ورزش پهلوانی و زورخانه ای قدمت و پیشینه ای طولانی دارد و در بستر جهان بینی دینی، اسطوره های حماسی و سنت های اجتماعی ایران باستان شكل گرفته است. پس از ورود دین مبین اسلام آداب اسلامی با این ورزش عجین شد و با تاثیرپذیری از سرشت جوانمردی امام علی(ع) و با توجه به فرهنگ ایرانی و اسلامی به مسیر خویش ادامه داد و اكنون به عنوان میراث اصیل ایرانی در جهان مطرح است. در برخی از دانش‌نامه‌های بین‌المللی از ورزش زورخانه‌ای به عنوان قدیمی‌ترین ورزش بدنسازی جهان یاد می شود.
فرهنگ زورخانه ای و پهلوانی مجموعه حركات ورزشی با وسایل ویژه ای است كه همراه با آداب خاصی در مكانی به نام زورخانه انجام می شود. این سنت اصیل ایرانی، ورزش و اخلاق را در هم آمیخته است و پهلوانان در این ورزش افرادی هستند كه علاوه بر قدرت جسمانی، صفات اخلاقی را در سرلوحه ی زندگی خود قرار داده اند.
هرودت تاریخ نگار مشهور یونانی درباره ی آمیختگی ارزش های اخلاقی با ورزش در نزد ایرانیان می نویسد: «ایرانیان قومی نیرومند بودند كه به فرزندان خود از پنج سالگی سه چیز را می آموختند، سواری، تیراندازی و راستی.»
ورزشكارانی كه قدرت جسمانی را با ویژگی های برتر اخلاقی در هم می آمیزند، لقب پهلوان را به دست می آورند و در میان مردم مورد احترام و از جایگاه ارزشمندی برخوردار می شوند. از پهلوانان بزرگ تاریخ ورزش زورخانه ای می توان به عارف و شاعر مشهور پوریای ولی، سید حسن رزاز و جهان پهلوان غلامرضا تختی اشاره كرد.
زورخانه به عنوان مكانی برای انجام دادن ورزش های پهلوانی به شمار می رود كه ورزشكاران به منظور پرورش روح و جسم خود در آنجا حضور می یابند. ارتفاع در این مكان به طور معمول كوتاه ساخته می شود كه افراد هنگام ورود یا خروج، نخست خم شوند تا اینگونه تواضع و فروتنی به آنان یادآوری شود.
گود ورزش در زورخانه پایین تر از كف سالن اصلی قرار دارد و نماد میدان نبرد محسوب می شود. ورزشكاران با وضو وارد این گود هشت ضلعی می شوند. سردم، محل نشستن مرشد است و ضرب و زنگ از آلات موسیقی این ورزش به شمار می رود. هنگام تعویض حركات ورزشی و ورود و خروج پیشكسوتان یا پهلوانان زنگ به صدا در می آید. در ورزش زورخانه ای، میل نماد گرز مبارزان، كباده نشانه ی كمان تیراندازی، سنگ نماد سپر و تخته شنو نشانه ی شمشیر است كه ورزشكاران با آن حركات ورزشی را انجام می دهند.
ورزش زورخانه ای و فرهنگ پهلوانی در طول تاریخ خود فراز و نشیب های بسیاری داشته است. پس از پیروزی انقلاب اسلامی با توجه به تاكیدهای امام خمینی(ره) و مقام معظم رهبری بر حفظ و گسترش این ورزش دینی و ملی؛ برنامه های آشنایی جوانان با این ورزش در دستور كار قرار گرفت و در مسیر بین المللی كردن ورزش زورخانه ای، تلاش های بسیاری صورت پذیرفت.
فدراسیون بین المللی ورزش های زورخانه ای (IZSF) با مشاركت مقامات عالی رتبه ی ورزشی 22 كشور جهان در بیستم مهر 1383 هجری خورشیدی تشكیل شد و اهدافی همچون تشویق به توسعه و گسترش ورزش سنتی زورخانه ای و كشتی پهلوانی در تمام كشورهای جهان، پشتیبانی و ارایه ی كمك های فنی به كشورهای در حال توسعه، مشاركت در گسترش روابط دوستی میان تمامی ورزشكاران و نیز میان فدراسیون های ملی را در چارچوب برنامه های خود قرار داد.
بنیاد فردوسی سازمانی مردم نهاد است كه پس از بستن تفاهم نامه ی همكاری های فرهنگی و اجرایی با فدراسیون پهلوانی و زورخانه‌ای ایران توانست با برگزاری همایش های مختلف، همكاری در تقدیر از مرشدان زورخانه، برپایی جشنواره های شاهنامه‌خوانی عشایری و آیین های پهلوانی و برپایی نمایشگاه عكس؛ گامی محكم در گسترش فرهنگ پهلوانی و ورزش زورخانه ای در جهان بردارد. اینك مسابقه‌های ورزش باستانی هر سال به صورت تیمی در یكی از شهرهای ایران صورت می‌گیرد كه تیم ها دارای یك مرشد، هشت ورزشكار و یك میاندار، هستند.
آیین‌های پهلوانی و زورخانه‌ای در بیست و پنجم آبان 1389 خورشیدی به عنوان میراث معنوی در سازمان علمی، فرهنگی و تربیتی ملل متحد (یونسكو) به ثبت جهانی رسید. هفدهم شوال سالروز نبرد امام علی (ع) و عمر بن عبدود نیز در تقویم رسمی كشور به نام روز فرهنگ پهلوانی و ورزش زورخانه ای نامگذاری شده است.
