هوای تازه برای تنفس نشریه های دانشجویی

هنوز از دوره ی اعمال محدودیت های شدید بر فعالیت های دانشجویی چندان فاصله نگرفته ایم؛ دوره یی كه فضای بسته و سنگینی حاكم بر فعالیت های دانشجویی صدای مطالبه گر و پرسشگر دانشجویان را خاموش ساخته بود. در شرایطی كه كمتر كسی انتظار بازگشت پویایی به فضای سیاسی و همینطور رونق دوباره ی تشكل ها و نشریه های دانشجویی را داشت، دولت یازدهم در تابستان سال 1392 بر سر كار آمد و با سیاست های اعتدالی خود زمینه را برای پویایی فضای دانشگاه و كنشگری دوباره ی دانشجویان فراهم كرد.

دیری نپایید كه احیای فضای آزاداندیشی و چندصدایی در دانشگاه ها، نشریه های دانشجویی را هم از خواب زمستانی بیدار كرد؛ نشریه هایی كه به عنوان یكی از مهمترین ابزارهای فعالیت های دانشجویی در 2 سال گذشته تغییر فضا را تجربه كرده اند.

پژوهشگر ایرنا برای بررسی میدانی وضعیت كنونی و فضای حاكم بر فعالیت ها و نیز پایش چالش ها و آسیب های موجود بر سر راه رشد و توسعه ی نشریه های دانشجویی به دانشگاه تهران به عنوان یكی از بزرگترین و مهمترین دانشگاه های كشور رفت تا با فعالان این عرصه گفت و گو كند.

خلوتیِ بیش از اندازه ی محوطه ی پردیس مركزی و شلوغی سالن های مطالعه نشان از شروع فرجه ی امتحانی داشت و صندلی های ردیف شده ی كنار دیوار، آغاز فصل آزمون را خبر می داد. بیشتر مسوولان تشكل های دانشجویی هم برای بهره گیری از این فرصت دو هفته یی، درِ اتاق های خود را دوقفله و ادامه ی فعالیت تشكل را به بعد از امتحان و شاید به شروع نیمسال تازه در مهرماه موكول كرده بودند.

حاصل تلاش برای یافتن و گفت و گوی حضوری با مدیر مسوولان نشریه های دانشجویی به گپ و گفت با «یاشار تاج محمدی» صاحب امتیاز و مدیر مسوول گاهنامه ی سیاسی، اجتماعی و تاریخی «نشاط» و «محمدحسین قطبی» مدیر مسوول گاهنامه ی «صبح امید» منجر شد كه به ترتیب به انجمن اسلامی دانشكده ی ادبیات و بسیج دانشجویی برادران دانشكده ی علوم تعلق دارند. ادامه ی تلاش ها به یافتن شماره ی تماس با دانشجویانی ختم شد كه دست اندركار نشریه های دانشجویی هستند.

اگرچه مدیران مسوول نشریه های دانشجویی برای استفاده از فرصت مطالعاتی سنگرهای خود را خالی گذاشته بودند، اما نشریه های آن ها به عنوان نماینده ی اندیشه شان در دانشگاه حضور داشت. اتاق و تابلوی اعلان تشكل هایی چون بسیج، انجمن اسلامی، شورای صنفی، جامعه اسلامی دانشجویان و ... و میزهای جلوی كتابخانه ها و سالن های ورودی دانشكده ها، پُر بود از نشریه هایی كه در فصل امتحان شاید در میان دانشجویان خواننده ی زیادی نداشت؛ نشریه هایی كه اگرچه نماینده ی تفكر و اندیشه هایی متفاوت و متعارض بود، اما در كنار هم پیش چشم خواننده خودنمایی می كرد و نمایی از فضای تضارب آرا و چندصدایی دانشگاه را به تصویر می كشید.

آنچه در ادامه آمده حاصل بررسی های میدانی و گفت وگوهای تلفنی پژوهشگر ایرنا با مسوولان چند نشریه ی دانشگاهی است كه تصویری از وضعیت این نشریه ها را به دست می دهد.



