«حق تكثیر» موسیقی؛ قانون فراموش شده

كم توجهی به اجرای قانون رعایت «حق تكثیر» در موسیقی كه در بند چهارم از ماده ی دوم قانون «حمایت از حقوق مولفان و مصنفان و هنرمندان» به روشنی به آن اشاره شده، همواره چالشی در راه فعالیت ناشران و تولیدكنندگان موسیقی كشور بوده است؛ چالشی كه این روزها با پیشرفت فناوری و فراگیری شبكه جهانی (اینترنت) ژرفای دوچندان یافته است.

قرار گرفتن نسخه های قابل بارگیری (دانلود) آهنگ ها در اینترنت همزمان با انتشار یك آهنگ یا آلبوم، كار را به جایی رسانده است كه ناشران آثار موسیقی دیگر به فروش نسخه های قانونی آثار خود چندان چشم امید ندارند چراكه رونوشت همان آثار با قیمت های به مراتب كمتر در همه جای شهر به فروش می رسد.

برای پی بردن به عمق این فاجعه كه گریبان موسیقی كشور را گرفته، كافی است فقط به خیابان ها سری بزنیم. پشت چراغ های قرمز و در پیاده روها مملو از دستفروشانی است كه آلبوم های موسیقی خوانندگان و گنجینه های موسیقی كشور را كه برای ساخت و تولید هر یك از آنها زمان و هزینه ی بسیاری صرف شده است، با قیمت اندك (یك هزار یا 2 هزار تومان) بدون نظارت نهادهای دولتی و فرهنگی به دست مشتری می رسانند. این یعنی زیر پا گذاشتن آشكار حق تكثیر كه امروزه در بیشتر كشورهای توسعه یافته و حتی در حال توسعه برای صاحبان آثار فرهنگی به رسمیت شناخته شده و با متخلفان آن برخورد می شود.

روزهای آغازین تیرماه، «نادر مشایخی» موسیقیدان و رهبر كنونی اركستر شهر تهران، طی نشستی از سلسله نشست های «گفتمان ضرب اصول» در «خانه موسیقی» با انتقاد از عملكرد این مجموعه (خانه موسیقی) و ناهماهنگی هنرمندان این عرصه گفت: رعایت كپی رایت كه پیشرفت موسیقی یك كشور را باعث می شود هنوز اجرایی نشده است.

به باور برخی دست اندركاران عرصه ی موسیقی، نبود یك انجمن صنفی یكدست در حوزه ی موسیقی و فقدان همكاری میان اهالی این عرصه در كنار كمرنگ بودن پشتیبانی های دولتی، در ایجاد این شرایط نقش داشته و موسیقی را از رسیدن به اهدافی چون اجرای واقعی قانون كپی رایت دور كرده است.

به گفته ی ناشران حوزه موسیقی با ادامه ی این روند كم كم باید منتظر نابودی موسیقی و تعطیلی مراكز تولید و پخش آثار موسیقی در كشور باشیم. به باور آنان بهبود این وضعیت همكاری و احساس مسوولیت اهالی موسیقی و نهادهای فرهنگی را می طلبد.



*** اهالی موسیقی مقصرند

به باور برخی ناشران حوزه موسیقی، كمبود هماهنگی و همدلی میان اهالی موسیقی و توجه عده یی از آنان به سود شخصی تاكنون از شكلگیری یك انجمن صنفی مستقل برای موسیقی جلوگیری كرده است و در نبود چنین واحد صنفی نمی توان هیچ حقی را مطرح و از دولت مطالبه كرد.

«كامران همت پور» سرپرست گروه موسیقی «حنانه» و مدیر موسسه ی موسیقی «آوای حنانه»، در گفت و گو با پژوهشگر ایرنا گفت: متاسفانه اهالی موسیقی بیشترین ضربه را از خودشان می خورند. بیشتر گروه های فرهنگی مانند اهالی سینما و تاتر و فعالان كتاب و نشر با یكدیگر هماهنگ هستند و یك نهاد صنفی دارند اما فعالان موسیقی صنفی هماهنگی ندارند تا بتوانند از حقوق خود دفاع كنند.

همت پور افزود: من بارها در جلسه هایی كه با دوستان فعال در حوزه ی موسیقی داشتیم، تاكید كرده ام اهالی موسیقی باید اتحاد داشته باشند و یك واحد صنفی تشكیل دهند. در سال های گذشته ما در خانه موسیقی نشست هایی داشتیم اما در نبود یك صنف، صحبت ها و پیشنهادهای مطرح شده در نشست ها فقط در حد حرف باقی می ماند.

مدیر موسسه ی موسیقی «آوای حنانه» تاكید كرد «متاسفانه میان اهالی موسیقی فقدان یكپارچگی به چشم می خورد كه نمی شود نام آن را رقابت گذاشت چراكه برخی رفتارها به حسادت نزدیك تر است.

