برنامه دولت برای جلوگیری از برداشت بی‌رویه آب و فرونشست دشت‌ها

از 600 دشت كشور، 297 دشت خشك شده است و میزان فرونشست زمین - كه علت اصلی آن برداشت بی‌رویه از سفره‌ آب‌های زیرزمینی است - 90برابر وضعیت بحرانی در اروپاست.

این آمار تكان دهنده‌ای است كه در كنار كاهش چشمگیر میزان بارش‌ها در كشور زنگ خطری جدی را برای اقتصاد ایران به صدا درآورده است. چراكه علاوه بر خسارات خشكسالی و كم آبی فرونشست زمین به عنوان یكی از پیامدهای ثانویه خشكسالی، وارد آوردن خسارت به تأسیسات زیربنایی و زمین‌های كشاورزی است.

بنابرگزارش‌های رسمی، ایران بیش از سه برابر ظرفیت مجاز در حال برداشت از زمین و در نتیجه تهی كردن سرمایه طبیعی كشور است و اگر روند فعلی ادامه یابد، روند بیابانی شدن ایران نیز تشدید خواهد شد. براساس استانداردهای بین‌المللی اگر كشوری 20 درصد از آب‌های تجدیدپذیر خود را استفاده كند در شرایط ایمن است و اگر این میزان به 40 درصد برسد در مرز خطر قرار دارد. این درحالی است كه ایران در شرایط فعلی از 85 درصد منابع آب تجدیدپذیر استفاده می‌كند.

میزان اضافه برداشت آب از سفره‌های زیرزمینی در سال 92 حدود 11 میلیارد مترمكعب اعلام شده است كه این اضافه برداشت در بسیاری از مناطق منجر به فرونشست زمین شده و در حال حاضر 297 دشت از 600 دشت ایران را خشك كرده است. هم اكنون پدیده فرونشست زمین در مناطق حاشیه‌ای تهران 90 برابر حد بحران اتحادیه اروپا است.در اتحادیه اروپا برای نشست سالانه چهار میلیمتر خاك كمیته بحران تشكیل می‌شود اما در جنوب تهران در دشت معین آباد ورامین سالانه 36 سانتیمتر پدیده فرونشست زمین رخ می‌دهد. براساس گزارشات رسمی، سالانه دو متر از سطح آب‌های زیرزمینی 60دشت اصلی در مركز ایران افت می‌كند.

11 برنامه برای جلوگیری از فرونشست

درحال حاضر دشت‌های 9 گانه استان تهران در وضعیتی به سر می‌برند كه اگر هر چه سریعتر میزان برداشت از آنها كنترل نشود بزودی با مرگ آبخوان دشت‌ها روبه‌رو خواهیم شد.برآوردها نشان می‌دهد كه در میان این دشت‌ها وضعیت دو دشت ورامین – پاكدشت و تهران – كرج - شهریار به دلیل فرونشست‌های شدید به نسبت بدتر از بقیه دشت هاست.

به گزارش خبرنگار «ایران» در بازدیدی كه روزگذشته با حضور مسئولان شركت آب منطقه‌ای تهران به همراه خبرنگاران از دشت ورامین - پاكدشت انجام شد، به وضوح میزان نگران كننده فرونشست زمین در این دشت مشهود بود به طوری كه میزان فرونشست در این دشت كه متوسط سالانه آن 16سانتیمتر است در مجموع به 2 متر رسیده است كه در برخی از نقاط شكاف آن به 30 متر هم می‌رسد. براساس بررسی‌های سازمان زمین شناسی این اتفاق تأیید كننده مرگ آبخوان دشت‌هاست.

مرگ آبخوان این دشت‌ها به سبب فرونشست تهدیدی جدی برای تأسیسات شهری، روستایی و كشاورزی و همچنین زیربناهای حمل و نقل منطقه است. به طوری كه اكثر این فرونشست‌ها نزدیك راه‌های اصلی كشور نظیر راه آهن تهران - مشهد و بزرگراه حرم تا حرم است كه این شكاف‌ها به زیر راه آهن نیز رسیده است. همچنین تأسیسات ساختمانی دو دشت پاكدشت و ورامین و زمین‌های اطراف آن نیز بشدت درخطر هستند كه علت اصلی آن برداشت بی‌رویه از آب بوده است.

با ادامه برداشت بی‌رویه از این دشت‌های ممنوعه بزودی با مخاطراتی روبه‌رو خواهیم بود كه جبران ناپذیر است.