***وقتی چالش های مهم نشریه ها از خود دانشجویان ناشی می شود

در سالن ورودی دانشكده ی علوم، دانشجویانی در دسته های 2 یا چند نفره در حال صحبت و بحث وخنده بودند. برخی هم با تكیه بر صندلی های دسته دار، مشغول بالا و پایین كردن اطلاعات رایانه های خود بودند و چنان به صفحه ی نمایشگر می نگریستند كه گویی مطلب مهمی می خوانند. پرسش های چندباره از دانشجویان در مورد معرفی دست اندركاران نشریه های دانشكده، به اتاق انجمن اسلامی و بسیج انجامید.

قطبی رییس واحد برادران دانشكده ی علوم كه در نشریه ی این تشكل با نام صبح امید فعالیت دارد به پرسش هایی در زمینه ی فعالیت نشریه های دانشجویی پاسخ گفت. به گفته ی او با روی كار آمدن دولت یازدهم، بیشتر حجم نشریه های انجمن اسلامی به حمایت از رویكردها و سیاست های دولت اختصاص یافته است و بسیج دانشجویی هم درنشریه ی خود از سیاست دولت در گفت وگوهای هسته یی حمایت می كند.

او در پاسخ به چند و چون اعمال محدودیت بر نشریه ها گفت: حتی در دوره ی پیشین هم محدودیت خاصی بر نشریه های دانشگاه ما اعمال نمی شد. هنوز هم همینطور است و اگر مطلبی انتقادی در مورد مسوولان دانشكده هم منتشر كنیم برخوردهای بدی با ما صورت نمی گیرد.

به گفته ی قطبی مهمترین چالش بر سر راه فعالیت نشریه ها، نه اعمال محدودیت از بالا بلكه غیر متخصص و غیر حرفه یی بودن دانشجویانی است كه قلم می زنند. در این زمینه بی علاقگی دانشجویانی كه باید مخاطب نشریه های دانشجویی باشند هم مهم است. در وضعیت كنونی به خاطر استقبال بسیار كم، نشریه ها با بحران مخاطب رو به رو هستند.



***مسوولان نه حمایت می كنند و نه محدود

سرزدن های چند باره ی پژوهشگر ایرنا به انجمن اسلامی دانشكده ی ادبیات دانشگاه تهران در بازه ی زمانی صبح تا ظهر سرانجام به نتیجه رسید و این بار، نه با در بسته ی انجمن كه با استقبال گرم گروهی از دانشجویان روبه رو شد كه پشت میزی بزرگ نشسته و مشغول هم اندیشی و تبادل نظر بودند.

تاج محمدی صاحب امتیاز و مدیرمسوول نشریه ی نشاط در ابتدای گفت وگو با پژوهشگر ایرنا و در پاسخ به پرسشی در مورد وضعیت كنونی فعالیت نشریه های دانشجویی گفت: باز شدن فضا اگرچه موجب صدور مجوزهای بیشتری برای تاسیس نشریه های دانشجویی در دولت یازدهم شده اما از آنجا كه این نشریه ها ماهیتی دانشجویی دارند و خود دانشجویان (و نه دولت) آن را اداره می كنند، تا جایی كه من اطلاع دارم در محتوای آن ها تغییرچندانی ایجاد نشده است.

به گفته ی مدیرمسوول گاهنامه ی نشاط، بخاطر روند كُند تغییر مسوولان دانشگاه، روند تغییر در نشریه ها هم آهسته بوده است. وی در این زمینه اظهار كرد: به دلیل اینكه «محمود نیلی» هنوز هم با حكم سرپرستی دانشگاه را اداره می كند و جایگاهش محكم نیست، آنطور كه باید و انتظار می رود در دانشكده ها شاهد تغییر نیستیم. البته به تازگی تغییر معاون فرهنگی دانشگاه تا اندازه ی زیادی فضا را باز كرده است و در جلسه یی كه با ایشان داشتیم در مورد باز شدن فضا و كمك های مالی به نشریه های دانشجویی قول هایی دادند.

