سید محمد حسین بهجت تبریزی متخلص به شهریار، فرزند حاجی میر آقای خوشكنابی در 1285 خورشیدی در روستای خوشكناب تبریز متولد شد و دوران كودكی را در زادگاه خود گذراند و پس از یادگیری مراحل ابتدایی تعلیم و تربیت در مكتب‌خانه، راهی تبریز شد. تحصیلات خود را در مدرسه های متحده، فیوضات و متوسطه تبریز ادامه داد و پس از آن در دارالفنون تهران به تحصیل طب پرداخت اما در سال پایانی تحصیل به دلیل عـشق نافرجام و ناراحـتی خیال و پـیش آمدهای دیگر، درس را رها كرد. شعر زیر اشاره به رخداد عاطفی در زندگی وی دارد:
«پدرت گوهر خود را به زر و سیم فروخت
پدر عشق بسوزد كه درآمد پدرم
عشق و آزادگی و حسن و جوانی و هنر
عجبا هیچ نیرزید كه بی سیم و زرم»
محمد حسین شهریار پس از آن در بانك كشاورزی مشغول به كار شد. با اوجگیري نهضت اسلامي ایران به مردم پیوست و از آن زمان تا آخرین لحظهي عمر با زبان شعر این قیام را همراهي كرد كه مجموعه ي «نغمه هاي خون» حاصل این دوران است. وی در 1367 خورشیدی در مراسم «مجتمع هنر و ادبیات دفاع مقدس» به دریافت لوح دست خط زرین امام خمینی(ره)، دیپلم افتخار و سكهي یادبود این مجتمع، نایل آمد.
درباره این شاعر باید گفت كه او به تمامی هنرها، به ویژه شعر، موسیقی و خوشنویسی علاقه داشت. نسخ، نستعلیق و خط تحریری را خوب مینوشت و قرآن را با خط خوش كتابت میكرد. همچنین در جوانی، سه تار مینواخت، اما پس از مدتی به دنبال تحولاتی درونی، برای همیشه آن را كنار گذاشت.
این شاعر معاصر در سرودن انواع سبك های شعر فارسی مانند مثنوی، قصیده، غزل، قطعه، رباعی و شعر نیمایی نیز توانایی داشت اما در بیشتر اشعارش از غزل استفاده كرده است.
منظومه «حیدر بابا سلام» در 1322 خورشیدی منتشر شد. این منظومه نخستین شعری محسوب می شود كه شهریار به زبان مادری خود و با الهام از ادبیات ملی آذربایجان، سرود كه نگاهی خاطره انگیز به دنیای كودكی شاعر دارد و در جای جای آن عشق و علاقه ی به زندگی سنتی مشاهده می شود.
منظومه ی حیدربابا در بیشتر دانشگاه های جهان از جمله دانشگاه كلمبیا در ایالات متحده‌آمریكا مورد بحث رساله ی دكترا قرار گرفته و برخی از موسیقی دانان همچون هاژاك آهنگساز مشهور ارمنستان آهنگی بر آن ساخته است.
وی در قالب هاي تازه ی نیمایي و شعر نو نیز طبع آزمایي كرد و شعرهایی همچون «دو مرغ بهشتي»، «پیام به انیشتن»، «مومیایي»، «اي واي مادرم» را سرود و در غزلي با عنوان «شاعر افسانه» ارادت خود را به نیما یوشیج نشان داد.
سرانجام او پس از چندین ماه بیماری در بیست و هفتم شهریور 1367 خورشیدی در بیمارستان مهر تهران دار فانی را وداع گفت و در مقبره‌الشعرای سرخاب تبریز به خاك سپرده شد.
از این رو به پاس گرامیداشت یاد و خاطره ی این شاعر گرانقدر و تحكیم دوستی میان اقوام و قشرهای مختلف جامعه در 1381 خورشیدی، یكی از اعضای كمیسیون فرهنگی مجلس شورای اسلامی پیشنهاد داد تا بیست و هفتم شهریور در تقویم رسمی كشور به نام«روز شعر و ادب فارسی» نامگذاری شود كه این امر به تصویب رسید و مورد تایید شورای فرهنگ عمومی و شورای عالی انقلاب فرهنگی قرار گرفت.
** پژوهشگر گروه اطلاع رسانی ایرنا به مناسبت سالروز درگذشت شهریار و روز شعر و ادب فارسی با «عبدالجبار كاكایی» شاعر، نویسنده و منتقد ادبی به گفت و گو پرداخت.
