به گزارش ايرنا، موزه هاي يك منطقه نشانگر غنا و پيشينه تاريخي و فرهنگي آن منطقه و مردمان آن است و اين گنجينه در حقيقت در استان آذربايجان شرقي برگ هاي تاريخ زرين ايران را ورق مي زند و در نگين آن موزه آذربايجان يكي از قديمي ترين موزه هاي ايران و به روايتي دومين موزه قديمي ايران پس از موزه تهران محسوب مي شود كه اثار با ارزش تاريخي را در دل خود جاي داده است.
* موزه آذربايجان در تبريز *
در كنار مسجد كبود تبريز بناي بزرگي با ايوان رفيع، مشرف به خيابان امام قرار دارد. اين بنا يكي از قديمي ترين موزه هاي ايران به شمار مي رود و به موزه آذربايجان معروف است.
اين موزه در سال 1335 با نمايش 202 قطعه از آثار فرهنگي انتقالي از موزه ايران باستان شروع به كار كرد.
ساختمان فعلي موزه از سال 1341 به طور رسمي افتتاح و آغاز به كار كرده است.
اين موزه از بخش هاي باستان شناسي دوران قبل از اسلام، دوران اسلامي و سكه ها، مهرها و سيلندرها تشكيل شده است.
* باستان شناسي دوران قبل از اسلام *
اين بخش بيشتر شامل سفالينه هاي متنوع و آثار گوناگون و آثار مفرغي تمدن هاي مناطق مختلف ايران از هزاره پنجم پيش از ميلاد تا پايان حكومت ساسانيان است.
از اشياي نفيس بخش پيش ازاسلام مي توان از يك جام زرين و يك موبند زرين منحصر به فرد و يك ريتون نقره اي با مجسمه سرشير كه همگي مربوط به دوره هخامنشي هستند، يك قبضه شمشير برنزي متعلق به دوره كاسي ها كه داراي كتيبه اي به خط ميخي است و تنگ ها و كاسه هاي شيشه اي نقش دار مربوط به دوره ساساني را نام برد.
* باستان شناسي دوران اسلامي *
اين بخش آثار سفالي و فلزي زيبايي از قرون چهارم تا چهاردهم ه . ق را در خود جاي داده است.
اين اشيا شامل انواع سفالينه هاي نقش و لعابداري است كه از مناطق مختلف به دست آمده اند. چيني هاي بسيار نفيس دوره صفوي كه به استناد مهرهاي پشت ظروف به دستور شاه عباس اول در طرح ها و رنگ هاي مختلف ساخته شده اند، از ديگر اشياي اين بخش هستند.
از اشياي منحصر به فرد اين بخش قفل رمزي فلزي متعلق به سال 566 ه .ق ساخت يك هنرمند اصفهاني است كه داراي چهار عقربه و65 هزار و 536 رمز است.
يكي ديگر از اشياي ديدني اين بخش كاسه برنزي حكاكي شده مزين به آيات قرآني و ادعيه متعدد است كه به ˈ جام شفابخش ˈ معروف شده و تاريخ ساخت آن 1110 ه . ق است.
و بالاخره سنگ نوشته معروف ˈ بسم الله ˈ كه كتيبه اي مرمرين در ابعاد يك و 33 صدم در سه و 83 صدم متر است.
در وسط اين كتيبه لفظ جلاله ˈبسم الله الرحمن الرحيمˈ به خط نستعليق درشت به عمق حدود پنج سانتيمتر تراشيده شده و در حاشيه آن اشعاري در مدح حضرت رسول اكرم (ص) و القاب ايشان با نقوش اسليمي حك شده است.
اين كتيبه در تاريخ 1272 ه .ق توسط حكاك، خطاط و شاعر هنرمند ˈ ميرزا محمد علي قوجاني ˈ معروف به ميرزا سنگلاخ خلق شده و يكي از شاهكارهاي مسلم حكاكي به شمار مي آيد.
* سكه ها ، مهرها و سيلندرها *
در اين بخش مجموعه كاملي از سكه هاي ادوار مختلف تاريخ ايران، از زمان تسلط اسكندر بر ايران و حكومت جانشينان وي و سپس امراي سلسله هاي مختلف كه در اين سرزمين به حكومت پرداخته اند تا اواخر قاجاريه، يك يا چند سكه از هريك در ويترين هاي مخصوص به نمايش گذاشته شده اند.
كليه سكه ها به ترتيب قدمت با زيرنويس شامل مشخصات و سال ضرب آنها به نحوي چيده شده اند كه پشت و روي تمام سكه ها براي علاقه مندان قابل استفاده و تحقيق باشد.
مهرها و سيلندرها نيز قسمتي از ويترين هاي اين بخش را به خود اختصاص داده اند. اين مهرها مربوط به ادوار مختلف تاريخ از هزاره سوم قبل از ميلاد تا قرون اخير هستند. در كنار اين مهرها نمونه هاي طراحي شده آنها بر روي مقوا و نيز آثار نقوش مهرها بر روي خمير مخصوص در معرض ديد قرار دارند. اين مهرها همگي گوياي علايم و نشانه هاي ملي ، قومي ، مذهبي ، تجاري و حكومتي اقوام گوناگوني است كه درمناطق مختلف سرزمين پهناور ايران زيسته اند. اين علايم برروي قطعات كوچك سنگ از جنس هاي مختلف مثل انواع عقيق، يشم، سنگ سرخ و يماني و نيز لعل، فيروزه ، ياقوت و حتي طلا و نقره و يا ساير سنگ هاي معدني حك شده اند.
