علامه ملامحمد باقر مجلسی در 1006 هجری خورشیدی در اصفهان دیده به جهان گشود. تولد او همزمان با آخرین سال سلطنت شاه عباس اول بود. پدرش مولی محمدتقی، مشهور به مجلسی اول و از شاگردان بزرگ شیخ بهایي محسوب می شد و در علوم اسلامي از سرآمدان روزگار خود به شمار می‌رفت. خاندان علامه مجلسي از جمله پر افتخارترین خاندان های شیعه در سده های گذشته بودند.
علامه مجلسی از كـودكي با تعلیم و تربیت پـدر بزرگوارش، رشد و پرورش یافت و پس از آن به تحصیل علـوم روزگار خویش در حـوزه ی اصفهان پرداخت و با توجه به توانایي بالایش در مدت كوتاهي توانست مراحل گوناگون علمی را به خوبی سپری كند و بعد از مدتی به گردآوري علم حدیث و آثار اهل بیت(ع) مشغول شد.
وی كه در مدرسه ی ملا عبدالله به اقامه ی نماز و آموزش مشغول بود، پس از درگذشت پدرش در مسجد جامع اصفهان فعالیت دینی خود را ادامه داد. در كلاس درس او بیش از هزار طلبه حضور می یافتند كه از آن میان می توان به سید نعمت الله جزایري از نامی ترین شاگردان وی اشاره كرد.
بحارالانوار شاهكار جاویدان علامه مجلسی به شمار می رود و شامل مجموعه ی اخبار، حدیث، داستان و تاریخ است كه از پیامبر اكرم(ص) و ائمه معصومین(ع) به وسیله ی بزرگان علم حدیث نقل شده و علمای گذشته در كتاب های خود به آن ها اشاره كرده اند.
دوره زندگی علامه مجلسی هنگامه ی استقرار حاكمیت شیعه بر ایران است. از این رو، وی در سایه ی این حكومت، برای حفظ فرهنگ اسلام تلاش كرد و راه های گوناگونی را برای رسیدن به اهداف علمی و اعتقادی خود، برگزید و از تلاش و كوشش در مسیر مورد نظر خویش دست برنداشت.
علامه مجلسی بارها با عشرت طلبی شاهان و درباریان به مخالفت برخاست و آن ها را از نتیجه های فسادهای مختلف آگاه ساخت. مواضع علامه مجلسی در برابر اهل سنت بسیار عالمانه و منطقی بود و با آنان تعاملی مناسب داشت. او دفاع از مذهب شیعه را بزرگترین وظیفه خود می دانست و این امر را در قالب علمی و فرهنگی اجرا كرد. وی بیشتر از مسیر نگارش كتاب، آموزش علوم دینی، پاسخ به شبهه ها و امور دینی به انجام دادن وظیفه ی خود می پرداخت.
نخستین تالیف علامه مجلسی كتاب الاوزان و المقادیر یا میزان المقادیر قلمداد می شود كه در 1032خورشیدی نوشته شد و آخرین نوشته ی وی كتاب حق الیقین در 1038 خورشیدی است كه به یك سال پیش از درگذشت وی مربوط می شود. او بیش از 100 كتاب به زبان فارسی و عربي نوشت كه بحار الانوار 110 جلد و مراه العقول 26 جلد دارد.
علامه محمد باقر مجلسـي پـس از عمري خدمتگزاري در راه دیـن و دانـش در اصفهان چشـم از جهان فرو بست و به دیار حق شتافت.
**پژوهشگر گروه اطلاع رسانی ایرنا به مناسبت روز بزرگداشت علامه محمدباقر مجلسی با «بهزاد كریمی» پژوهشگر تاریخ اسلامی و عضو هیات علمی دانشگاه میبد یزد به گفت وگو پرداخت.
بهزاد كریمی درباره ی شخصیت علامه مجلسی، گفت: در میان پژوهشگران در خصوص شخصیت علمی و اخلاقی وی دیدگاه های گوناگونی وجود دارد. پژوهشگران مختلف با توجه به اندیشه و گرایش خویش درباره ی علامه مجلسی نظر داده اند و به همین دلیل، افراد در این رابطه با نظرهای گوناگونی روبرو هستند. برخی از پژوهشگران به ویژه كسانی كه علاقه مند به فقه و حوزه های دینی هستند، علامه مجلسی را به عنوان احیاگر تشیع معرفی كرده اند. این علامه ی بزرگ از جمله شخصیت هایی است كه باید قضاوت های صورت گرفته درباره ی او را به دیده احتیاط نگریست و به نظر می رسد فهمی متوازن و خوانشی متعادل از علامه؛ ما را به حقیقت تاریخی او نزدیك تر می كند.
استاد دانشگاه میبد درباره ی همكاری علامه مجلسی با حكومت صفویه، اظهار داشت: عالمان دینی شیعه، 2 نگرش نسبت به تعامل با حكومت داشتند. عده ای موافق همكاری و تعامل با حكومت بودند و افراد دیگری كه تعدادشان پیش از تشكیل حكومت صفوی و در ابتدای آن بیشتر بود، بر این اعتقاد بودند كه نباید در دوره ی غیبت با حكومت وقت همكاری داشت و حتی از پذیرش شاه سر باز می زدند.