تاج محمدی ادامه داد: در زمان حاضر خط قرمزها برای نشریه ها به طور كامل مشخص نیست و وضعیت شفافی وجود ندارد. به عنوان نمونه در دوره ی جدید، برخی حساسیت ها نسبت به برخی خط قرمزهایی كه پیش از این وجود داشت، كمرنگ شده است. ما در شماره هایی از نشریه های خود به نهضت آزادی، مهندس موسوی و كروبی پرداختیم. حتی ویژه نامه یی درباره آیت الله منتظری منتشر كردیم درحالی كه فكر می كردیم این ها خط قرمز است و با ما برخورد می كنند اما برخوردی صورت نگرفت در حالی كه گاهی به موردهای بسیار جزیی تر خرده می گیرند.

این فعال دانشجویی گفت: در واقع مسوولان فعلی نه از نشریه های دانشجویی حمایت و نه با آن ها برخورد می كنند. بیشتر محدودیت هایی هم كه در زمان حاضر اعمال می شود نه از سوی مسوولان فعلی و كمیته ی ناظر بر نشریه های دانشگاه، بلكه از سوی تشكل های دانشجویی دست راستی است مانند فشارهایی كه از سوی بسیج به مسوولان نشریه ی «زنبق» بخاطر انتشار ویژه نامه ی روز جهانی زن در اسفند 1393 وارد شد.



***تقویت حاكمیت قانون در دوره ی جدید

«سعیده حسنی نویسی» صاحب امتیاز و مدیر مسوول نشریه ی دانشجویی زنبق در گفت وگو با ایرنا با اشاره به تفاوت های موجود در فضای حاكم بر فعالیت های دانشجویی در دانشگاه های مختلف، دگرگونی های ایجاد شده در آن ها را هم متفاوت دانست.

به گفته ی این فعال دانشجویی كه برای ادامه ی تحصیل از دانشگاه صنعتی امیركبیر به دانشگاه تهران آمده، به طور كلی فضای دانشگاه امیركبیر بسیار بسته تر از دانشگاه تهران است و به همین دلیل دگرگونی های اخیر در آن محسوس تر بوده اما این تغییر در دانشگاه تهران كه فضای بازتری دارد چندان قابل لمس نیست.

حسنی گفت: در حال حاضر فضای باز و مناسبی بر فعالیت نشریه های دانشجویی در دانشگاه تهران حاكم است و پایبندی مسوولان این دانشگاه به سازوكارهای قانونی، جلوی برخوردهای سلیقه یی و سیاسی با نشریه ها را گرفته است چنان كه تلاش تشكل های دست راستی برای اعمال فشار از بالا بر نشریه ی زنبق بخاطر انتشار ویژه نامه ی روز جهانی زن به نتیجه ی مطلوب آن ها منجر نشد زیرا نقض قانونی از سوی این نشریه صورت نگرفته بود.

مدیر مسوول زنبق ادامه داد: لزوم پایبندی نشریه های دانشجویی به قانون مطبوعات، آن ها را با چالش های جدی مواجه می كند. نشریه های دانشجویی خود آیین نامه یی جدا دارند اما اگر از آن ها به دادگاه شكایت شود، بر اساس قانون مطبوعات با آن ها برخورد خواهد شد. باید توجه داشته باشیم كه نشریه های دانشجویی نشریه هایی حرفه یی نیستند و ممكن است اشتباه های بیشتری در انتشار مطلب ها داشته باشند بنابراین ضروری است كه قوانینی متناسب با ماهیت این گونه نشریه ها تدوین شود. از سوی دیگر آیین نامه یی كه كمیته ی ناظر بر نشریه های دانشجویی به آن استناد می كند باید اصلاح شود زیرا بندهایی از آن قابل تفسیر است و مسوولان هر دانشگاهی بر اساس تفسیر خود با نشریه ها برخورد می كند مانند آنچه در سال های گذشته برای نشریه های دانشجویی در دانشگاه پلی تكنیك (امیركبیر) اتفاق افتاد.