* موزه مشروطه *
اين موزه از زيباترين خانه هاي تاريخي تبريز است و بناي تاريخي خانه مشروطه با معماري دوره قاجار در محله قديمي راسته كوچه قرار گرفته و نخستين مالك آن ˈحاج مهدي كوزه كنانیˈ بود.
اين خانه در جنگ هاي يازده ماهه تبريز بر ضد نيروهاي دولتي كه منجر به پيروزي مشروطه خواهان شد، ستاد فرماندهي و عمليات آزاديخواهان به شمار مي رفت.
موزه مشروطيت در فضايي به مساحت يكهزار و 300 متر مربع در سال 1354در فهرست آثار ملي ثبت شده است. ويژگي هاي خاص معماري دوره قاجار، تزيينات چشمگير، به كارگيري نورگير زيبا و چشم انداز موسوم به كلاه فرنگي با ستون ها و سرستون هاي گچبري شده، پنجره هاي ارسي، درهاي منبت كاري شده در اتاق اصلي موسوم به طنبي و غلام گردش دور راه پله، هركدام به نوعي ذوق و هنر ايراني را به نمايش گذاشته و آن را به يك نمونه منحصر به فرد تبديل كرده است.
در اين موزه تمام آثار و مدارك مربوط به مبارزات دوران مشروطيت به نمايش گذاشته شده است، لوازم شخصي سران انقلاب مشروطه همچون ستارخان، اسناد، فرمان ها و دست نوشته هاي مشروطه خواهان و نيز نيروهاي دولتي در آن دوران، مطبوعات آزاديخواه دوران مشروطه و بسياري از آثار ديگر در اين مجموعه نگهداري مي شود.
* موزه قرآن كريم و كتابت *
بناي مسجد شاه طهماسب صفوي معروف به مسجد صاحب الامر تبريز مكاني است كه موزه قرآن كريم و كتابت را در خود جاي داده است و با توجه به قداست اين بنا و به دنبال بازسازي و انجام تغييرات لازم در آن، مسجد صاحب الامر به موزه قرآن كريم و كتابت تبديل شد.
در اين موزه مجموعه نفيسي از نسخ قرآن مجيد مربوط به ادوار مختلف تاريخ و قطعات زيبايي از آثار خوشنويسان بنام ايران به نمايش گذاشته شده است.
علاوه بر اين آثار قرآني ارزشمند، نسخ خطي، انواع قلمدان هاي مينياتوري، ظروف چيني و سفالي مزين به آيات قرآني و ديگر آثار و تصاوير بزرگان ديني نيز دراين موزه نگهداري مي شود كه از ارزشمندترين اشياي موجود در موزه قرآن كريم و كتابت تبريز، مي توان به يك صفحه از قرآن كريم منسوب به دست خط مبارك امام رضا (ع) كه بر روي تكه اي از پوست آهو نوشته شده است، اشاره كرد.
از آثار مهم ديگر اين موزه مي توان به كتيبه سنگي خط ميخي دوره ايلامي، كوچك ترين قرآن خطي مطلّا- كه بدون استفاده از ذره بين قابل خواندن نيست، جام شفابخش و لباس قسم منقوش به كل آيات قرآن كريم اشاره كرد.
همچنين آثاري از خوشنويسان بزرگ تبريزي مانند ملا عبدالباقي تبريزي استاد خط ثلث، ميرزا محمد شفيع تبريزي، ميرزا طاهر خوشنويس از اساتيد خط نسخ و آثاري از محمد حسين تبريزي، عليرضا عباسي، علا الدين بيك تبريزي، درويش عبدالمجيد و مير عماد حسني را نيز در اين موزه مي توان ديد.
* موزه سنجش تبريز *
موزه سنجش در فضاي دل انگيز خانه تاريخي سلماسي كه مربوط به دوره قاجار بوده و در بين آثار ملي كشور به ثبت رسيده داير شده است.
ساختمان موزه و يا به عبارتي ديگر خانه سلماسي در سه ضلع حيات و در دو طبقه بنا شده است كه طبقه زيرزمين ضلع شمالي توسط پله اي به هشتي ورودي نيز متصل است و حوضخانه ناميده مي شود ، از ديگر قسمت هاي زيرزمين مي توان به مطبخ، انبار ارزاق و آب انبار اشاره كرد.
طبقه همكف داراي طنبي هاي اصلي و جانبي در اضلاع شمالي، شرقي و غربي با پنجره هاي اروسي است و بنا داراي تذهيب در كمره اتاق ها، شومينه ها و هم چنين گچ بري هاي بسيار زيبا در سقف طنبي هاي شمالي و شرقي است.
انواع ابزار توزين مانند ترازوهاي ظريف زرگري، قپان هاي بزرگ ميادين بار مربوط به قرون گذشته، سنگ وزنه ها، پيمانه هاي نفتي، وسايل مربوط به علم نجوم مانند اسطرلاب و كره سماوي، ابزارهاي سنجش مربوط به علم هواشناسي، قطب نماها و ساعت هاي مربوط به سده هاي گذشته در موزه سنجش به نمايش گذاشته شده اند.
در اين موزه همچنين تنه درخت پنج ميليون ساله متعلق به دوره پليوسن كه از دوران سنوزوييك آخرين دوره زمين شناسي است نگهداري مي شود، جنس اين درخت با گذشت زمان طولاني تبديل به سنگ سيليسي شده و حالت فسيلي و سنگواره اي پيدا كرده است.