«حمیدرضا خجندی» مدیر موسسه ی فرهنگی و هنری «آوای آیین»، نیز به پژوهشگر ایرنا گفت: بی توجهی به قانون كپی رایت و نبود یك انجمن صنفی در موسیقی به دلیل فقدان همكاری دست اندركاران در این عرصه است.

وی افزود: در پایان بیشتر جلسه هایی كه همكاران من برگزار می كنند به جای اینكه اهالی موسیقی با یكدیگر به یك نتیجه برسند با هم درگیر می شوند. به نظر من با این شرایط ما هیچ وقت به هدف خود برای رعایت قانون كپی رایت در موسیقی نمی رسیم؛ افزون بر اینكه نهادهای فرهنگی مانند وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی نیز از این موضوع پشتیبانی نمی كند.

خجندی ادامه داد: من آگاهی دارم برخی خوانندگان بیشتر شناخته شده كه از برگزاری برنامه ها (كنسرت ها) درآمد خوبی به دست می آورند و به فروش قانونی آلبوم های خود نیازی ندارند، پس از پخش آلبوم نسخه های قابل دانلود آهنگ ها را در اینترنت قرار می دهند تا برای جذب مخاطب بیشتر در كنسرت ها تبلیغ كنند. از این رو معتقدم بیش از نیمی از چالش ها را خود اهالی موسیقی ایجاد كرده اند.

وی تاكید كرد «این نگاه غیر حرفه یی به موسیقی و توجه صرف اهالی موسیقی به مسائل مالی باعث شده است هیچ یك از اهداف قانونی ما به سرانجام نرسد و تلاش های ما نتیجه یی در بر نداشته باشد».



*** حتی نهادهای رسمی «كپی رایت» را رعایت نمی كنند!

برخی اهالی موسیقی تاكید می كنند حق تكثیر موسیقی حتی گاهی از سوی بعضی نهادهای رسمی زیرپا گذاشته می شود چه رسد به مردم عادی.

همت پور با اشاره به اینكه صدا و سیما به عنوان یك نهاد رسمی و حقوقی گاهی خود حق تكثیر را رعایت نمی كند، گفت: گاهی پیش می آید كه صدا و سیما آثار تولید شده را بدون اجازه و بدون پرداخت هزینه به ناشر از تلویزیون یا رادیو پخش می كند.

وی با تاكید بر اینكه صدا و سیما باید با این قضیه برخورد جدی داشته باشد، افزود: ناشران برای تولید یك اثر موسیقی گاهی چندین میلیون تومان هزینه كرده و مالیات می پردازند. از دید من اقدام صدا و سیما در پخش آثار موسیقی بدون اجازه و بدون پرداخت هزینه به ناشر هم از لحاظ اخلاقی و هم از لحاظ شرعی اشكال دارد.

مدیر موسسه ی موسیقی آوای حنانه یادآور شد: وقتی سازمان های حقوقی اینگونه تخلف می كنند دیگر از افراد عادی چگونه می توان انتظار داشت كه كپی رایت را رعایت كنند؟

این ناشر اضافه كرد: چندی پیش یكی از خوانندگان بزرگ كشور یكی از آثار خود را در یكی از جشنواره های اروپایی شركت داد. چند ماه بعد نامه یی با این مضمون برای او فرستاده شد كه «آقای فلانی شما در جشنواره برنده شده اید. هم جایزه ی مقامی كه آورده اید به شما پرداخت شده است و هم یك مقدار پول بیشتر برای سه بار پخش آهنگ شما از رادیوی كشور ما!» اما من بارها كارهای خود را از رادیو به عنوان یك سازمان دولتی و حقوقی شنیده ام بدون اینكه اجازه یی برای پخش داشته باشد.

همت پور افزود: یكی از گام ها برای به رسمیت شناخته شدن حق تكثیر در عرصه موسیقی گفت و گو با مسوولان حقوقی صدا و سیما است تا در وهله نخست آنان كپی رایت آثار موسیقی را رعایت كنند و در این راه با استفاده از ظرفیت های خود به اهالی موسیقی كمك برسانند و از آنان پشتیبانی كنند.



***دولت به اهالی موسیقی یاری برساند

یكی از مهم ترین خواسته های دست اندركاران عرصه ی موسیقی برای حفظ حق تكثیر آثار پشتیبانی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و برخورد جدی نهادهایی همچون نیروی انتظامی و قوه ی قضاییه با خاطیان است.

همت پور در این زمینه تاكید كرد «من فكر می كنم نخستین گام این است كه ما با كمك دولت بتوانیم یك واحد صنفی در زمینه ی موسیقی داشته باشیم».

به گفته ی وی، پشتیبانی های نیروی انتظامی و قوه ی قضاییه نیز می تواند در این راه تعیین كننده باشد چراكه آنها می توانند پس از شناسایی كسانی كه قانون كپی رایت در موسیقی را رعایت نمی كنند، از مجاری قانونی با آنها برخورد كنند.

