ابوعلی سینا، پزشك و فیلسوفی جامع گرا

علم پزشكی از جایگاه مهمی در فرهنگ عمومی و باور اجتماعی ایرانیان برخوردار است و جامعه به فعالان این عرصه با نگاهی قدرشناسانه می نگرد. دانش پزشكی همواره پیشرفت خود را مرهون تلاش و كوشش ابوعلی حسین بن عبدالله مشهور به ابوعلی سینا می داند زیرا او با هوش و ذكاوت سرشار خویش توانست در این علم تحولی بنیادین ایجاد كند.
حجه الحق و شیخ الرییس از بزرگان جهان در زمینه ی پزشكی، ریاضی، فلسفه و نجوم در یكم شهریور 359 هجری خورشیدی دیده به جهان گشود و چندین سده پس از میلادش، سالروز تولدش را به پاس خدمات ارزنده ی وی روز پزشك نام نهادند تا بهانه ای ارزشمند برای تقدیر از تلاشگران این عرصه ی مهم و حساس باشد.
ابوعلی سینا دوره ی كودكی خود را در بلخ سپری كرد، قرآن و علوم مقدماتی را نزد پدرش كه از وزیران مالیه ی دربار سلطان نوح بن منصور سامانی بود، فراگرفت و از محضر استاد بنامی همچون عبدالله ناتلی از بزرگان سده ی چهارم هجری بهره برد. وی از همان كودكی علاقه ی خویش را به پژوهش در طبیعت و تحقیق در خواص گیاهان دارویی به استادان خود نشان داد و در 18 سالگی، علوم زمانه را فراگرفت و سه سال بعد به نگارش كتاب های گوناگون همت گماشت. نخستین اثر او، مجموعه ی 10 جلدی حاصل و محصول نام داشت و «البر و الائم» و «حكمت عروضی» نیز دیگر اثرهای این فیلسوف نامدار به شمار می رود.
ابوعلی سینا به دلیل مهارت بسیار در علم پزشكی، از شهرت فراوانی نزد مردم برخوردار و برای درمان نوح بن منصور پادشاه بخارا به دربار وی دعوت شد. وی پس از درمان نوح بن منصور، درخواست كرد تا از كتاب های كتابخانه ی بزرگ دربار سامانی كه از كامل ترین كتابخانه های آن روزگار در ایران به شمار می رفت، بهره مند شود. با موافقت او، ابوعلی سینا به مدت سه سال توانست بر دانسته های خویش در زمینه ی فقه، ادبیات، موسیقی و نجوم بیافزاید و سال ها بعد، یافته های تازه ی خود را در بیش از 450 اثر ثبت كند كه شفا، نجات، الاشارات والتنبیهات و حی بن یقظان در فلسفه و زاویه، اقلیدس، الارتماطیقی، علم هیات، المجسطی و جامع البدایع در ریاضی، قانون، الادویة القلبیه، دفع المضار الكلیه عن الابدان الانسانیه، قولنج، تشریح الاعضا، الفصد و الاغذیه والادویه در طب، از آن جمله محسوب می شوند.
پس از گذر مدتی، او به دلیل نابسامانی شرایط سیاسی كشور، بخارا را ترك كرد و به گرگانج پایتخت حاكمان خوارزم، نزد خوارزمشاه علی ابن مامون رفت. در این هنگامه محمود غزنوی بر این دیار نفوذ یافته بود و از دانشمندان دربار خواست كه به غزنین به خدمت سلطان محمود بروند. ابوعلی سینا هنگامی كه از تعصب آن پادشاه آگاهی یافت، راهی جرجان(گرگان امروزی) شد تا به قابوس بن وشمگیر كه به عنوان حامی دانشمندان شهرت یافته بود، بپیوندد اما زمانی كه او به آن شهر رسید، وی به دیار باقی شتافته بود. شیخ الرییس در این شهر نوشتن كتاب قانون را آغاز كرد تا منبع كامل علم پزشكی را برای آیندگان فراهم آورد.
