به گزارش خبرنگار حوزه تئاتر ایرنا، نمایشنامه نویسی در ایران با آثار ترجمه‌ای آغاز شد و بر این مبنا، نمایشنامه‌های ترجمه شده روی آثار ایرانی تاثیرگذار بوده اند.
امروزه با توسعه ارتباطات، تاثیر هنر تئاتر ملت های گوناگون روی یكدیگر مضاعف شده است و هنرمندان جوان و علاقه‌مند زیادی كه به سفرهای خارجی می‌روند با آثار جدید دنیا آشنایی پیدا می‌كنند و به طور حتم این نمایش‌ها تاثیر خود را روی افكار این هنرمندان می‌گذارد و گاه به آنها مسیری فكری برای خلق آثار نمایشی می‌دهد.
ترجمه نمایشنامه‌های خارجی بر تئاتر ایران كم و بیش بر ادبیات نمایشی و تئاتر ایران تاثیرگذار بوده اند.
تاریخ ترجمه متون خارجی از اواخر دوره قاجار شكل گرفت و به اوج خود رسید. بازار ترجمه فارسی از آثار ادبیات نمایشی جهان نیز در دوران مشروطه رونق گرفت و اساس تئاتر ایران را پایه‌گذاری كرد.
** دوره مشروطه و ارائه مضامین نمایشی مورد علاقه مردم
در دوره مشروطه هنرمندانی كه تئاتر را به عنوان ابزاری برای بیان گرایش های سیاسی خود انتخاب كردند پا به عرصه گذاشتند كه میرزا فتحعلی آخوندزاده نخستین پرچمدار این راه بود.
او در نمایشنامه‌های خود كه از متون خارجی به ویژه آثار مولیر اقتباس كرده بود و می كوشید تا مفاهیم و مضامین مورد علاقه مردم آن دوره ایران را دراماتیزه كند.
آخوندزاده اولین نویسنده‌ای بود كه اقتباس را مطرح كرد؛ در تمثیلات این نویسنده تاثیرپذیری از مولیر و رعایت چارچوب‌های این نویسنده به چشم می‌خورد. امروز هم می‌توان ردپای تاثیر نمایشنامه‌های خارجی را بر آثار نویسندگان ایرانی مشاهده كرد.
در مشروطه، تئاتر ایران به مرور زمان، فراز و نشیب‌های زیادی را طی كرد و بیشتر متاثر از ادبیات نمایشی فرانسه بود اما در هر برهه زیر سلطه آثار تئاتری یك كشور قرار گرفت تا به تدریج در دهه‌های 30 و 40 شمسی، به هویتی مستقل دست یافت.
با این حال هنوز هم نمی‌توان رد پای ادبیات نمایشی فرنگی را كه به مدد ترجمه به دست ما می‌رسد؛ در پدید آمدن نمایشنامه‌های ایرانی كه در دهه های اخیر به روی صحنه رفته اند نادیده گرفت.
** میرزا حبیب اصفهانی از سرآمدان ترجمه آثار نمایشی
نخستین ترجمه‌ها در ایران به میرزا حبیب اصفهانی تعلق دارد كه آثار مولیر را ترجمه كرد. ترجمه آثار مولیر ما را با تئاتر كمدی فرانسه و جهان آشنا كرد و با توجه به سلیقه و طبع مخاطب ایرانی، این ژانر با استقبال خوبی رو به رو شد.
به رغم ضعف‌هایی كه در شخصیت‌پردازی و دیالوگ نویسی‌های نخستین ترجمه‌ها وجود دارد، اما این آثار نشان دهنده وسواس و دقت نظر مترجمان آن دوره است كه از روی ذوق و نبوغ و علاقه خود دست به این كار می‌زدند.
این نكته را باید در نظر گرفت كه ترجمه از یك اثر نمایشی، هر چقدر هم كه مناسب انجام گرفته باشد باز هم در قسمت‌هایی خصوصیات زبان مرجع كاهش یافته و یا گاهی به طور كامل از بین می‌رود ضمن اینكه برخی از خصایص كلامی مختص زبانی خاص است و اگر بخواهیم آن را به زبان دیگری ترجمه كنیم، اثرگذاری آن كاهش می یابد.
نمایشنامه‌های ترجمه شده به فهم و درك ما نسبت به مسائل دراماتیك كمك بسیاری كرده‌اند و در مقطعی كه ترجمه آثار نمایشی در كشور ما با رشد مواجه شد ایرانیان با فهم و درك و جهان بینی مختلفی آشنایی پیدا كردند.