از ديگر وسايلي كه در اين موزه با ارزش نگهداري مي شود مي توان به نمونه نخستين نسل پمپ هاي بنزين دستي و پمپ دستي وارداتي به كشور اشاره كرد كه به وسيله مظفرالدين شاه قاجار 110 سال پيش، همزمان با وارد كردن نخستين خودرو بنز شخصي به دربار ايران از فرانسه آورده شده است.
در اين موزه همچنين اولين نمونه هاي آب سنج و روغن سنج اتومبيل، كنتور برق، قطب نما، انواع ساعت هاي قديمي و دوربين در معرض ديد بازيدكنندگان قرار گرفته است.
نخستين نوع ترازوي بيمارستاني براي سنجش وزن نوزادان نيز در موزه سنجش تبريز نگهداري مي شود، اين ترازو 67 سال پيش در اوايل حكومت پهلوي از انگلستان وارد ايران شد.
* موزه قاجار تبريز *
اين موزه از جمله جديدترين موزه هاي تبريز است كه در عمارت اميرنظام گروسي در محله ششگلان اين شهر جاي گرفته است. اين عمارت در زمان ناصرالدين شاه بنا شده و در طول حكومت شاهان قاجار واليان آذربايجان همچون اميرنظام گروسي، قايم مقام فراهاني و اميركبير در آن سكونت داشته اند.
اين خانه در سال 1370 خريداري شده و پس از بازسازي در سال 1385 به عنوان موزه قاجار به بهره برداري رسيد. اين مجموعه با زيربنايي بالغ بر يكهزار و 500 مترمربع يازده تالار بزرگ را در خود جاي داده است.
طبقه زيرزمين موزه شامل تالار سنگ، تالار اسلحه، تالار رجال و فرامين و تالار معماري و شهرسازي است.
طبقه نخست نيز تالارهاي سكه، بافته، چيني، آبگينه، فلزات، موسيقي و خاتم را شامل مي شود.
همان گونه كه از نام موزه نيز پيدا است موزه قاجار تبريز مجموعه اي از آثار و اشياي تاريخي رجال، بزرگان، شاهان و شاهزادگان دوره قاجار را در خود جاي داده است و از آن جايي كه شهر تبريز در طول 130 سال حكومت قاجار به عنوان سومين شهر مهم كشور و محل ولايتعهدي ايران به شمار مي رفت آثار و اشياي مهم و ارزشمندي از اين عصر در مورد شهر تبريز به جاي مانده كه به مرور زمان خريداري و به اين مجموعه منتقل مي شود.
* موزه زنده سفال *
موزه زنده سفال تبريز از ديگر گنجينه هاي تاريخي اين شهر محسوب مي شود كه از پنج بخش تشكيل يافته كه اولين بخش شامل نمايشگاه دايمي از آثار استادان برجسته سفالگري همچون عباس و احمد قابچي، استاد فريده تطهيري مقدم و نيز ديگر هنرمندان سفالگر با خاك سفيد در آن به نمايش گذاشته شده است.
دومين بخش از موزه حوضخانه است كه محل برگزاري نمايشگاه هاي موقت از آثار هنرمندان سفالگر به صورت انفرادي و گروهي و برگزاري جلسات نقد و بررسي و اجتماعات هنري و فرهنگي است.
سومين قسمت از موزه به فروشگاه دايمي براي عرضه آثار هنرمندان سفالگر مربوط مي شود كه حال و هواي خاص خود را دارد.
چهارمين بخش از موزه زنده سفال تبريز مربوط به كلاس هاي آموزشي همچون كلاس چرخكاري كلاس نقاشي روي سفال و كلاس آشنايي با مراحل توليد سراميك سنتي با خاك سفيد آذربايجان مي شود.
پنجمين و آخرين بخش از موزه كه به ارايه مراحل مختلف كار سفالگري با خاك سفيد به روش سنتي شامل آماده سازي گل، چرخكاري و تراش بدنه، آماده سازي لعاب، خرد كردن شيشه، كار با آسياب سنگي، آماده سازي رنگينه مس، پخت اول، لعاب زني، پخت دوم و كوره چيني شامل مي شود ، علت نامگذاري موزه نيز به نام ˈزنده سفالˈ بيشتر به اين بخش مربوط است كه اين مكان همچنان به عنوان مركز هنر سفالگري تبريز تمام مراحل ساخت آثار هنري سفال در آن به صورت زنده به نمايش گذاشته مي شود.
* موزه عصر آهن تبريز *
يكي از موزه هايي كه مي تواند براي گردشگران قابل توجه باشد، موزه عصر آهن است كه در جوار مسجد تاريخي و با عظمت كبود تبريز واقع شده كه به واقع جلوه اي بي همتا و بي نظير از تمدن بشري را در ديدگان انسان امروزي قرار مي دهد.
اين موزه بخش كوچكي از محوطه باستاني سه هكتاري مسجد كبود را شامل مي شود كه آثار و اجساد كشف شده در آن به خاكبرداري هاي سال 1376 براي نخستين بار توسط شركت هاي طرف قرارداد با شهرداري و سازمان ميراث فرهنگي به دست آمد كه نشان مي داد تاريخ اين مكان حتي به عصر آهن نيز باز مي گردد.
