان دین اسلام سپری كرد، در هجدهم اسفند 1275 هجری خورشیدی بر اثر مسمومیت به قتل رسید و به دیار حق شتافت.
**پژوهشگر گروه اطلاع رسانی ایرنا به مناسبت روز بزرگداشت سیدجمال الدین اسدآبادی، با مجتبی رضایی سرچقا پژوهشگر تاریخ و عضو هیات علمی بنیاد ایران شناسی به گفت و گو پرداخته است.
مجتبی رضایی سرچقا درباره ی آغاز فعالیت های سیاسی سید جمال الدین اسدآبادی گفت: وی از دوران نوجوانی وارد عرصه ی سیاست شد و در تمام برهه زندگی خود برای ایجاد همبستگی جهانی میان مسلمانان تلاش كرد. این امر به روشنی از مقاله ها، نامه ها و نوشته های وی قابل درك است. این مجاهد فرهیخته با مهاجرت به كشورهای مختلف جهان اسلام تلاش كرد تا مردم آن دیار را با ظلم حاكم آشنا سازد و آنان را به مبارزه با استعمار دعوت كند. وی به هفت زبان فارسی، تركی همدانی، تركی اسلامبولی، فرانسه، انگلیسی، عربی، افغانی سخن می گفت كه این امر نشان دهنده ی گستردگی كشورهایی به شمار می رود كه وی به آنها سفر كرده است.
این پژوهشگر تاریخ در ادامه اظهار داشت: متحد كردن جهان اسلام مقابل استعمار انگلیس و استبداد داخلی از هدف های اصلی سید جمال الدین اسد آبادی محسوب می شد. وی همواره در تلاش بود تا میان حاكمان و نخبگان اصلاحاتی ایجاد كند و با تربیت شاگردانی برجسته، بر همبستگی مردم عادی اثرگذار باشد. شاگردان بسیاری در دامان این اندیشمند سیاسی پرورش یافتند كه از آن جمله می توان به ابوتراب معروف به عارف افندی، میرزا آقاخان كرمانی، شیخ احمد روحی، شیخ ابوالقاسم روحی و میرزا حسن خان خبیر الملك اشاره كرد. میرزا رضا كرمانی از جمله شاگردان حق طلب او است كه با تاثیر پذیرفتن از اندیشه‌های سید جمال الدین اسدآبادی، با قتل ناصرالدین شاه به سلطنت وی بر مردم ایران پایان داد. شیخ محمد عبده نیز از دیگر درس گرفتگان مكتب وی بود كه علاوه بر همكاری برای انتشار روزنامه ی عروه الوثقی، قیام مردم مصر در برابر انگلیس را سازماندهی كرد.
رضایی سرچقا در ادامه گفت: سیدجمال الدین اسدآبادی تلاش های بسیاری را برای دور كردن مسلمانان از خرافه جویی، روحیه ی گوشه نشینی و تسلیم شدن در برابر قضا و قدر انجام داد و آنان را به اسلام ناب و اتحاد برای مبارزه با دشمن مشتركشان كه همان استعمار انگلیس بود، دعوت كرد و تحولات سیاسی و اجتماعی از جمله جنبش تنباكو، مبارزه های محمد علی جناح و انقلاب مردم مصر وقایعی است كه به وسیله ی مردم و با ریشه داشتن در اندیشه های سید جمال الدین اسد آبادی به انجام رسید. او با حضور خود در كشور عراق مردم آن دیار را به بیداری اسلامی دعوت كرد و اینگونه در حیات فكری و سیاسی آنان اثر گذاشت. انجام چنین فعالیت هایی به وسیله ی این آغازگر بیداری مسلمانان در كشورهای مختلف اسلامی سبب شد تا او به عنوان رهبر حركت تجدید در اسلام شناخته شود.
وی در پایان با بیان اینكه سید جمال الدین اسدآبادی آثار گرانبهایی را از خود به یادگار گذاشته است، گفت: از جمله ی اثرهای این مجاهد نامی می توان از اسلام و علم، نیجریه یا ناتورالیسم، تتمه البیان فی تاریخ الافغان، الوحده الاسلامیه، القضا و القدر و الواردات فی سر التجلیات نام برد. رد طبیعیون و افكار متجددانه از كتاب هایی است كه به قلم این عالم فرزانه نگاشته شد و به وسیله ی شیخ محمد عبده و ابوتراب معروف به افندی به زبان عربی ترجمه شد.
از: مرضیه دهقانی
*گروه اطلاع رسانی
پژوهشم**9165**2002**9131
تهران- ایرنا- هیجدهم اسفند روز بزرگداشت سید جمال الدین اسدآبادی است؛ سیاستمداری فرهیخته كه با مجاهدت فراوان در كشورهای اسلامی، توانست سبب بیداری مسلمانان در برابر ظلم و استبداد زمانه شود.