به گزارش ايرنا عده اي از زبانشناسان ملاير را كه مشتق از مل به معني سرزمين و آير به معني آريايي است سرزمين آريايي ها مي دانند.
ملاير در زمان قديم به نام 'مال آگر' به معناي خانه آتش نيز گفته مي‌شد و اين به خاطر وجود آتشكده معروف دوره مادها است كه در حال حاضر در تپه قديمي 'نوشيجان' قرار دارد همچنين در زمان حمله اعراب به ايران هنگام عبور ازاين منطقه آب پيدا نكردند و به همين علت آن را(ماء لايري) آب ديده نشده نام نهادند.
ملاير در غرب ايران و جنوب شرقي استان همدان قرار دارد و بزرگترين شهر اين استان به لحاظ مساحت است.
اين شهرستان داراي چهار بخش مركزي، بخش جوكار، بخش سامن و بخش زند و هشت شهر تابعه است.
ملاير از شمال به شهرستان‌هاي همدان و تويسركان، از غرب به نهاوند در استان همدان، از جنوب به شهرستان بروجرد در استان لرستان و از شرق به شهرستان شازند در استان مركزي محدود است.
ملاير داراي با طبيعت معتدل،زمستان‌هاي سرد و پر برف و تابستان‌هاي معتدل در ناحيه‌اي كوهستاني قرار گرفته كه از دره و كوه پايه‌هاي زاگرس تشكيل شده است.
بنا بر آثار به جاي مانده در همدان كنوني و گفته‌هاي هرودوت تاريخ نگار يوناني، شهر هگمتانه يا اكباتان (همدان كنوني) پايتخت كشور ماد بوده است و بر اين اساس ملاير و نواحي نزديك به اين شهر از اهميت خاصي برخوردار بوده‌اند.
**آتشكده وقلعه باستاني نوشيجان
تپه نوشيجان از آثار باقي مانده از دوران حكومت مادها در ايران است كه در 20 كيلومتري شمال غرب ملاير قرار گرفته و هنگام تردد از همدان به ملاير ديده مي شود.
بررسي هاي باستان شناسي، زندگي در سه دوره مادي، هخامنشي و اشكاني را در اين منطقه نشان مي دهد به طوري كه زندگي در دوره مادي، از بقيه دوران شاخص تر بوده است.
ارگ نوشيجان داراي معماري پيچيده و زيبا است و شامل بناي موسوم به اولين آتشكده محصور در فضاي بسته ،تالار ستون دار (آپادانا)، معبد مركزي، اتاق ها، انبارها، تونل و حصار است.
اين مكان تاريخي همه ساله ميزبان بازديد كنندگان داخلي و خارجي بسياري است.
** يخچال ميرفتاح
يخچال ميرفتاح از آثار دوره قاجاريه در شهر ملاير است كه توسط شخصي به نام ميرفتاح و به شكل گنبد و با آجر ساخته شده و در مسير بلوار ملاير به بروجرد قرار دارد.
ارتفاع بنا از كف تا گنبد 12 متر و از سطح تا منبع ذخيره يخ چهار متر و داراي دو ورودي است كه يكي به شكل دهليز بوده كه مخصوص ريزش و تخليه يخ و ديگري محل رفت و آمد با پلكاني به قسمت انتهايي يخدان و محل برداشت يخ منتهي مي‌شود.
ضخامت ديوارهاي گنبد در قسمت تحتاني 92 سانتي‌متر و در بالا به سه رديف آجر 20 سانتي‌متري مي رسد و تنها عامل تزئيني بنا دو رديف آجركاري است كه به شكل كمربندي و به ضخامت 220 سانتي‌متر داخل بنا را پوشانده است.
در قسمت بيروني و داخلي يخدان دو رديف خشت به كار رفته است كه نقش عايق را داشته و در فصل تابستان مانع از نفوذ گرما و ذوب شدن يخ‌ها مي شود.
** خانه لطفعليان
خانه لطفعليان يكي از آثار دوره قاجاريه است كه در خيابان شهيد مصطفي خميني شهر ملاير قرار دارد.
سازنده و مالك اوليه اين خانه محسن مصدقي معروف به مصدق‌الممالك از وابستگان فتحعلي شاه قاجار بوده كه با بهره گيري از معماران زبده آن دوره اقدام به ساخت اين مجموعه كرده است.
اين بنا اكنون بازسازي شده و به عنوان موزه ملاير مورد بازديد علاقمندان قرار مي‌گيرد.