در آن سال با شناسايي و مشخص شدن آثار گورستان هزاره اول قبل از ميلاد و پس از بازديدها، گمانه زني ها و كاوش هاي متعدد، مكان مزبور به عنوان يك محوطه باستاني داراي آثار دوره آهن با شاخص اسكلت هايي مدفون همراه با سفال هاي خاكستري و در مواردي نخودي و قرمز و اشياي فلزي شناخته شد.
يك سال پس از اين مراحله، طي بازديدي از سوي كارشناسان سازمان ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري، بار ديگر نشانه هايي از آثار هزاره اول قبل از ميلاد مشاهده گرديد و آثار مربوطه به پژوهشكده باستان شناسي گزارش شد كه پس از آن ميراث فرهنگي آذربايجان شرقي در فاصله 80 متري شرق بناي مسجد كبود گمانه اي حفر كرده و وجود تدفين متعلق به زمان ياد شده را آشكار ساخت.
در سال 1378 هياتي از سوي سازمان ميراث فرهنگي جهت كاوش در محوطه مسجد كبود به تبريز اعزام شد كه طي فصل اول كاوش، تعداد 38 گور، كاوش شد و يكي از گورها كه داراي دو اسكلت زن و مرد بود به همراه اشياي تدفيني، بلوك برداري شده و به موزه ملي آذربايجان انتقال يافت كه هم اكنون اين آثار در محدوده شيشه اي نگهداري مي شود.
مراحل بعدي كاوش و حفاظت مقدماتي در سال هاي 79 تا 82 انجام يافت كه بنابر نتايج كاوش، آثاري متعلق به گورستان عصر آهن و آثار پراكنده كف هاي استقراري احتمالا فصلي و چندين متر لايه هاي بالايي روي آثار عصر آهن، رسوبات طبيعي و آثار دوره اسلامي مشاهده شد.
با توجه به موقعيت استراتژيك محوطه مسجد كبود و واقع شدن آن در ميان شهر، همجواري آن با مسجد كبود و نزديكي به موزه آذربايجان، احداث موزه باز و حفظ آثار در جاي خود، امري الزامي بود كه در اين راستا انجام عمليات ساماندهي و تجهيز محوطه به منظور آماده سازي براي بازديد عموم از سال 1385 از سوي سازمان ميراث فرهنگي آذربايجان شرقي آغاز شد.
بدون ترديد مشاهده موزه عصر آهن و اجساد و آثار تاريخي كشف شده در آن چشم هر بينده اي را خيره كرده و انسان را بي واسطه به گذشته هاي خود و تمدن بشري در نقطه اي از خاك ايران اسلامي رهنمون مي كند.
* موزه ايلخاني مراغه *
ساختمان موزه ايلخاني مراغه در جوار آرامگاه ˈاوحدي مراغه ایˈ از شاعران بنام قرن هفت و هشت هجري قرار گرفته است.
اين محل در سال 1363 مقارن با تشكيل سازمان ميراث فرهنگي به موزه مقدماتي مراغه تبديل شد اما از سال 1375 با بررسي نقشي كه مراغه در دوران حكومت ايلخانان داشته به موزه تخصصي ايلخاني تغيير نام يافت.
موزه ايلخاني مراغه به منظور معرفي اين دوره خاص از تاريخ كشورمان كه گستره آن از هرات تا فرات بوده است، با هدف جديد تشكيل و در فهرست موزه هاي رسمي كشور جاي گرفت و با تمركز و انتقال صدها اثر برجسته و گردآوري مجموعه اي كامل از آثار مختلف ايلخاني شامل انواع سفال، كاشي، سكه، فلز، شيشه و كتابت، اين موزه به عنوان منبع مطالعاتي و پژوهشي در اختيار محققان و بازديدكنندگان قرار گرفت.
در مجموعه سكه اين موزه، مجموعه اي از مسكوكات دوره ايلخاني وجود دارد و تقريبا از همه ايلخانان ايران، سكه هاي ارزشمندي در اين موزه وجود دارد. تنوع نقوش سكه ها در دوره ايلخاني معرف فرهنگ و تمدن آن عصر بوده و نقوش و مظاهر آييني اديان و فرقه هاي مختلف ضرب شده بر روي آنها، گوياي تساهل مذهبي مغولان مي باشند.
همچنين بر سكه هاي ايلخاني متوني از آيات قرآني، لااله الاالله، محمد رسول الله، نام خلفاي راشدين و در دوره اي كوتاه متن علي ولي الله و نام دوازده امام به خط كوفي و نسخ نقش شده است.
همچنين در بخش فلز موزه ايلخاني مراغه، نمونه هاي ارزشمندي از هنر فلزكاري دوره ايلخاني شامل انواع ظروف فلزي، پيه سوزهاي مفرغي و شمعدان هاي برنزي وجود دارد كه به روش هاي ريخته گري، قلم زني و طلاكوبي ساخته شده اند. در تزيينات اين آثار استواري و استحكام با پاي قوي حيوانات و صعود و روشنايي با شكل پرندگان نشان داده شده است.
در اين موزه شمشيري است كه متعلق به كريم خان بن بهادرخان، حاكم داغستان بوده و حاوي تزيينات طلاكوبي بر روي عاج و مفرغ است.
* موزه سنگ نگاره هاي مراغه *
موزه باستان شناسي سنگ نگاره هاي مراغه درمقبره ˈآقالارˈ به مكاني زيارتي- تاريخي تبديل شده است.
اين مكان آرامگاه ميرعبدالفتاح موسوي مراغه اي، شاعر و عارف نامي دوره زنديه بوده كه بناي آن در سال1247هجري به طور كامل مرمت و بازسازي شده است.