مدیر موسسه ی موسیقی آوای حنانه افزود: ما در راه دریافت مجوز و تولید یك اثر، هزینه و زمان زیادی صرف می كنیم اما رعایت نشدن قانون كپی رایت بازدهی كاری ما را كم می كند و این وزارت ارشاد است كه باید جلو تخلف ها در این زمینه را بگیرد تا آلبوم های موسیقی فقط به طور قانونی به فروش برسند.

مدیر موسسه ی موسیقی آوای آیین نیز در این باره گفت: خوانندگان بزرگ و شناخته شده چون می توانند سالیانه كنسرت های پرمخاطب برگزار كنند به درآمد فروش قانونی آلبوم ها و رعایت كپی رایت نیازی ندارند اما خوانندگان ضعیف تر به دلیل اینكه قادر به برگزاری كنسرت های سالیانه نیستند، فقط از راه فروش آلبوم می توانند درآمد به دست آورند. از این رو باید پشتیبانی شوند چراكه به رعایت حق كپی رایت نیازمندند.

خجندی افزود: به دلیل نبود قانونی كه از تولید كننده پشتیبانی كند آلبوم های این خوانندگان در بازار آزاد كپی می شود و به قیمت 2 هزار تومان به فروش می رسد.

وی یادآور شد: در همین سی دی فروشی های رسمی دور میدان انقلاب بسته هایی از آثار همه ی خوانندگان به صورت لوح فشرده (دی. وی. دی) وجود دارد كه به صورت غیررسمی و غیرقانونی رونوشت و بسته بندی شده است و به فروش می رسد.

به گفته ی مدیر موسسه ی آوای آیین، بازرسان وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی می توانند برای جلوگیری از این رخدادها به راحتی ورود كنند اما به ناشران می گویند خودتان شكایت و موضوع را پیگیری كنید. این در حالی است كه پیگیری این موضوع ها در حیطه ی كار ناشران موسیقی نیست و هزینه و زمان زیادی را می طلبد.



*** ادامه ی این روند با تعطیلی موسیقی همراه است

این روزها به نظر می رسد آلبوم های موسیقی فروش چندانی در مراكز فروش رسمی ندارند؛ تا جایی كه به گفته ناشران، گاه مراكز فروش نسخه های زیادی از آثار را به موسسه های تولیدی بر می گردانند و این شرایط در بازار ناشران موسیقی كسادی به بار آورده است.

همت پور در همین چارچوب گفت: من به دلیل عشق به موسیقی، كار تولید و نشر موسیقی را ادامه می دهم اما تاسف آور است كه خوانندگان و ناشران موسیقی پس از تولید آثار فقط روی درآمد كنسرت ها حساب كنند و به فروش آلبوم ها امیدی نداشته باشند.

به گفته ی وی، اگر دولت و نهادهایی چون وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی از اهالی موسیقی پشتیبانی نكنند و در راستای اجرای قانون كپی رایت گامی برندارند، تولیدكنندگان موسیقی اصیل، فولكلور، پاپ یا دیگر گونه های موسیقی از این پس نخواهند توانست روی پای خود بایستند و كورسوی باقیمانده از موسیقی نیز خاموش خواهد شد.

خجندی نیز در این باره تاكید كرد «عوامل گوناگون دست به دست هم داده اند تا وضعیت موسیقی كشور نابسامان شود».

به گفته ی وی، اكنون بیشتر آلبوم های موسیقی فروش نمی روند و بیشتر شركت های تولید آثار موسیقی ضعیف شده اند و به تولید دست نمی زنند چون هزینه های تولید با درآمد ناشی از فروش آلبوم ها برابری نمی كند.

موسیقی مانند دیگر عرصه های فرهنگی به پشتیبانی های قانونی نیازمند است. ادامه روند كم توجهی به عرصه ی موسیقی هم هنرمندان عرصه ی موسیقی را ناامید می سازد و هم به بدنه ی موسیقی كشور ضربه جدی می زند.

وقتی هنرمندان این عرصه بتوانند بر پایه ضوابط قانونی و شرعی به فعالیت پرداخته و اطمینان داشته باشند كه نهادهای فرهنگی همواره خود را ملزم به دفاع از حقوق حقه ی آنها می دانند، خواهند توانست با فراغ بال به خلاقیت و نوآوری در تولید آثار موسیقی دست زده و سطح سلیقه ی تنزل یافته ی موسیقایی جامعه را بالا ببرند.

بازگشایی «اركستر ملی» و «اركستر سمفونیك» تهران پس از چند سال ركود، تا اندازه ای اهالی موسیقی را نسبت به تغییرات مثبت در آینده ی این عرصه ی فرهنگی و هنری دلگرم كرده است.

جلوگیری از لغو غیرقانونی كنسرت های دارای مجوز وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و رعایت قانون كپی رایت از سوی نهادهای فرهنگی، شاید گام های بعدی باشد كه هواداران و فعالان عرصه ی موسیقی در انتظار آن نشسته اند.

*از:مهتاب افشین نسب (گروه پژوهش و تحلیل خبری)

پژوهشم**9282**1961**2054