ایرانیان در مقطعی كوشیدند تا برای رسیدن به تئاتر بومی در ابتدا با آثار بزرگان نمایشنامه نویسی جهان آشنا شوند تا به اندیشه‌های نوتری دست یابند.
در واقع تئاتر، هنری برای گسترش ارتباطات انسانی خارج از مرزهای جغرافیایی است و در اینجاست كه ترجمه میزان اهمیت خود را نشان می‌دهد.
** ترجمه های مختلف در فضایی سالم باعث رشد می شود
یكی از موارد دیده شده در عرصه برگردان نمایشنامه‌های خارجی به زبان فارسی، این است كه گاه یك اثر به قلم چند مترجم منتشر می شود.
هنگامی كه یك نمایشنامه نویس در ایران شناخته شود و مخاطب با آثار نویسنده ارتباط برقرار كند، مترجمان برای معرفی این نویسنده ترغیب می‌شوند و ممكن است موازی كاری صورت گیرد؛ ولی اگر در فضایی سالم، ترجمه‌هایی مختلف از یك اثر در بازار عرضه شود، مشكلی به وجود نمی‌آید و مخاطب می‌تواند از بین آثار ترجمه شده بهترین را انتخاب كند.
اما فقط نباید به ترجمه نویسندگان شناخته شده در ایران بسنده كرد چرا كه ضرورتی ندارد مترجم، تنها آثار نویسندگان شناخته شده در ایران را معرفی كند چون دنیای تئاتر در حال تغییر و دگرگونی است و می طلبد تا ما با افكار نویسندگان جدید آشنایی پیدا كنیم.
برای مثال با نگاهی به ترجمه آثار نیل سایمون مشاهده می كنیم تا مقطعی خاص كه آهو خردمند دست به ترجمه آثار این نمایشنامه نویس نزده بود شاید تنها در ایران افراد محدودی با طنز آمریكایی آشنایی داشتند، اما پس از آن مقطع، آثار نیل سایمون با استقبال خوبی از سوی مخاطبان ایرانی مواجه شد و كارگردان‌های شناخته شده و دانشجویان زیادی آثار این نویسنده را به روی صحنه بردند و همین استقبال سبب شد كه مترجمان دیگر نیز به ترجمه آثار این نویسنده ترغیب شوند.
** ترجمه نمایشنامه كاری پژوهشی و بسیار گسترده
برخی از مترجمان در ایران نمایشنامه‌هایی را برای ترجمه انتخاب می‌كنند كه در وهله اول برای آنها جذابیت داشته باشد و دیگر اینكه در بازار نشر ایران قابلیت عرضه داشته باشد.
ترجمه نمایشنامه كاری پژوهشی و بسیار گسترده محسوب می شود و مترجم باید در ابتدا آشنایی كامل با زبان مبدا و مقصد داشته باشد و در قدم بعدی به سراغ ترجمه آثاری برود تا با نیازهای جامعه امروز مطابقت كند.
ترجمه فعالیتی بسیار سخت و وقت گیر است چرا كه ترجمه آثار باید با حوصله زیاد انجام شود و عشق و علاقه در كار ترجمه اهمیت زیادی دارد.
در كنار این ویژگی، كار ترجمه به تسلط كامل به زبان مرجع و آشنایی با اصطلاحات آن كشور نیازمند است. به علاوه اینكه مترجم باید در انتخاب آثار سختگیر باشد تا اثری مناسب برای جامعه خود انتخاب كند چرا كه بسیاری از آثار بدون در نظر گرفتن شرایط جامعه ترجمه شده و شكست خورده‌اند.
** وفاداری به متن نمایشنامه ها اهمیت زیادی دارد
در مقایسه وضعیت امروز و گذشته ترجمه در ایران باید گفت كه با وجود در اختیار داشتن امكانات بیشتری برای مترجمان نسبت به چند دهه پیش تعداد آنان نیز به لحاظ آماری افزایش یافته است اما به طور كلی به نظر می رسد شرایط ترجمه، دقت نظرهای گذشته را ندارد و برای بهبود این شرایط باید وجدان حرفه‌ای را در مترجمان تقویت كرد.
كیفیت بعضی از نمایشنامه‌های ترجمه شده اصلا خوب نیست و ترجمه آثار نویسندگان جهان با كیفیت پایین، خیانت به مخاطب محسوب می‌شود، چرا كه مردم به مترجم و ناشر اعتماد می‌كنند، اما برخی مترجمان بدون درك درست از زبان مبدا نویسنده، نمایشنامه را به فارسی بر می‌گرداند و اثری ناقص و بدون شباهت به اثر اصلی به مخاطب تحویل می‌دهند و در واقع دست به داستان سرایی می زنند.