** باغ و مقبره سيف‌الدوله
اين باغ در سال 1276 هجري قمري توسط نور سلطان محمد ميرزاي سيف‌الدوله؛ حكمران ملاير در دوره ناصرالدين شاه به منظور تفرجگاه و تفريحگاه مردم شهر وقف شد كه بعدها به منظور تجليل از واقف، 'سيفيه' ناميده شد.
چارچوب كلي باغ تحت عوامل داخلي است و به احتمال فراوان اين باغ به تقليد از شيوه باغ سازي دوره صفويه در اصفهان (چهارباغ اصفهان) ساخته شده است.
اين بوستان داراي دو استخر و يك مسجد است كه توسط سيف‌الدوله احداث شد و ساختماني كه محل سكونت باني آن بوده است.
مصالح به كار گرفته شده در مجموعه باغ سيف‌الدوله به تناسب نيازهاي قسمت‌هاي مختلف بنا از سنگ، گِل، چوب، آجر، خشت، ساروج و كاشي و گچ بوده است.
** شهر زير زميني سامن
شهري زير زميني سامن در جنوب غربي شهرستان ملاير و در بخش سامن واقع شده است.
باستان شناسان هسته اوليه شهر را متلعق به قبل از دوره اشكانيان مي دانند كه در طول تاريخ به وسعت آن افزوده شده است.
موقيعت كنوني شهر اين احتمال را مي دهد كه اين شهر زير زميني خرابه هاي شهري باشد كه از آن به عنوان رامن در كتاب هاي المسالك و الممالك ياد شده است.
** آرامگاه بابا حسين
در فاصله 55 كيلومتري غرب ملاير و 12 كيلومتري شرق مركز دهستان سفيد كوه (انوچ) در دامنه باغات روستاي سياه كمر، بناي برج‌مانندي خودنمايي مي‌كند كه به مقبره بابا حسين (يا ددحسين) معروف است.
اين مكان، آرامگاه يكي از پيامبران بني‌اسرائيل، حضرت يوشع بن نوح است كه در گذشته مورد توجه يهوديان ساكن در منطقه بوده است.
مقبره بابا حسين در سال 1379 به شماره 2711 در فهرست آثار ملي ايران به ثبت رسيده است.
** قلعه دامون (قلعه بهرام چوبين)
دژ ديگر قلعه دامون به معناي قلعه پايين واقع در جنوب شهر ملاير است كه يكي از پايگاه‌هاي مهم نظامي بهرام چوبين؛ سردار نامي و شورشگر خسرو پرويز ساساني بوده است.
بهرام چوبين مدت كوتاهي هم شاهنشاه ايران شد ولي سپس بر اثر تباني و هم پيماني خسرو پرويز با سزار روم، تخت پادشاهي را در جنگي سخت بر باد داد.
** بازار قديمي ملاير
قدمت هسته اوليه بازار ملاير به زمان شيخ الملوك، فرزن دفتحعلي شاه قاجار مي‌رسد. اين بازار شامل دو راسته شمالي جنوبي وشرقي غربي است.
سبك معماري آن اصيل و سنتي است وسخت تحت تاثي رالگوهاي بازار دوره صفويه و زنديه (بازاروكيل) قرارگرفته است.
بازارملايربه شيوه خطي وارگانيك ساخته شده وداراي در ورودي است.
بازاراصلي در دوره شيخ الملوك بنا شده و افرادي چون مهرعليخان و ابوالقاسم خان نوردي و ميرفتاح آن را گسترش داده‌اند.
رييس امور موزه ها و بناهاي فرهنگي و تاريخي استان همدان در خصوص استقبال گردشگران نوروزي از اماكن تاريخي و گرشگري شهرستان ملاير گفت: يك هزارو 198 بازديد كننده از 28 اسفندماه سال گذشته تا كنون از اماكن تاريخي اين شهرستان بازديد كرده اند.
محمود ياري افزود:موزه لطفعليان با 904 نفر بازديد كننده در اين مدت بيشترين آمار بازديد را داشته است.
شهرستان ملاير داراي 267 اثر تاريخي است كه از اين تعداد 170 اثر ثبت ملي شده است.
شهرستان ملاير با جمعيتي بالغ بر 300 هزار نفر در جنوب شرقي استان و 75 كيلومتري شهر همدان واقع شده است.
1181/7520
همدان- ايرنا- شهرستان ملاير استان همدان اين روزها در ميان استقبال مسافران نوروزي تاريخ كهن زيستگاه اقوام ماد را براي آنان ورق مي زند.