وی در ادامه افزود: كنش علامه مجلسی در تداوم سنت در گروه عالمانی قرار می گیرد كه همكاری و تعامل با حكومت را برای انجام امور مسلمانان كه همواره به عنوان یك اقلیت در طول تاریخ مورد ظلم قرار گرفته بودند، ضروری می دانستند و اعتقاد داشتند كه در این همكاری ایرادی وجود ندارد. علامه در این تعامل با حكومت تا آنجا پیش رفت كه از طرف شاه به عنوان شیخ الاسلام انتخاب شد و مورد مشورت پادشاهان صفوی قرار گرفت. طرح های صورت پذیرفته از طرف وی در دوران شیخ الاسلامی، بدون همكاری حكومت امكان پذیر نبود. برای نمونه، نگارش كتاب بحارالانوار بدون یاری جستن از حكومت برای جمع آوری احادیث پراكنده از سراسر ایران یا منطقه های دیگر غیر ممكن بود. در حوزه ی وقف نیز همكاری علامه مجلسی با پادشاه و خاندان سلطنتی شایسته ی توجه است. بخش بیشتر از این املاك وقفی با راهنمایی علامه، صرف امور دینی شد و نظارت بر آن نیز بر عهده ی شخص وی بود. بنابراین همكاری او با حكومت را نباید به خودی خود مایه انتقاد از علامه مجلسی قرار داد.
عضو هیات علمی دانشگاه میبد در خصوص برخورد علامه محمدباقر مجلسی با اقلیت های دینی، یادآور شد: عده ای از شرق شناسان مانند لارنس لكهارت، سرجان ملكم و ادوارد براون در كتاب های خود به روش های مختلف آرا یكدیگر را در باب ضدیت علامه با اقلیت های دینی تكرار كرده اند و علامه مجلسی را در برخورد با اقلیت ها، متعصب نشان داده اند. در پاسخ به این دسته از شرق شناسان كه البته منابع معتبری را برای این گونه اظهار نظرها ذكر نكرده اند، باید گفت كه علامه مجلسی در یك فضای پیشامدرن می زیست و بنابر ماهیت مقام شیخ الاسلامی اصفهان عمل می كرد. از همین رو وی برخورد با اقلیت ها را از وظایف ذاتی خود می دانست و برای گسترش تشیع می كوشید. او بر این عقیده بود كه باید پادشاه وقت را در سیر گسترش اسلام و آیین تشیع هدایت و یاری كند. در میان پژوهشگران افرادی هم هستند كه مومنانه و باورمندانه به تاریخ نگاری نگاه كرده اند. این دسته از پژوهشگران درباره علامه مجلسی بر این نظر هستند كه وی در مسیر گسترش تشیع و برخورد با كفار اعمال پسندیده ای را سامان داد.
عضو هیات علمی دانشگاه میبد در ادامه تصریح كرد: مهمترین كار علمی علامه مجلسی نگارش بحارالانوار بود كه انگیزه ی اصلی او جمع آوری احادیثی محسوب می شد كه در كتاب های چهارگانه ی شیعه نیامده بود كه در پایان نیز اثر گرانبهای وی به صورت بزرگ ترین مجموعه ی حدیث جهان تشیع تنظیم شد. نگرش علامه در این طرح بزرگ، یك نگاه حدیثی- تخصصی نبود بلكه نگرشی دلسوزانه بود و قصد داشت تا تمامی حدیث های زمانه را برای حفظ آنها گردآوری كند.
بهزاد كریمی در پایان گفت: باید با اتكا به منابع دست اول، در آموزه های كلیشه ای، درباره ی شخصیت علمی و اخلاقی علامه مجلسی یك تجدیدنظر كلی صورت گیرد و با اتخاذ رویكردی متوازن و متعادل به دور از سوءگیری های سیاسی و دینی هر چه بیشتر با زمینه و زمانه علامه مجلسی و شخصیت چند وجهی او آشنا شد.
منابع:
- نوایی، عبدالحسین. شاه تهماسب صفوی، تهران:ارغوان1368.
- مجلسی، محمد باقر. رساله صواعق الیهود، قم: كتابخانه آیت الله مرعشی نجفی.
- مجلسی، محمد باقر، حق الیقین ، تهران: انتشارات اسلامیه.
- خدمات علامه مجلسی، مكتب اسلام، سال 47، شماره 7.
- امین عاملی، سیدمحسن،اعیان الشیعة، بیروت، دار التعارف للمطبوعات.
- تهرانی، آقا بزرگ، الذریعة، بیروت، دار الأضواء، 1403 ق.
- مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، بیروت، مؤسسة الوفاء، 1403 ق.
- مدرس، محمد علی، ریحانه الادب فی تراجم المعروفین بالكنیه او اللقب، تهران، خیام، 1369 ش.
- لكهارت،لارنس. انقراض سلسله صفویه و ایام استیلای افاغنه در ایران ،ت:مصطفی قلی عماد، تهران:مروارید 1364
*گروه اطلاع رسانی
پژوهشم**9362**2002**9131
تهران- ایرنا- علامه مجلسی یكی از مشهورترین علمای شیعه عصر صفوی است كه با نگارش بحارالانوار، به دین اسلام خدمت ارزنده ای كرد به همین دلیل باید با اتكا به منابع دست اول و با اتخاذ رویكردی متوازن و متعادل با روزگار و شخصیت این اندیشمند بزرگ آشنا شد.