** ترجمه آثار نمایشی بدون آشنایی با هنر نمایش خسران زا خواهد بود
امروزه دانشجویان زبان‌های خارجی به سمت ترجمه نمایشنامه‌ها متمایل شده‌اند و بدون آشنایی با ساختار تئاتر و فضای ذهنی نویسنده، اقدام به ترجمه نمایشنامه می‌كنند؛ ادامه این روند حوزه ترجمه نمایشنامه نویسی را دچار بحران خواهد كرد.
در واقع یك مترجم باید به قابلیت اجرای یك نمایشنامه نیز توجه داشته باشد، زیرا بسیاری از نمایشنامه‌های خوب در دنیا هستند كه در ایران امكان اجرا ندارند. بنابراین یك مترجم نباید در این شرایط، وقت و زمان خود را صرف ترجمه اثر كند، زیرا نمایشنامه مانند دیگر ژانرهای ادبی تنها برای خواندن نیست و باید به اجرا در بیاید.
** نباید در ترجمه آثار نمایشی به كلام مترجم اكتفا شود
یكی از اشتباهات كارگردان‌ها، اكتفا كردن به كلام مترجم است. آنان بدون توجه به متن اصلی، تصمیم به اجرای اثر می‌كنند، در حالی‌كه بسیاری از مواقع، وقتی به متن اصلی رجوع می‌كنیم، متوجه تفاوت‌های بسیاری نسبت به ترجمه اثر می‌شویم.
دنیای تئاتر، امروزه بیشتر به شیوه اجرا و گروه اجرایی متكی است تا نمایشنامه نویس و مترجم. یك گروه اجرایی می‌تواند با عبور دادن یك نمایشنامه از فیلتر اجرایی خود؛ آن اثر را متعلق به خود كند و نگاه خود را به مخاطب ارائه دهد.
ضعف عمده‌ای كه در هنرمندان جوان به چشم می‌خورد، بی‌اعتنایی نسبت به آثار ایرانی و سوژه‌های ناب اجتماعی ایران است. امروز وقتی یك شیوه اجرایی بین جوانان باب می‌شود، همه به دنبال همان راه می‌روند و فكر می‌كنند برای مثال اگر دیویدممت شیوه دیالوگ نویسی تند دارد، نمایشنامه نویسان ایرانی هم باید به همان سمت سوق پیدا كنند.
** مترجم آثار نمایشی باید اثر را متعلق به خود كند
البته بهره‌مندی و تاثیرپذیری از آثار بزرگان، ضعف یك نویسنده محسوب نمی‌شود، اما او باید به گونه ای به یك شاهكار ادبی نگاه كند و آن را به اجرا درآورد كه اثر را متعلق به خود كند. اگر به آثار برجسته دنیا نظری بیاندازیم مشاهده می كنیم كه آنها نیز متاثر از دنیای اطراف خود هستند. اما تاثیرپذیری با تقلید متفاوت است، ترجمه نباید تنها یك تقلید كوركورانه باشد.
به روز بودن زبان ترجمه هم مسئله مهمی است چرا كه در حوزه ترجمه، زبان جریان دارد و به همین دلیل آثاری كه از قبل ترجمه شده‌اند، برای ما تنها جنبه تاریخی پیدا می‌كنند و ضعف‌های آنها آشكار می‌شوند و دیگر مناسب اجرا نخواهند بود.
** نمایشنامه نویسان ایرانی از اندیشه‌های نویسندگان بزرگ وام گرفتند
ترجمه‌هایی كه از افراد برجسته‌ای مانند آخوندزاده برای ما باقی مانده‌اند، در دوره خود برای نویسندگان ایرانی شرایطی را به وجود آوردند تا در حوزه درام نویسی متاثر از آثار بزرگان دنیا شوند و درك درستی از متون دراماتیك داشته باشند.
بنابراین نمی‌توان این موضوع را انكار كرد كه نمایشنامه نویسان ایرانی از اندیشه‌های نویسندگان بزرگ وام گرفتند.
فراهنگ*3054**1027
تهران-ایرنا- ایرانیان در مقطعی كوشیدند برای رسیدن به تئاتر بومی در ابتدا با آثار بزرگان نمایشنامه نویسی جهان آشنا شوند تا به اندیشه‌هایی نو دست یابند و در این فرآیند همواره اثرپذیری منطقی را طی كرده اند.
