طرح استانی شدن انتخابات كه كلیات آن در مجلس شورای اسلامی تصویب شده، این روز‌ها محل بحث است و موافقان و مخالفان آن با تاكید بر دلایلی نظر خود را اعلام می‌كنند. گذشته از اینكه بررسی‌های كنونی به دلیل قرار گرفتن در سال انتخابات بسیار حساس و حایز اهمیت است باید توجه شد كه این طرح با ایجاد تغییر در ساختار انتخابات، روند شكل گیری یك قوه مهم را دگرگون می‌كند و خطا در این خصوص به یكی از اصلی ترین پایه‌های نظام صدمه می‌زند.
بدون شك با تبیین دقیق و صحیح مزایا و معایب این طرح می‌توان افق بهتری برای قانون انتخابات مجلس تصور كرد. بنابراین لازم است كه بدون هیچ جانبداری نكات مثبت و منفی طرح مذكور را در كنار هم دید و فرصت‌ها و مخاطرات استانی شدن را به صورت موازی بررسی كرد.
از آنجایی كه یكی از مشكلات كنونی نمایندگان مجلس رسیدگی به موضوعات و مسایل جزیی حوزه‌های انتخابیه است، می‌توان انتظار داشت كه استانی شدن انتخابات با افزایش نگاه ملی موجب ارتقای سطح كیفی و كارایی مجلس شورای اسلامی باشد. بر اساس این طرح هر نماینده غیر از حوزه انتخابیه خود باید مسایل استان را نیز مورد توجه قرار دهد و این كلی نگری نمایندگان مجلس به سمت اجرای بهتر وظایف قانونگذاری و نظارتی خود سوق می‌دهد.
روشن است كه وقتی داوطلب نمایندگی در مجلس به جای روستا، بخش یا یك شهرستان كوچك در گستره وسیع‌تر استان در معرض رای مردم قرار گیرد بعد از راه یافتن به مجلس نیز موظف است كه به مسایل و موضوعات كلان و ملی بیش از گذشته توجه كند.
از سوی دیگر مردمی كه در شهرهای كوچك یا روستا‌ها برای انتخاب نماینده خود چند گزینه محدود داشتند و عموما با تكیه بر مناسبات قومی و قبیله یی نماینده مورد نظر خود را انتخاب می‌كردند، با اجرایی شدن این طرح حق انتخاب بیشتری خواهند داشت و با در نظر گرفتن شاخصه‌ها و مولفه‌های دیگری به صحنه آمده و به داوطلبان با تراز بالا‌تر رای می‌دهند.
اما همین مساله می‌تواند موجب كاهش مشاركت مردم در انتخابات نیز بشود. ممكن است مردمی كه بر اساس علقه‌های خویشاوندی و قبیله یی نماینده خود را انتخاب می‌كنند، در صورت استانی شدن انتخابات كمتر در این عرصه فعالانه عمل كنند. لازم به ذكر است كه شورای نگهبان در مورد طرح مشابهی كه سال 86 بررسی شده بود با این استنباط كه اجرای این طرح موجب تقلیل اتكا به آرای عمومی و كاهش مشاركت خواهد شد، مخالفت خود را اعلام كرد.
به طور قطع خروج از نظام مبتنی بر مناسبات قومی و طایفه یی ضروری است و كار‌شناسان و فعالان سیاسی باید روش مناسبی برای حركت به سمت نظام حزبی پیدا كنند اما در شرایط كنونی پذیرفتن طرح استانی شدن به عنوان روش مورد نظر محل سوال است و باید كارشناسی‌های لازم در این خصوص انجام شود.
این طرح در شرایط كنونی كه تحزب به قدر كافی در انتخابات‌ها موثر نیست، مردم را برای انتخاب از میان كاندیداهایی كه نسبت به آن‌ها شناخت كافی ندارند سردرگم می‌كند. مساله شناخته شده نبودن كاندیدا‌ها در سطح استان با آسیب‌های دیگری همچون افزایش هزینه‌های تبلیغات انتخاباتی همراه خواهد بود.
به این ترتیب نامزدهای انتخاباتی برای انجام تبلیغات گرایش بیشتری به صاحبان قدرت و ثروت پیدا می‌كنند و با افزایش لابی‌گری از استقلال نمایندگان و به طور كلی قوه مقننه كاسته می‌شود.
