به گزارش روز یكشنبه خبرنگار حوزه تئاتر ایرنا، هفدهمین جشنواره نمایش‌های آیینی و سنتی، شهریور 1394 برگزار خواهد شد و طبق اعلام دبیرخانه این جشنواره 19 فروردین، آخرین مهلت ارسال نمایشنامه به بخش صحنه‌ای برای ارزیابی اعلام شده و همین بهانه خوبی است برای پرداختن به یكی از جلوه های سنتی و آیینی تئاتر یعنی نمایش عروسكی كه خود نمودی مجزا در تاریخ هنر تئاتر دارد ، البته جشنواره ای مستقل با همین نام هم به شكل دوسالانه در ایران برگزار می شود و سال گذشته نیز شاهد برگزاری آخرین دوره آن در تهران بودیم.
از آنجا كه هنر تئاتر و به ویژه نمایش عروسكی ریشه در تاریخ كهن ایران و جهان دارد نمونه های اصیل آن در طیف تئاتر آیینی سنتی هر كشور قرار می گیرد و پرداختن به آن بر نوع نگاه و بینش علاقه مندان به هنر تئاتر و آنهایی كه به شكلی عمیق تر به این هنر می اندیشند یاری رسان خواهد بود.
**عروسك گردانی ریشه در تاریخ كهن جهان دارد
نمایش عروسكی یكی از جلوه های هنر نمایش است كه در بطن و لا به لای تاریخ هنر جهان و ایران همواره آثار و نشانه هایی از بروز و ظهور آن به چشم می خورد.
به عبارت بهتر عروسك ازدیرباز مورد تـوجه و اسـتفاده انـسان‌ها بوده و بسیاری از مردم با ساخت عروسك و حـركت دادن آن، در جـوامع خود به هنرنمایی پراخته و با سرگرم كردن مردم زندگی می‌گذراندند.
شواهد موجود نشان مـی‌دهند به لحاظ تاریخی در مـصر قـدیم و حدود دو هزار سال قبل از میلاد،اولین عروسك‌های سیمی متحرك ساخته شدند و از آنجا كه قدیمی‌ترین تمدن‌های جهان در آسیا ساكن بودند ، ریشه‌های كهن‌ترین شكل این نمایش در مـیان هـندوها و چینیها دیده می‌شود ، برای مثال نـمایش‌های سایه‌ای كه امروزه نام تئاتر سایه را یافته است،از جمله اولین تئاترهای عروسكی اسـت كـه در كشور چین برگزار می‌شده و جالب است كه بدانید در یـكی از متون كـهن چـین آمـده :عروسك‌ها همه‌جا به نمایش درمـی‌آیند. حـتی در دادگاه‌ها، قبل و بعد از صدور حكم، این نمایش‌ها جریان داشته اند.
اما به لحـاظ تـنوع نیز ژاپن متنوع‌ترین فرم‌ها را دارد.چندین و چند نـمونه كاملا متفاوت از نمایش عـروسكی در ایـن كشور به ثبت رسیده اسـت.
**ظهور نمایش آیینی با جلوه گری عروسك گردانها در غرب آسیا و ایران
هنر تئاتر به طور اعم در گستره جغرافیایی ایران زمین از دیرباز سابقه زیادی داشته و در بستر هنرمندی مردمان این خطه نمایش و استفاده از ابزار برای انتقال مفاهیم به عنوان مكمل این هنر تئاتر نمود بارزی داشته است.
در غرب آسیا و اطراف سرزمین كنونی ایران كه البته در زمانی دور حوزه فرهنگی و جغرافیایی ایران محسوب می شد انـواع و اقسام نمایش‌های عروسكی وجود داشته و هنوز هم در مناطقی وجود دارد.