به گفته ی حسنی مشكل عمده ی نشریه های دانشجویی در زمان حاضر مسایل مالی است. در دانشگاه تهران هیچ هزینه یی برای انتشار نشریه ها صورت نمی گیرد در حالی كه در دانشگاه امیركبیر حدود 60 درصد هزینه ی نشریه از سوی مسوولان پرداخت می شود.



***فضا برای فعالیت همه ی نشریه ها مساعد نیست

«سیدمحمدمهدی آل داوود» سردبیر هفته نامه ی «ایران 1404» متعلق به بسیج دانشجویی دانشكده ی حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران در گفت و گو با پژوهشگر ایرنا با همسنجی فضای حاكم بر فعالیت نشریه های دانشجویی در دولت های دهم و یازدهم گفت: در دولت دهم اگر نشریه یی رویكرد انتقادی تندی نسبت به دولت داشت، مسوولان دانشگاه با آن مقابله می كردند. البته هنوز هم همینطور است.

آل داوود اظهار كرد: عملكرد دولت های دهم و یازدهم نسبت به فعالیت های دانشجویی به نوعی یكسان است. حتی دولت یازدهم بخاطر اصلاح طلب بودن و تفاوت دیدگاه با تشكل هایی چون بسیج، حساسیتش روی آن ها بیشتر شده است. بنابراین فضا برای فعالیت تشكل هایی چون بسیج بسته تر شده است. البته پیش از این در نشریه های بسیج بحث های انتقادی به دولت جدی تر پی گیری می شد اما با نامگذاری سال 1394 به سال همدلی و همزبانی با دولت، تا اندازه یی بحث های انتقادی در نشریه های منتقد دولت كاهش یافته است.

به گفته ی او نشریه های دانشجویی حداقل در دانشگاه تهران از نظر كمی و كیفی روندی نزولی را طی می كنند و این مساله بیشتر از اینكه ناشی از خط مشی و سیاست های دولت باشد، حاصل رخوت و فعالیت كم خود دانشجویان است. همچنین نبود مخاطب برای نشریه های دانشجویی در دانشگاه ها كه برآیندی از فضای جامعه است، كیفیت این نشریه ها را كاهش داده است.



***امید به رفع مانع های ساختاری

«محدثه قزوینی» مدیر مسوول نشریه ی «سحر» متعلق به انجمن اسلامی دانشگاه تهران در گفت وگو با پژوهشگر ایرنا گفت: موانع اصلی بر سر توسعه نشریه های دانشجویی كه در دولت جدید هنوز پابرجا است، اغلب ساختاری است. به عنوان نمونه شورای فرهنگی دانشگاه بر اساس ماده ی 36 آیین نامه ی نشریه های دانشجویی می تواند به صورت یك طرفه نشریه یی را توقیف كند. هنوز هم مسوولان فرهنگی دانشگاه ها با استناد به این بند قانونی با نشریه ها به صورت سلیقه یی برخورد می كنند چنان كه معاون فرهنگی دانشگاه تهران به تازگی با استفاده از همین بند قانونی، نشریه ی «ندا» متعلق به انجمن علمی انسان شناسی دانشكده ی علوم اجتماعی را توقیف كرده است. رفع این موانع نیازمند اقدام جدی معاونت فرهنگی وزارت علوم و شورای مركزی ناظر بر نشریه های دانشجویی است.

قزوینی همچنین بی قانونی در كمیته ی ناظر بر نشریه ها و نمودهای آن مانند مشخص نبودن شاكی و مكتوب نبودن شكایت را ناشی از مشكل های ساختاری و اصلاح آن را ضرورتی جدی برای فعالیت بهتر نشریه ها دانست.

به گفته ی قزوینی، به تازگی راه یابی چند تن از دانشجویان و افراد متخصص و دغدغه مند در حوزه ی نشریه های دانشجویی به «شورای مركزی ناظر بر نشریات دانشجویی وزارت علوم» در جریان انتخابات اخیر آن، امیدها برای اصلاح ساختارها را افزایش داده است.