در این خصوص خسرو ارتقایی مدیرعامل شركت آب منطقه‌ای تهران درگفت‌و‌گو با خبرنگار ایران با بیان اینكه اكنون دیگر برای تأمین آب شرب ساكنان منطقه از این چاه‌ها با مشكل مواجه هستیم گفت: برای عبور از این بحران دیگر راهی جز مدیریت مصرف وجود ندارد.به گفته وی از دیرباز دشت ورامین و پاكدشت یكی از قطب‌های كشاورزی استان بوده ولی اكنون سفره‌های زیرزمینی آن رمق تأمین نیازهای مردم را ندارد و اگر هر چه زودتر با برداشت‌های بی‌حد و مرز منطقه مقابله نشود نه تنها با مرگ آبخوان مواجه خواهیم بود بلكه جان و مال مردم و تأسیسات منطقه به خطر می‌افتد.

وی افزود: فرونشست‌های دشت ورامین - پاكدشت شرایطی را رقم زده است كه آبخوان‌های دشت درحال پرشدن با خاك‌های رسی منطقه است و حتی اگر سال پرآبی را در آینده تجربه كنیم دیگر امكان ذخیره آن وجود ندارد. ارتقایی با بیان اینكه اكنون دغدغه ما از دست دادن سفره‌های زیرزمینی شده است، افزود: سالانه بالغ بر 615 میلیون متر مكعب كسری در مخازن آب زیرزمینی تهران داریم كه این میزان سه برابر ذخایر آبی سد امیركبیر است.

وی تصریح كرد: در این خصوص باید هر چه سریعتر برنامه تعادل بخشی را در دستور كار قرار می‌دادیم كه در پانزدهمین جلسه شورای عالی آب 11 برنامه برای جلوگیری از فرونشست و تعادل بخشی منابع آبی به تصویب رسید كه ازهم اكنون اجرای آنها آغاز شده است. وی با بیان اینكه این دشت به عنوان یك دشت كلیدی سالانه با 3/1 متر افت سطح سفره‌های زیرزمینی مواجه است اظهار كرد: 11 برنامه تصویب شده طی 4 سال اجرایی خواهد شد.

2 هزار حلقه چاه غیرمجاز مسدود می‌شود

مدیرعامل آب منطقه‌ای تهران با تشریح برخی از مواد 11 برنامه تصویب شده در شورای عالی آب برای مقابله با فرونشست زمین گفت: با اجرای 11 راهكار تصویب شده 150 میلیون متر مكعب از برداشت سفره‌های زیرزمینی را كاهش می‌دهیم كه اگر اتفاق بیفتد به نقطه سربه سر می‌رسیم.

ارتقایی یادآورشد: یكی از راهكارهای مهم در این زمینه نصب هزار كنتور هوشمند در چاه‌های آب مجاز منطقه است. علاوه براین قرار است 2 هزار حلقه چاه غیرمجازی كه در این منطقه حفرشده مسدود شود. این در حالی است كه از طریق این چاه‌های غیرمجازسالانه 370 میلیون متر مكعب آب برداشت می‌شود. اگر جلوی چاه‌های غیرمجاز گرفته شود سالانه 15 تا 20 میلیون متر مكعب صرفه‌جویی می‌شود. یك چهارم چاه‌های غیرمجازدر این دشت است.

وی در ادامه با اشاره به‌سایر برنامه‌های كلیدی در این بخش افزود: در كنار این برنامه‌ها 50 میلیون متر مكعب از طریق هدایت آب باران و سیلاب به این دشت تغذیه مصنوعی صورت می‌گیرد.

تشدید فرونشست زمین در دشت‌های ایران

در نتیجه یك دهه خشكسالی، كشاورزان و مردم برای تأمین آب به آب زیرزمینی روی آورده‌اند اما وضعیت مخازن آب زیرزمینی بسیار شكننده است. طبق بررسی‌های انجام‌شده در‌ سال 85 نرخ فرونشست سالانه در دشت تهران بالغ بر 17 سانتی‌متر، در دشت ساوجبلاغ 22 سانتی‌متر، در دشت مشهد 25‌سانتی‌متر و در دشت رفسنجان 30‌سانتی‌متر بوده كه طبق مطالعات جدید در دشت تهران، نرخ فرونشست سالانه حدود 36 سانتی‌متر (یك میلی‌متر در روز) افزایش‌یافته كه از شهر مكزیكوسیتی نیز كه با 32 سانتی‌متر در‌ سال ركورددار بیشترین میزان فرونشست در دنیا بوده، فرا‌تر رفته‌است.آمارها نشان می‌دهد كه بیش از 100‌هزار حلقه چاه غیرمجاز با برداشت سالانه 5‌میلیارد‌ متر مكعب آب در دشت‌های ایران وجود دارد.

روزنامه ایران

تهرام / 1981 / 1625