مقبره آقالار پس از آن سالها به محل دفن بزرگان، عرفا و شيوخ مراغه تبديل شده و به همين دليل به مقبره ˈآقالارˈ به معني ˈبزرگانˈ شهرت يافته است. اين مجموعه در سال1381 پس از مرمت به موزه سنگ نگاره ها تبديل شده و آثار نفيسي از سنگ نگاره هاي تاريخي از جمله سنگ مزارهاي كهن و قديمي را در خود جاي داده است.
در اين موزه سنگ قبرهاي گهواره اي، صندوقي و تخته سنگ هايي با انواع خطوط و با نقوش تزييني و هندسي و قوچ هاي سنگي جمع آوري شده و در معرض ديد عموم قرار گرفته كه بيشتر اين سنگ قبرها متعلق به شهرستان مراغه و اطراف آن است.
* موزه مردم شناسي جنوب سهند *
موزه مردم شناسي منطقه جنوب سهند در مسير معرفي و شناساندن جلوه هاي مختلف زندگي و عناصر اجتماعي و فرهنگي اين منطقه از نگاه مردم شناسي در شهرستان بناب تاسيس شده است.
اين موزه در محل حمام قديمي مهرآباد بناب مربوط به دوران صفويه در فضايي به مساحت 350 مترمربع بنا شده است ، هدف از راه اندازي اين مجموعه به عنوان نخستين موزه مردم شناسي منطقه، ايجاد يك مركز علمي و تحقيقاتي در چارچوب رسالت سازمان ميراث فرهنگي عنوان شده است.
در موزه ياد شده مجموعه آثار و اشيايي همچون ابزار كشاورزي، آلات موسيقي، صنايع نساجي، روشنايي، زيورآلات، پوشاك،وسايل تدخين ، طب سنتي، ادعيه و طلسمات ابزار آلات سنتي كشاورزي، دست بافت هاي قديمي و ساير لوازم زندگي مردم مناطق بناب، هشترود، عجب شير، مراغه و ملكان به نمايش گذاشته شده است.
* موزه عشاير آذربايجان *
موزه عشاير سراب در محل حمام قديمي جلال از آثار دوران قاجار در اين شهرستان واقع شده است. مساحت مجموعه يادشده 650 مترمربع است كه تمامي عناصر و جلوه هاي مربوط به زندگي عشاير آذربايجان در آن به نمايش گذاشته شده اند.
غرفه هاي اين موزه مردم شناسي همانند ساير موزه هاي مردم شناسي سخن از چگونه زندگي كردن و با مشكلات مبارزه كردن و در جهت بدست آوردن و بهتر زندگي كردن كه همواره نداشتن را يافتن و نبودن را ساختن از زمانهاي بسيار گذشته مي گويد، بنابراين حفظ و نگهداري و معرفي ذخاير فرهنگي ضرورتي تاريخي دارد.
بخش هاي مختلف اين موزه عبارتند از بخش اداري، بخش اطلاع رساني، كتابخانه تخصصي، فضاي مرتع و چوپان، غرفه سينماي سنتي، بخش فرآوري سنتي و بومي لبنيات، بخش فرآوري سنتي پشم، غرفه دست بافت هاي عشايري، غرفه موسيقي، غرفه مسكن (آلاچيق)، غرفه نان پزي، غرفه اشياي اعتقادي و زيورآلات، غرفه قهوه خانه سنتي و ماكت و تابلو نوشته ها و عكس هاي مختلف از جلوه هاي فرهنگي عشايرآذربايجان.
ابزار موسيقي عشاير آذربايجان، پوشاك، زيورآلات، مسكن، نان پزي، نوشته ها، نقاشي ها و عكس هاي مختلف از جلوه هاي فرهنگي عشاير منطقه ازجمله آثار به نمايش گذاشته شده در موزه عشاير سراب است.
* موزه ادبي استاد شهريار *
موزه ادبي استاد شهريار، يادگاري به جاي مانده از ستاره پرفروغ شعر و ادب ايران استاد محمد حسين شهريار است كه در محله مقصوديه از محلات قديمي تبريز قرار دارد.
بناي اين موزه سال ها محل زندگي و تراوشات ذهني استاد شهريار بوده و گرچه از نظر معماري ويژگي خاصي ندارد اما از لحاظ معنوي مكاني ارزشمند در تاريخ ادبيات كشور محسوب مي شود.
اين خانه در سال هاي پس از وفات استاد از سوي شهرداري تبريز خريداري شده و هم اكنون زير نظر اين نهاد اداره مي شود. منزل استاد شهريار در زيربنايي بيش از 250 متر و مساحتي حدود 241متر در دو طبقه ساخته شده است.
بيش از 500 قطعه از آثار و نيز وسايل شخصي شهريار شامل كتاب، دستخط و انواع يادبودها و هداياي داخلي و خارجي به همراه لوازم زندگي اين گوهر تابناك ادبيات و شعر تركي آذري و فارسي در موزه فوق به نمايش گذاشته شده است.
در اين موزه علاوه بر آثار چاپ شده استاد، دفاتر و اوراق بسياري از آثار و اشعار ايشان به خط خود استاد و قرآني كه با خط نسخ نگاشته اند و برخي لوازم تحرير و وسايل شخصي و آلبوم هاي عكس محتوي تصاوير يادگاري اين شاعر انديشمند و فرزانه به معرض نمايش گذاشته شده است.