*** شورای جدید ناظر بر نشریه های دانشجویی و امید به بهبود

«علی محمد كامفیروزی» عضو جدید شورای مركزی ناظر بر نشریات دانشجویی وزارت علوم درگفت وگو با ایرنا در ارتباط با تركیب جدید این شورا و تاثیر آن بر رویكردهای كلان نسبت به نشریه های دانشجویی گفت: تا جایی كه من اطلاع دارم، بجز اعضای دانشجویی، تركیب این شورا تغییری نكرده است.

كامفیروزی در مورد اراده ی مسوولان تازه نفس وزارت علوم در رفع چالش های نشریه های دانشجویی گفت: این نشریه ها از مهمترین ابزارها برای فعالیت دانشجویی واقعی هستند و بخش مهمی از فعالیت دانشجویی در چنین عرصه هایی شكل می گیرد. اگر وزارت علوم نخواهد به این عرصه توجه كند، پس توجه به كدام عرصه از فعالیت دانشجویی را در دستور كار خود قرار خواهد داد؟

وی در ارتباط با برنامه های شورا در مورد بهبود وضعیت نشریه های دانشجویی گفت: شورای جدید هنوز تشكیل جلسه نداده است اما ما بر اساس نیازسنجی، اولویت كار خود را روی تدوین، پیشنهاد و تصویب شیوه نامه هایی در مورد چهار موضوع میزان و نحوه ی اختصاص حمایت های مالی به نشریه های دانشگاهی، روند اخذ مجوز و نظارت بر نشریه های دانشگاهی، نشریه های الكترونیك و آموزش نشریه های دانشگاهی قرار داده ایم تا فضای بهتری را برای فعالیت آن ها فراهم كنیم. ما تصمیم داریم بر وظایف نظارتی شورای ناظر تاكید بیشتری داشته باشیم. این شورا باید روی عملكرد كمیته های ناظر در دانشگاه ها نظارت جدی تری داشته باشد.

كامفیروزی در ادامه گفت: آموزش به كارشناس نشریه ها و مسوولان فرهنگی دانشگاه ها ضرورتی جدی است كه باید در شورا پیگیری شود چرا كه سطح پایین اطلاعات آن ها از قوانین و مقررات زمینه ی برخوردهای غیرقانونی با نشریه ها را فراهم می كند.

كامفیروزی افزود: افزون بر آنچه گفته شد، ایجاد وحدت رویه در كمیته های ناظر، تغییر دستورالعمل های اجرایی، تجدید نظر در آرای صادر شده از سوی كمیته های ناظر و ... جزو اولویت های مورد نظر ما است.

«سید امین كشاورز» دیگر عضو دانشجوی شورای مركزی ناظر بر نشریات بود كه در گفت وگو با پژوهشگر ایرنا از تغییر فضای حاكم بر بخش های نظارتی نشریه های دانشجویی سخن گفت.

به گفته ی كشاورز، دولت كنونی به بحث های ممیزی نگاه ویژه یی دارد. بر همین مبنا شورای ناظر بر نشریات هم در تلاش است كه بحث ممیزی ها را در دانشگاه ها حل كند.

در پایان انعكاس دیدگاه های فعالان نشریه های دانشجویی و در فرجام سخن لازم به یادآوری است كه نشریه های دانشجویی به عنوان یكی مهمترین عرصه های فعالیت های دانشجویی، حاصل پویش و عصاره ی فكر دغدغه مندانی است كه برای ارتقای شاخص های علمی، فرهنگی، سیاسی و اجتماعی دانشگاه و جامعه قلم می زنند. از این رو رفع مشكل ها و تسهیل مسیر رشد و توسعه ی این حوزه از فعالیت های دانشجویی، در نهایت به نفع دانشگاه و جامعه خواهد بود.

*از:اعظم حمیدپور (گروه پژوهش و تحلیل خبری)

پژوهش**9275** 9279**2054