بعد از مدتی ابوعلی سینا راهی همدان شد و با درمان شمس الدوله دیلمی، به مقام وزارت رسید و در كنار آن به طبابت و نوشتن اثرهایی ماندگار پرداخت. او در این شهر نگارش كتاب قانون را به سرانجام رساند و هنگامی كه شمس الدوله دیده از جهان فروبست و فرزندش سما الدوله بر تخت نشست، ابوعلی سینا عزم رفتن كرد اما سما الدوله او را به اتهام خیانت، به مدت چهار ماه به زندان افكند و مانع رفتن وی شد. او هنگامی كه از زندان رهایی یافت به صورت پنهانی نزد علاء الدوله كاكویه در اصفهان رفت و باقی عمر خود را در این شهر سپری كرد.
این طبیب بنام در اثرهای فلسفی خویش، فلسفه ارسطو را با آرای مفسران اسكندرانی و فلسفه ی نو افلاطونی تلفیق كرد و با نبوغ خاص خود، آنها را با دیدگاه یكتا پرستی اسلام درآمیخت و با این روش در فلسفه مشایی مباحثی آورد كه در اصل یونانی آن سابقه نداشت به گونه ای كه می توان گفت در مشرق زمین فلسفه ی یونانی هیچ گاه مفسری با عمق و دقت ابوعلی سینا به خود ندیده است.
او علاوه بر نوشتن كتاب های فلسفی در علم نجوم نیز آثار ارزشمندی دارد، وی با ترجمه ی كتاب اقلیدس و انجام پژوهش های بسیار در این علم توانست كمك بزرگی به پیشرفت دانش نجوم كند و همچنین با نگارش رساله یی درباره ی معادن و مواد معدنی، یكی از مهم ترین مرجع های علم زمین شناسی را خلق كرد.
سرانجام ابن سینا پزشك و فیلسوف نامی ایران پس از عمری تلاش در مسیر ارتقای علوم گوناگون در بیست و هشتم خرداد 416 هجری خورشیدی رخ در نقاب خاك كشید و به دیار حق شتافت.

**پژوهشگر گروه اطلاع رسانی ایرنا به مناسبت بزرگداشت ابوعلی سینا و روز پزشك با «رضا حبیبی» پزشك، استاد دانشگاه و از بنیانگذاران انجمن ام اس مازندران به گفت وگو پرداخته است.
**ابوعلی سینا؛ شخصیتی نوگرا در دانش پزشكی و حكمت
رضا حبیبی درباره ی شخصیت ابوعلی سینا گفت: وی تنها یك پزشك نبود بلكه فیلسوفی بود كه بر علوم دیگری همچون نجوم و فلسفه نیز اشراف داشت، او دارای نگاه تك بعدی در زمینه ی پزشكی به انسان نبود و نه تنها از نظر مادی بلكه از جنبه ی روحی، روانی و غیرمادی به انسان نگاه می كرد و دارای شخصیتی نوآور و نوگرا در دانش پزشكی محسوب و روش پزشكی وی تا چندین سده در بیشتر دانشگاه های معتبر اروپا و آسیا آموزش داده می شد. همچنین كتاب قانون از جمله اثرهای برجسته ی وی به شمار می رود كه برای آموزش های نوین در مراكز علمی بزرگ دنیا مورد استفاده قرار می گرفت. این اندیشمند به تمامی رخدادها نگاهی پرسشگرانه داشت و این امر هم زمینه ساز رشد و تعالی او و هم باعث آزار وی شده است. او در یك مرحله از زندگیش پرسشگری های خود را به دامنه ی ذات خدا رساند و این دامنه ی پرسشگری در ماهیت و ذات خداوند چندین سال با او همراه بود و آزارش می داد، به گونه ای كه پس از مدتی به این نتیجه رسید كه شناخت انسان بر خداوند امكان پذیر نیست زیرا پروردگار محیط برما است و برای همین نمی شود واجب الوجود یعنی خدا را به طور كامل شناخت و موجود نیز نمی تواند بر واجب الوجود احاطه پیدا كند. وی آن هنگام كه به این شناخت رسید، فرآیند زندگیش دگرگون شد و بیش از گذشته به علوم عقلی روی آورد.