* موزه هداياي خامنه *
حمام قديمي خامنه كه قدمت آن به دوره قاجاريه مي رسد، از سال 1367 توسط شهرداري صورت گرفته و مرمت آن به همت سازمان ميراث فرهنگي و گردشگري آذربايجان شرقي به انجام رسيده است.
اين حمام در فهرست آثار ملي به ثبت رسيده و به منظور تبديل به موزه و نگهداري هداياي رهبر معظم انقلاب و نخست وزير وقت كشورمان در هشت سال دفاع مقدس و ديگر بزرگان منطقه اختصاص يافته است.
اين حمام داراي 800 متر مربع عرصه و 380 مترمربع اعياني بوده و در 230 مترمربع ساختمان الحاقي به حمام موزه، بنا شده است.
ساختمان اصلي حمام كه موزه هدايا در آن واقع شده، پس از ورود به يك هشتي ورودي با 20 پله به پايين، وارد سربينه هشت ضلعي حمام مي شود. حوض سنگي با فواره تراش داده شده در وسط سربينه و سكوهاي مرمرين پيرامون آن كه تداعي كننده اهميت آب در نزد ايرانيان قديم و جايگاه اين مايه حيات در زندگي مردم اين خطه بوده، توجه هر بيننده را به خود جلب مي كند.
سقف گنبدي شكل به ارتفاع 5.5 متر با كاربندي هاي گچي از جمله تزيينات معماري حمام مي باشد كه بيانگر ظرافت هنري ايراني در حوزه گچ كاري و تزيين بندي بناهاي تاريخي به عنوان مشخصه اصلي معماري اسلامي ايراني است.
راهرويي تنگ و باريك، گردشگران را به گرمخانه حمام راهنمايي مي كند، به طوري كه سقف گنبدي گرمخانه با دو گنبد فرعي و يك گنبد اصلي به ارتفاع هفت متر شكوه خاصي به اين حمام دوره قاجاري داده است.
دركنار گرمخانه، موتورخانه قديمي حمام، سرويس هاي بهداشتي، نظافت خانه و قسمت هاي خصوصي حمام از ديگر بخش هاي حمام قديمي خامنه است كه در كاربري جديد به اتاقك هاي ويدئو، پروژكتور، اتاق كامپيوتر و اتاق موزه دار اختصاص يافته است.
در موزه هداياي شهر خامنه، آثار ارزشمندي از قبيل ميناكاري روي چوب، آلبوم سكه و تمبر، تابلوي نقاشي با پنبه از نماي مسجد شهيد مطهري، گلدان هاي سنگي مرمر، ظروف چوبي، تابلو صدف كاري، بشقاب صدفي و انواع شمشير و خنجر براي بازديد علاقه مندان به نمايش گذاشته شده است.
تابلو فرش، تابلو خط، خنجر نقره اي حكاكي شده اهدايي وزير تجارت و صنايع عمان، ماكت مسجدالاقصي اهدايي ياسر عرفات از ديگرآثار به نمايش گذاشته شده درموزه هداياي شهر خامنه هستند كه گردشگران به لحظه اي تامل در زمينه غناي تاريخي فرهنگي اين خطه از كشورمان فرا مي خواند.
* موزه محرم *
اين موزه در محل خانه موسوم به خانه دكتر صحتي واقع شده كه از خانه هاي قديمي و زيباي تبريز است.
خانه دكتر صحتي در سال 1378 در فهرست آثار ملي به ثبت رسيد و پس از آن عمليات مرمت و استحكام بخشي بنا به اجرا درآمده و پس از اتمام مراحل مرمتي و با توجه به كاربري بنا در زمان حيات صاحبان آن، به محلي براي جمع آوري اشيا و ابزار مربوط به مراسم ماه محرم و عزاداري سالار شهيدان تبديل شد.
نمادهايي كه تنها در هنگام عزاداري ماه محرم به كار گرفته مي شوند در اين موزه نگه داري مي شود.
نمادهايي مانند توق، علم، انواع پرچم، گهواره هاي كوچك نذري، شمع، چراغ و البسه تعزيه خواني كه هركدام دنيايي از حرف و سخن هاي ناگفته آن ايام است از وسايلي است كه در اين موزه نگهداري مي شود.
اين خانه 409 مترمربع مساحت دارد و در سه طبقه احداث شده و در زمان حيات مرحوم دكتر ابوالقاسم صحتي و در اوايل دوره پهلوي در ماه محرم به عنوان حسينيه مورد استفاده هيئت عزاداري محله راسته كوچه قرار مي گرفت و به همين علت اشياي مرتبط با ماه محرم در آن جمع آوري و به موزه محرم تبديل شده است.
به غير از موزه هاي فرهنگي، تاريخي وصف شده چندين موزه تخصصي و علمي همچون موزه فرش، موزه شهرداري، موزه استانداري و موزه وحوش در آذربايجان شرقي وجود دارد كه از سوي سازمان ها و ارگان هاي مختلف راه اندازي شده و اداره مي شود.
* موزه ادب و عرفان شيخ شهاب الدين ، اهر *
اين موزه در سال 1374 در تالار اصلي بناي تاريخي بقعه ي ˈ شيخ شهاب الدين اهري ˈ تأسيس گرديد و آثار فرهنگي مربوط به ادب و عرفان را گردهم آورد . موزه ادب و عرفان از موزه هاي تخصصي كشور در نوع خود محسوب مي شود .