با وجود این، طرح مذكور در صورت كار‌شناسی صحیح و پردازش دقیق می‌تواند بسیاری از مشكلات مانند مساله مغفول ماندن فعالیت حزبی در كشور را حل كند زیرا نمی‌توان انكار كرد كه یكی از مزایای استانی شدن كاستن از وعده‌های محلی كاندیدا‌ها در جریان انتخابات است. با برگزاری انتخابات‌های استانی افرادی كه به صورت فردی و با تكیه بر سوابق و حمایت‌های طایفه یی خود نمی‌توانند وارد مجلس شوند، برای رسیدن به هدف خود راهی غیر از فعالیت در قالب و چارچوب احزاب نخواهند داشت.
مساله قابل توجه و مهمی كه نباید از آن گذشت تحقق توزیع عادلانه امكانات در همه كشور با بهره گیری از استانی كردن انتخابات است. طبق قوانین كنونی شهرهای كوچك نسبت به شهرهای بزرگ نمایندگان كمتری دارند و برای كسب امكانات و حل مشكلات حوزه خود از قدرت چانه زنی كمتری برخوردار هستند.
نگاهی به سوابق مجالس مختلف نشان می‌دهد كه تاكنون نمایندگان شهرهای بزرگ بویژه تهران تاثیر كیفی و تعیین‌كننده تری در قانون گذاری‌ها، نظارت‌ها و همه امور مجلس داشته‌اند در حالی كه نمایندگان شهرستان‌ها بیشتر وقت خود را صرف پاسخگویی به مراجعات روزمره مردم حوزه انتخابیه خود می‌كنند. بنابراین انتخاب نمایندگان در سطح استان موجب می‌شود كه وكلای مردم در شهرهای كوچك‌تر به صورت مجموعه یی با همكاران استانی خود فعالیت كنند. نتیجه این شیوه فعالیت علاوه بر فارغ شدن از مسایل جزیی، افزایش قدرت نمایندگان استان برای پاسخگویی به مطالبات موكلشان است.
این درحالی است نگرانی‌هایی مبنی بر اینكه با استانی شدن انتخابات پل ارتباطی مردم و نمایندگان قطع شود و مردم به سادگی به نمایندگان خود دسترسی نخواهند داشت، وجود دارد.
از دیگر محسنات استانی شدن انتخابات مجلس این است كه فرصت تخلفاتی مانند خرید آرا در حوزه‌های كوچك‌تر كاهش پیدا می‌كند اما مساله افزایش نفوذ صاحبان قدرت و ثروت در شهرستان این نگرانی را ایجاد می‌كند كه تخلفات دیگری همچون ورود پول‌های كثیف به عرصه انتخابات بیش از پیش رایج شود.
به هر حال این طرح كه اكنون در مرحله تصویب كلیات است نیاز به بررسی‌های همه جانبه و كارشناسی‌های دقیق دارد زیرا هر یك از مزایای آن با اجرای نادرست می‌تواند به نظام سیاسی و انتخاباتی كشور آسیب بزند. از سوی دیگر بسیاری از نگرانی‌ها و دغدغه‌های كنونی را نیز با نگاه موشكافانه در تدوین جزییات می‌توان مرتفع كرد.
به نظر می‌رسد كه رویكرد دولت در قبال این طرح – موافقت با اصل آن و نیاز به بازنگری – از ضرورت همین بررسی‌های دقیق ناشی می‌شود و امید است كه نمایندگان مجلس نیز بدون هیچ تعصب و یكجانبه‌گری طرح مذكور را بررسی كرده و در مورد آن تصمیم گیری كنند.
*گروه پژوهش و تحلیل خبری
پژوهشم**آ.ف**
تهران-ایرنا-استانی شدن انتخابات مجلس را می توان یكی از طرح های مهم سال های اخیر در مجلس دانست؛ طرحی كه می تواند هزینه ها و فواید بسیاری داشته باشد. اما آنچه مهم است پرهیز از شتاب زدگی در این طرح و بررسی همه جانبه ابعاد آن برای برطرف كردن مشكلات احتمالی است.