**ابن سینا و طب مدرن
این استاد دانشگاه؛ شناسایی بیماری های گوناگون را از كشفیات ابن سینا عنوان كرد و بیان داشت: كتاب قانون وی به عنوان مرجع معتبر پزشكی به شمار می رود كه دامنه ی بیماری های مختلف را در بر می گیرد. رویكرد و نوع نگاهی كه ابوعلی سینا نسبت به بیماری ها داشت دیدگاهی كل نگری است كه اكنون طب مدرن پس از مدت ها، خودش به این مسیر ورود پیدا كرده یعنی طب مدرن پس از گذراندن نظام آكادمیك(آموزشی دانشگاهی)، به مرحله ای رسیده كه اكنون توصیه می كند؛ اگر لازم است یك بیماری را در فردی تشخیص دهید و درمان كنید تا فرد بهبود یابد، تنها نباید به درمان خودِ بیماری بپردازید بلكه باید تمامی اكوسیستم و نظام بدن فرد را بررسی كنید تا دریابید كه نبود چه نوع همكاری میان اجزای داخلی بدن بیمار سبب شده است تا به بدن فرد آسیب وارد شود و هارمونی داخل بدن شكسته می شود.
رضا حبیبی در ادامه سخنانش گفت: اینك علم پزشكی مرهون زحمات ابوعلی سینا است و این امر را می توان از لباس فارغ التحصیلی پزشكان در سراسر دنیا مشاهده كرد كه به احترام وی در تمامی دانشگاه های دنیا، دانشجویانی كه فارغ التحصیل می شوند، ردایی را برتن می كنند و كلاهی را بر سر می گذارند كه تداعی لباس و ردای بوعلی سینا است. در متن های علمی و غربی، وی را به نام «اَوِ سینا» می شناسند و باید گفت كه نوع نگاه ابوعلی سینا بود كه سبب شد نظام پزشكی و چگونگی دیدگاه جامعه ی غربی نسبت به انسان و نظام داخلی بدن انسان از نظر شناخت شناسی انسان، بیماری یابی و بیماری شناسی تغییر كند. در واقع پایه و اساس علم نوین پزشكی را بوعلی سینا نه تنها در ایران بلكه در تمامی جهان بنیان نهاد.
**ریشه یابی انواع طب در جهان
این پزشك و استاد دانشگاه عنوان كرد: 2 نوع طب چینی و هندی در جهان وجود دارد كه در طب چینی، بخش های خوب و بد یا همان زشتی و نیكویی در بدن در تعارض هستند و به بروز بیماری منجر می شوند. در طب هندی نیز اركان بدن به روشی نظامند بررسی می شود. دانشگاه های غربی نیز بخش عمده ای از دانش پزشكی را از شرق میانه یعنی خاورمیانه و به طور ویژه از ابوعلی سینا به دست آورده اند. ایرانیان در زمینه ی دانش پزشكی، علوم تجربی را علمی می دانستند كه باید تمامی موارد در آن مورد بررسی قرار گیرد تا توانایی انجام اقدامات لازم صورت پذیرد. در یك دوره، فارغ التحصیلان رشته ی پزشكی به روش طب سنتی بازگشتند. باید گفت بسیاری از مواردی كه در طب مدرن برایش پاسخی وجود ندارد، در طب سنتی می توان پاسخ هایی یافت. اما در زمان كنونی افراد فعال در طب سنتی می خواهند پزشكی مدرن را نقد كنند نه نقد مثبت یا منفی بلكه نقد سركوب گرانه، در مقابل نیز افرادی می خواهند طب سنتی را یك طب ارتجاعی، غیر مستند و بدون كاربرد معرفی كنند و آنها هم نقد سركوب گرانه ای دارند. اما اكنون بنده در امر درمان