اين موزه بيشتر ارائه كننده ي آثار دوره هاي تاريخي صفويه تا قاجاريه است . در بخش ادبي موزه نيز آثار نفيسي از كتب خطي دوران صفوي تا قاجار از قبيل قرآن هاي خطي با جلد مذهب لاكي و ديوان شعرا و عرفا مانند ديوان جلال الدين مولوي و گلستان سعدي وجود دارد . كتابهايي مزين به نقوش مينياتوري زيبا با آثار خوش نويسي شده از اين جمله اند . همچنين قطعه خط هايي به خط شكسته و نستعليق از آثار ˈ استاد عبدالمجيد طالقاني ˈ ا زخوش نويسان قاجاريه و نيز زيارت نامه حضرت سيد الشهدا به قلم ˈميرآقاي اهریˈ و نيز آثاري از استاد درويشِ معروف در آن به نمايش گذاشته شده است .
از آثار بسيار شگفت انگيز اين بخش طوماري است پارچه اي به طول 360 سانتيمتر و به عرض 50 سانتيمتر كه مزين به سوره هاي كلام الله مجيد به خط نسخ ، ثلث و غبار است . اين سوره ها در داخل نقوش اسليمي و ترنجي جاي گرفته اند . اين طومار متعلق به دوره ي صفويه است . در بخش عرفان نيز تابلوهاي نقاشي از دوره ي قاجاريه و مجموعه جالبي از انواع كشكول هاي دراويش از جنس چوب ، سفال ، چيني و برنز كه داراي كتيبه ها و نقوشي از مجالس درويشان و انواع كلاه هاي مخصوص آنان و نيز تبرزين هاي مرصع طلاكوب و نقره كوب ، فراهم آمده است.
از ديگر اشياي نفيس اين بخش ، درِ چوبي پاشنه گردان است . اين در كنده كاري و منبت كاري شده است و داراي كتيبه اي متعلق به قرن هفتم ه . ق است .
بناي اين موزه را به شاه عباس صفوي نسبت مي دهند . اين بنا داراي يك ايوان بزرگ ، دو مناره بلند ، دو ايوان كوچك ، يك ايوان بزرگ و يك مسجد بزرگ و خانقاه معروف به قوشخانه و اتاق هاي متعدد است .
* موزه ارامنه ، تبريز *
خليفه گري ارامنه آذربايجان در سال 1345 شمسي در كنار كليساي مريم مقدس، واقع در خيابان شريعتي تبريز ، موزه اي به نامˈ موزه كليساهاي خليفه گري ارامنه آذربايجانˈ تأسيس كرد. در اين موزه آثار فرهنگي نفيس از قبيل كتب خطي ، طومارها ، فرمان ها ، نشان ها، تابلوهاي نقاشي ، سكه ها ، نگين ها ، سلاح ها ، عصاها ، ظروف نقره اي ، مسي ، سفالي ، چيني ، بلورآلات ، زيورآلات ، پارچه هاي ترمه و زري و مجسمه ها و آثار چوبي منبت و خاتم كاري نگهداري مي شود.
بعضي از اشياي اين موزه از اين نظر كه با تاريخ و فرهنگ ارامنه پيوند مي خورد ، براي ارامنه از اهميت زيادي برخوردار است؛ از جمله صندلي منبت كاري كه در سال 1728 ميلادي در ارمنستان براي اسقف اعظم كليسایˈ آختامارˈ واقع در درياچه وان، ساخته شد و طي حوادث سال هاي 1895ميلادي همراه عصاي اسقف اعظم و ناقوس سوراخ سوراخ كليساي مذكور به خليفه گري تبريز منتقل شد. تاريخ ساخت اين عصا سال 1825 ميلادي و تاريخ ساخت ناقوس 1831 ميلادي است.
تاج ها ، نشان ها و صليب هاي متعددي نيز در دوران وقوع اين حوادث به تبريز انتقال يافت. شمعدان هاي بزرگ كليساهاي سن استپانوس و سن طاطاوس و زنگ بزرگ و در خاتم اين كليسا نيز به همين ترتيب به تبريز منتقل شد.
* دفتر پژوهش هاي تاريخي مرحوم يحيي ذكاء ( خانه لاله اي ها) *
خانه لاله اي ها كه دفتر پژوهش هاي تاريخي مرحوم يحيي ذكاء در آن افتتاح شد، متعلق به دوره پهلوي اول و در جنوب كوچه صدر در مسير يكي از قديمي ترين راه هاي تبريز كه از محله خيابان و مسجد كبود باغ شمال جريان داشته ، واقع است.
اين بنا در دو طبقه و نماي اين بنا آجري و بالكن هاي آن داراي سرستون ها و ستون هاي گچ بري شده و حياط و باغچه است.
نماي ساختمان داراي قاب بندي هاي آجري پركاري است، راه پله فرعي از كلاه فرنگي طبقه همكف نيازهاي اندروني را برطرف مي كرد.
خانه لاله اي ها از زمره خانه هاي قديمي ارزشمند شهر تبريز است كه در سال 1379 در فهرست آثار ملي كشور به ثبت رسيده است. به پاس خدمات مرحوم يحيي ذكاء در زمينه تاريخ و ايران شناسي به ويژه پژوهش هاي منطقه آذربايجان و تبريز از اين خانه به عنوانˈ دفتر پژوهش هاي تاريخي يحيي ذكاءˈ بهره برداري مي شود.