**سبك شعری شهریار
عبدالجبار كاكایی درباره سبك شعری شهریار گفت: وی از جمله غزل سراهای معاصر است كه در سبك شعر خود به یك مدل میان سبك خراسانی، عراقی و هندی رسیده است. این شاعر پس از دوره ی بازگشت ادبی مانند رهی معیری، امیری فیروزكوهی و هوشنگ ابتهاج، تا میزانی به یك نوع سبك كه نوعی معدل گیری از سبك های دوره ی پیشین بود، رسید و می توان گفت كه گرایش برجسته ای به سبك خاصی از سبك های معروف فارسی ندارد، بلكه هر سه ویژگی(سبك های خراسانی، عراقی و هندی) و به ویژه سبك عراقی در شعر او وجود دارد. اما ردیف های اسمی همچون كارهای مشفق كاشانی در آثار شهریار دیده می شود و گرایش به مذهب، دین و علایق مردم او را به شاعرهای آیینی نزدیك كرده است.
**نگاه اجتماعی شهریار
این منتقد ادبی با اشاره به شرایط اجتماعی و سیاسی شعر در دوره ی پهلوی در مورد شهریار و شعر سیاسی خاطر نشان كرد: محمدحسین شهریار هر كجا ظلم را مشاهده می كرد به گونه ای در شعر خود بیان می كند. برای نمونه در جایی كه می گوید: «آنجا كه قصه قصه ی زور است یا حسین»، در واقع می توان گفت در آثار وی به نوعی ردی از مبارزه با استبداد، زورگویی و دیكتاتوری دیده می شود.
**دیدگاه مردم به شعر شهریار
این نویسنده با توجه به اقبال عمومی به شعر شهریار بیان كرد: بخشی از این امر به این دلیل بود كه این شاعر توانا به اعتقادهای دینی و مذهبی مردم توجه می كند. مانند شعر «علی ای همای رحمت» و بخشی هم به علت عاشقانه هایی است كه مورد توجه عامه ی مردم قرار می گرفت. همچون «آمدی جانم به قربانت ولی حالا چرا» یك شاعر مردمی باید به تمامی نیازها و احساسات مردمی كه در میانشان زندگی می كند توجه داشته باشد و به این دلیل بود كه شهریار قالب كلاسیك را برای شعرش انتخاب كرد و غزل اصلی ترین قالب آثار او بود زیرا مردم بیشتر علاقه مند به قالب های كلاسیك هستند، از طرفی نیز قطعه های این شاعر نیز فراگیر و دلنشین است.
وی در ادامه گفت: در مجموع باید اذعان داشت كه مردم با جلوه ای از عشق، مذهب و دلدادگی زندگی می كنند و این موارد در آثار شهریار جلوه گر شده است. همچنین موضوع شوقی كه او به ایران داشت و باعث وحدت ملی می شد، دوست داشته شدن شعر شهریار را تشدید می كند.
**شهریار و شعر نیمایی
این نویسنده درباره ارتباط شهریار با نیما یوشیج و شعر نیمایی اظهار داشت: روایت هایی وجود دارد كه شهریار با نیمایوشیج دیدار و نامه نگاری كرده و توجه ویژه ای به این شاعر داشته است اما در شعرهای نیمایی خود همچون «پیام به انیشتین» و «مادر»، او یك شاعر نیمایی نیست بلكه شاعری كلاسیك به شمار می رود كه تنها ظاهر شعر نیمایی را در شعر خود رعایت كرده است. وی به قالب نیمایی توجه می كند و فرم آن در زبان و كوتاه و بلندی مصرع ها را نیز می پذیرد اما نگاه نیمایی را در این میان نمی پذیرد.
**شعرهای ولایی شهریار
عبدالجبار كاكایی در پایان در مورد اشعار ولایی شهریار گفت: وی شاعری آیینی و مذهبی با اطلاعات و دانش فراوان در مورد تاریخ اسلام است. یعنی نه این كه تنها احساسات و عواطف مذهبی داشته باشد بلكه از مسیر مطالعه و پژوهش به شناخت رسیده بود. اعتقاد راسخ شهریار به قرآن نشان دهنده ی این بود كه با كتاب های مقدس دینی ارتباط تنگاتنگ داشته و آثار شاعران گذشته در مورد متون دینی را نیز مطالعه كرده و با آگاهی و اطلاع به سراغ این موضوعات رفته است.
*منابع:
- آخرین سلطان عشق: داستان زندگانی و شرح دلدادگی ها و ناكامی های شهـریـار به انضمام «سلام بر حیدربابا» به اهتمام ناصر پیر محمدی، انتشارات دارالنشر اسلام ،پاییز 1377.
- كاویان‌پور، احمد؛ زندگانی ادبی و اجتماعی استاد شهریار، تهران: اقبال 1379.
*گروه اطلاع رسانی(مهدی احمدی)
پزوهشم**9362**2002**9131
تهران- ایرنا- سید محمد حسین بهجت تبریزی شاعر و ادیب معاصر ایرانی است كه با قلم نغز و زبان گویای خویش آثاری جاودان آفرید و با سروده های غنی خود در دل و جان مردمان ایران زمین نفوذ كرد و آنان را با دنیای شعر و ادب آشنا ساخت.