و پزشكی از هر 2 روش بهره می گیرم و اگر چه قسمت عمده ای از درمان های رایج و معمول را از موارد مبتنی بر شواهد طب مدرن اخذ می كنم اما بخشی از درمان را كه طب مدرن پاسخگوی آن نیست از طب سنتی بهره می برم تا در كنار آن بتوانم نتیجه ی مناسب را از این روش درمانی دریافت كنم. البته در روند طب سنتی و مدرن، موارد سوء استفاده ی زیادی به وقوع پیوسته است، در پزشكی مدرن، افرادی كه از این دانش سوء استفاده می كردند، به سرعت شناسایی و به محاكم قضایی سپرده می شوند اما به دلیل آنكه طب سنتی چارچوب مفهومی قانونی برای خودش ندارد، بهره هایی نامناسب بیشتری از آن می شود به گونه ای كه در برخی مواقع، افراد گوناگون با سطوح دریافتی و سواد مختلف، اقدام به درمان بیماران كرده اند كه این امر عوارض جبران ناپذیری را به همراه داشته است.
**طب سنتی، رشته ای آكادمیك
رضا حبیبی در ادامه بیان داشت: اكنون طب سنتی به عنوان یك رشته ی دانشگاهی به شمار می رود و در این رشته دانشجو پذیرش می شود. افرادی كه علاقه مند به این نوع از پزشكی هستند پس از گذراندن دوره ی عمومی در دوره ی پزشكی سنتی پذیرفته می شوند و دوره ی تخصصی طب سنتی را سپری و زبان طب سنتی را با زبان علمی رایج و روز دنیا با هم هماهنگ می كنند تا یك طب سنتی مبتنی بر شواهد درست را آموزش دهند تا بتوانند از دانش پزشكی بیشترین بهره را كسب كنند.
**برنامه ریزی اقتضایی لازمه ی حل مشكلات آموزشی
این پزشك و استاد دانشگاه بحث آموزش پزشكی را مشكل تمامی دنیا دانست و گفت: امروز پزشكی به عنوان یك رشته ی تحصیلی در بسیاری از كشورها، آموزش داده می شود و در پایان مدركی را به عنوان اینكه فرد كارشناس ارشد آموزش پزشكی و یا به عنوان كارآموز در تمام رشته های پزشكی به ویژه علوم آزمایشگاهی، فیزیوتراپی، كاردرمانی، بینایی سنجی، پزشكی، پیراپزشكی، دندانپزشكی، داروسازی و انواع و اقسام رشته های مربوط به این علم هستید، ارایه می دهند. تمامی این روش های آموزشی باید از برنامه ریزی اقتضایی برخوردار باشند، زیرا مقتضیات هر رشته بر پایه ی شرایط آموزشی، فضا و امكانات مورد نیاز آن خاص خود آن رشته است. اینك ایران در پزشكی مدرن، از متونی بهره می گیرد كه بر پایه ی علم روز دنیا نگاشته شده و مورد استفاده ی تمام دانشگاه های جهان است.
**علم پزشكی؛ علم عشق به همنوع
رضا حبیبی در پایان سخنانش علم پزشكی را علم عشق به همنوع عنوان كرد و افزود: پزشك در زمان برخورد با بیمار تلاش می كند به بهترین شكل از دانش پزشكی بهره برد و با انگیزه ای بسیار قوی بیمار را به طرف درمان هدایت كند و این حرفه احساس نوع دوستی و كمك به دیگران را در فرد به وجود می آورد كه این حس با هیچ احساس دیگری قابل مقایسه نیست و باید گفت در پزشكی عالی ترین حس كمك به همنوع رخ می دهد.
*گروه اطلاع رسانی(فاطمه مهدوی)
پژوهشم**9128**2002**9131