استاد يحيي ذكاء يكي از بزرگترين پژوهشگران معاصر و نيز ازايران شناسان بنام كشورمان است. استاد ذكاء را مي توان يكي از بنيان گذاران موزه در ايران ناميد. چرا كه ايشان در برنامه ريزي و راه اندازي بسياري از موزه ها در تهران و شهرستان ها در 40 سال اخير نقش اصلي داشته اند. از طرف ديگر ، استاد يكي از خبره ترين كارشناسان اموال فرهنگي بودند. در شناسايي و معرفي آثار دوره قاجار – به ويژه نقاشي – استاد حق بزرگي به گردن جامعه هنري ايران دارد. از استاد حدود 40 كتاب و ده ها مقاله به جاي مانده است.
با همكاري خانواده آن مرحوم آثار فرهنگي به جاي مانده از ايشان، جهت استفاده پژوهشگران ،به خانه لاله اي ها در تبريز انتقال داده شد. مجموعه اي از كتاب ها، نشريات ، فيش هاي پژوهشي استاد از آن جمله است.
* موزه قران و كتابت *
مسجد شاه طهماسب (صاحب الامر) در شرق ميدان صاحب آباد تبريز قرار گرفته است و يك گنبد و دو مناره بلند دارد. مسجد شاه طهماسب مسجد سلطنتي شاه طهماسب اول صفوي بود. اين مسجد در سال 1045 قمري به وسيله سپاهيان سلطان مراد چهارم عثماني تخريب شد.
كاتب چلبي در كتاب جهان نما ضمن بحث از تبريز مي نويسد:ˈ.... در قسمت شرقي ميدان صاحب آباد متصل به جامع سلطان حسن، مسجد مزين ديگري وجود داشت كه چون بنايش از شاه طهماسب بود عساكر عثماني جابه جا خرابش كردند...ˈ
از زمان شاه طهماسب تنها دو طاق مرمري نقش دار در مداخل دهليز و اندرون بقعه باقي مانده است. سنگ نبشته مرمريني هم در كنار يكي از طاق ها نصب شده كه فرمان منع تمغاي كيالي برنج وذغال بر آن نقر شده است. در بالاي طاق ديگر سورهˈالجنˈ به خط علاءالدين خوش نويس معروف زمان شاه طهماسب صفوي نوشته شده است.
اين مسجد پس از عقب نشيني عثماني ها دوباره آباد گرديد. در زلزله شديد 1193هـ. ق بار ديگر فرو ريخت و در سال 1208 هجري به وسيله جعفر قلي خان دنبلي ملقب به باتمان قليچ پسر احمدخان تجديد بنا يافت. ماده تاريخ اين تجديد بنا مصراعˈ زحكم خان بشد اين مسجد آبادˈ است.
در 1266 هـ.ق ميرزا علي اكبر خان مترجم كنسولگري روس كه مرد ثروتمندي بود به آيينه بندي قسمتي از بقعه و دهليز و تعميرات آن اقدام كرد و صحن و مدرسه كنوني را احداث و موقوفاتي براي آنها تعيين نمود.
اين صحن و مدرسه كه در سال 1345 شمسي بدون توجهبه اهميت و حيثيت تاريخي آن در نتيجه امتداد يافتن خيابان دارايي تخريب شد، در بدو تأسيسˈ مدرسه اكبريهˈ نام داشت ولي بعدهاˈ صحن مقام صاحب الامرˈ خوانده شد.
در حال حاضر اين مسجد پس از اتمام تغييرات به عنوان موزه قرآن و كتابت تجهيز و براي بازديد علاقه مندان گشوده است.
* موزه تاريخ طبيعي تبريز *
در اين موزه پيكره هاي تاكسيدرمي جانوران و حيوانات گوناگون مربوط به مناطق مختلف كشور به ويژه منطقه آذربايجان جمع آوري و به صورت علمي ضد عفوني و آرايش و در ويترين هاي مخصوص به نمايش گذاشته شده اند.
همچنين اين موزه پيكره هاي كامل انواع پرندگان، چرندگان، خزندگان، حشرات و ساير جانوران اهلي و وحشي را كه برخي از آن ها از انواع نادر حيات وحش هستند در معرض تماشاي علاقمندان قرار مي دهد و با كمك نقاشي و دكوراسيون، محيط زندگي و نحوه زندگي آن ها را براي بازديد كنندگان ترسيم مي كند.
موزه تاريخ طبيعي تبريز داراي مجموعه هاي متنوع جانوري و گياهي منحصر به فرد ازجمله 38 گونه پستاندار، 49 گونه پرنده، 13 گونه خزنده، نه گونه آبزي، دو نوع سنگواره و نمونه هايي از سخت پوستان و بندپايان است.
يك غرفه از ماكت هاي دايناسورهاي دوران دوم زمين شناسي نيز در اين موزه به نمايش گذاشته شده كه تماشاي آن، حيات اين پستاندار عظيم الجثه در 50 ميليون سال قبل را در ذهن انسان تداعي مي كند.
خرس قهوه اي، انواع گربه هاي وحشي مثل گربه جنگلي، گربه وحشي و سياه گوش و گونه هاي ديگر مثل گوركن، گرگ، روباه، گراز، شغال و كفتار نيز از ساير گونه هاي جانوري كشور است كه زينت بخش غرفه هاي موزه تاريخ طبيعي تبريز هستند.
7223/1756
تبريز- ايرنا - موزه هاي آذربايجان شرقي به لحاظ ارزش تاريخي از قديمي ترين ها و به لحاظ محتوا و تنوع از غني ترين موزه هاي تاريخي، طبيعي و مردم شناسي كشور محسوب مي شوند.