**پژوهشگر گروه اطلاع رسانی ایرنا به مناسبت روز فرهنگ پهلوانی و ورزش زور خانه ای با «حجت الاسلام یاسر موحدفر» دبیر ستاد ترویج فرهنگ پهلوانی به گفت و گو پرداخت.
دبیر ترویج فرهنگ پهلوانی با اشاره به پیشینه ی ورزش زورخانه ای گفت: آیین پهلوانی، ریشه در تاریخ و تمدن كهن ایران باستان دارد. پهلوانان در این سرزمین همواره مورد اعتماد مردم بوده اند و در برقراری امنیت اجتماع كمك می كردند. تاریخ نگاران اعتقاد دارند كه هم زمان با گسترش فرهنگ پهلوانی، زورخانه ها از 6 هزار سال پیش با معماری خاص و با درهای كوچك و گود محراب گونه شكل گرفت و مكانی برای ورزش و دیدار ورزشكاران شد.
یاسر موحدفر معماری زورخانه ها را از گذشته تا به امروز منحصر به فرد دانست و تصریح كرد: این مكان های اجتماعی با توجه به معماری ایرانی و اسلامی آن از یك فضای ورزشی و معنوی بهره مند است. زمانی كه مرشدِ زورخانه با خواندن شعرهای كهن ایرانی از حافظ، سعدی و مولوی زنگ را به صدا در می آورد، ورزشكارن با وضو و با طهارت جسمی و روحی وارد گود می شوند و از اهل بیت عصمت و طهارت یاری می طلبند. ورزش زورخانه ای و فرهنگ پهلوانی در جهان منحصر به فرد و دارای موسیقی خاص خود است كه نقش مهمی در تربیت نسل جوان كشور و گسترش فرهنگ ایثار و جوانمردی در جامعه دارد.
وی با بیان این كه پهلوانان، آیین های مختلفی را در زورخانه با مشاركت مردم برگزار می كنند، افزود: به طور مثال در این مكان ها با توجه به مناسبت های ملی و مذهبی برای یاری به افراد مددجو و آسیب دیده، جشن گلریزان برگزار می شود تا به نوعی به آنها كمك شود. در سال جاری هفته ی فرهنگ پهلوانی و ورزش زورخانه ای از شِشُم تا دوازدهم مرداد بر پا شد. همچنین قابل بیان است كه اكنون 44 نهاد و وزارتخانه عضو ستاد ترویج فرهنگ پهلوانی كشور هستند.
دبیر كل بنیاد فردوسی درباره ی ثبت جهانی آیین های پهلوانی و زورخانه ای ایران در سازمان علمی، فرهنگی و تربیتی ملل متحد(یونسكو) و استقبال مردم از آن گفت: این ستاد باید فعالیت های خود را در سطح فدراسیون های ورزشی گسترش دهد و برای هر رشته ی ورزشی ستاد ترویج فرهنگ پهلوانی در فدراسیون مرتبط با آن را فعال كند. فدراسیون بین المللی ورزش های زورخانه ای(IZSF) با تلاش های فراوان و رایزنی های بین المللی و با مشاركت مقامات عالی رتبه ی ورزشی 22 كشور جهان در بیستم مهر 1383هجری خورشیدی تشكیل شد و تنها فدراسیونِ جهانی ایرانی است كه با پشتكار بسیار موفق شد، ورزش زورخانه ای را در 66 كشور دنیا مطرح كند. پس شایسته است برای گسترش این آیین ورزشی و معنوی با این پیشینه ی تاریخی و كهن بسیار تلاش شود. در سال گذشته برای نخستین بار فدراسیون پهلوانی و زورخانه ای به همراهی فدراسیون كشتی جمهوری اسلامی ایران و فدراسیون بین المللی كشتی(FILA) مسابقه هایی را بر روی سه تشك انجام داد كه در این رویداد، مسابقات كشتی آزاد، كشتی فرنگی و كشتی پهلوانی و زورخانه ای به صورت همزمان برگزار شد.
وی با اشاره به این كه ورزش زورخانه‌ای آداب خاصی دارد، بیان داشت: در این ورزش با پیروی از اسطوره ها، پهلوانان و دلاوران افسانه‌ای ایران باستان و با اقتدا به حضرت علی(ع) نخستین پیشوای شیعیان، سرشت مردانگی و جوانمردی در ورزشكاران برانگیخته می شود.
یاسر موحدفر در پایان با اشاره به اینكه در ورزش زورخانه ای همواره اخلاق و ورزش در كنار هم دیده می شود، گفت: زمانی كه حركات ورزشی در زورخانه به پایان می رسد، تمامی ورزشكاران و تماشاگران با دعای میاندار(ورزشكاری كه حركات ورزشی را هماهنگ می كند) یا یكی از پیشكسوتان برای صلح و دوستی، رفع مشكلات و گرفتاری های نیازمندان و برآورده شدن حاجت های مردم و بیماران از پروردگار درخواست یاری می كنند.
*گروه اطلاع رسانی(مجتبی شفیعی)
پژوهشم**9348**2002**9131
تهران- ایرنا- هفدهم شوال روز فرهنگ پهلوانی و ورزش زورخانه ای محسوب می شود، ورزشی باستانی كه اخلاق را سر لوحه ی فعالیت های ورزشكاران قرار داده است و در جهان به عنوان میراث اصیل ایرانی، تلاش دارد تا فرهنگی پهلوانی را نهادینه كند.