برای مثال،در تركیه عثمانی باورها در این نوع نمایش با مدل چینی‌اش متفاوت بودند و عموم قصه‌ها ریشه‌های اسلامی داشتتند. برای درك بهتر نمایش‌های عروسكی در كشورهای اسلامی، باید بـه قصه‌های مذهبی رجوع كرد. تئاتر سایه تركی بهترین نمونه از این دست نمایش‌ها برای درك پیوند میان نمایش عروسكی و اسلام است.این‌گونه نمایش‌ها در دوران پیش از اسلام هم در منطقه خاورمیانه رایج بودند، ولی بـا ظـهور اسلام رنگ و بویی دیگر به خود گرفتند.
**خیمه شب بازی نمایشی كه در ایران با اقبال روبرو شد
در كشورمان ایران هم نمایش‌های عروسكی گوناگونی از هزاران سال پیش اجرا می‌شدند كه البته شواهد كمی از آن‌ها باقی مانده است.با رجوع بـه یـافته‌ها می‌توان گفت كه دو نمونه‌ی نمایش دستكشی كه در آن عروسك به صورت دستكش در دست عروسك‌گردان قرار می‌گرفت و نمایش عروسك سیمی كه عروسك‌گردان با نخ نـامرئی یـا سیم‌های نازك عروسك را از بالا هـدایت مـی‌كرده، رایج بوده است.اما بیشترین نمایش‌های عروسكی در ایران در دوره‌ی قاجار اجرا می‌شدند و اكثر فرم‌های رایج را از تركیه و كشورهای اسلامی هم‌جوار با ایران وارد كرده بودند.
خـیمه‌شب بـازی یكی از این فرم‌هاست كـه اگـرچه ریشه‌های كهن‌تر از دوران قاجار دارد، ولی فرم رایج آن و آن‌چه ما به عنوان خیمه‌شب‌بازی می‌شناسیم،در دوران قاجار به این تكامل رسید. در این نمایش،عروسك‌گردان قصه‌ای را با لحنی آهنگین یا حتی به صورت شـعر بـیان می‌كند.در حال‌حاضر در این نوع نمایش لحن آهنگین یا شعر نیز الزامی نیست و قصه می‌تواند به صورت ساده بیان شود.به عروسك‌گردان این فرم از نمایش عروسكی نقال یا مرشد می‌گویند.مـركز اجـرای این نـمایش‌ها قهوه‌خانه بوده است كه امروزه به ندرت دیده می‌شود.
در خیمه‌شب‌بازی،داستان معمولا میان راوی كه همان مرشد یـا نقال باشد و عروسك اتفاق می‌افتد. به عبارت دیگر،عروسك‌گردان و عروسك هـر دو بـازیگر نـمایش هستند.شاید بتوان اپرای عروسكی رستم و سهراب را كه در سال‌های اخیر روی صحنه رفت،كامل‌ترین شكل خیمه‌شب‌بازی دانست.
به طور كلی ترویج و گسترش نمایش های آیینی و سنتی كه برخی از انواع نمایش های عروسكی مانند خیمه شب بازی از انواع آن محسوب می شود البته با ارائه ایده و فرم های به روزتر آن یكی از بایسته های رویكرد هنری كشور محسوب می شود و از این منظر شاید بتوان گفت عقب ماندگی هایی به چشم می خورد كه باید با رویكردهای تازه در مراكز هنری به جبران آن پرداخت.
مركز هنرهای نمایشی وزارت ارشاد كه با مدیریت جدید نوید دهنده شكوفایی تدریجی هنر تئاتر در كشور است بی تردید به تئاتر آیینی و سنتی به عنوان یكی از وزنه های توسعه و پیشرفت هنر تئاتر در كشور نگاه می كند و نمایش عروسكی برای تحقق این موضوع جایگاه ویژه ای می یابد.
فراهنگ*3054**1601**
تهران - ایرنا - نمایش عروسكی یكی از انواع هنر تئاتر است كه ریشه در تاریخ و سنت ایران و بسیاری از تمدن های تاریخی دارد، برخی طیف های این شیوه نمایشی در حیطه نمایش های سنتی و آیینی جای می گیرد.
