پكن- واشنگتن؛ مدیریت تقابل، گسترش تعامل

روابط چین و آمریكا را شاید بتوان پیچیده ترین، گسترده ترین و در همین حال پرچالش ترین روابط در میان قدرت های بزرگ دانست؛ روابطی كه با تاثیرپذیری از متغیرهای گوناگون و پرشمار، دارای نوسان ها، فراز و فرودها و حتی پیش بینی ناپذیری های خاص خود بوده است. در وضعیت كنونی اگر چه این روابط همچنان سرشت پیچیده و گاه متناقض خود را حفظ كرده، اما به دلیل افزایش دامنه و حجم مناسبات در زمینه های گوناگون از فاصله ی كانون های فرازین و فرودین نمودار نوسان در آن كاسته شده است.
«باراك اوباما» رییس جمهوری آمریكا روز دوم مهر در حالی از رییس جمهوری چین در كاخ سفید استقبال كرد كه این نخستین سفر شی به آمریكا از زمان روی كار آمدن در سال 2013 میلادی (1392 خورشیدی) است. از دید بسیاری از تحلیلگران، هرچند اختلاف های بسیاری میان این 2 قدرت بزرگ جهانی وجود دارد، اما رهبران پكن و واشنگتن كشور تلاش می كنند تا این اختلاف ها را كاهش دهند؛ اختلاف هایی كه از دیرباز و زمان زمامداری رهبران پیشین چین آشكارتر از امروز بود.
به نظر می‌ رسید كه شی با رهبران پیشین چین از جمله «هو جین تائو» رییس جمهوری پیشین تفاوت‌ هایی در نگرش به غرب دارد. او به فرهنگ آمریكا علاقمند است و از كتاب‌های «مارك تواین» و «ارنست همینگوی» و همچنین سریال های تلویزیونی آمریكا سخن می‌ گوید كه به احتمال زیاد ناشی از دوره ی اقامت وی در آمریكا (در سال های میانی دهه ی 80 میلادی) است.
چنین ملاحظاتی سبب شد تا پس از روی كار آمدن شی در مارس 2013 ، برخی با خوش بینی بیشتری به آینده ی روابط پكن و واشنگتن بنگرند؛ خوشبینی كه البته در عرصه ی عمل مصداق قابل انتظار را نیافته است.
بسیاری از صاحبنظران، روابط آمریكا و چین را مهمترین روابط دوجانبه از منظر تاثیرها و پیامدهای آن بر سیاست و نظام بین ‌الملل كنونی و آینده دانسته‌ اند. این برآورد بیراه نیست زیرا این روابط از یك ‌سو تعامل راهبردی میان 2 ابرقدرت در عرصه ی نظام بین ‌الملل در دوران پساجنگ سرد است و از دیگر سو مسایل همگرایانه و واگرایانه ی متعددی در روابط كنونی 2 كشور وجود دارد؛ مسایلی كه دارای ظرفیت اثرگذاری بر فرایندهای كلان بین ‌المللی و منطقه یی است.
از منظر آمریكا، همكاری با چین برای تامین منافع اقتصادی و امنیتی ضروری است و از دید چینی ها نیز همكاری با آمریكا به علت های گوناگونی مانند كمك به رشد اقتصادی و فناورانه ی چین و حفظ ثبات جهانی و منطقه یی اهمیت و اولویت دارد.
با این حال، مشكل مهمی كه رهبران پكن با آن رو به رویند نگرانی بسیاری از كشورهای غربی به ویژه آمریكا از رشد قدرت چین در حوزه های نظامی و اقتصادی و پیرو آن افزایش سریع قدرت این كشور در صحنه ی بین المللی است. به عبارت دیگر، در حالی آمریكا بیشترین مناسبات اقتصادی را با چین دارد كه این پرسش برای بسیاری در آمریكا ایجاد شده كه «ظهور و قدرت گیری چین» چه تاثیرهایی بر نظم بین المللی و منطقه یی برجای خواهد گذاشت و رهبران چین نیز با این مشكل مواجه اند كه بسیاری در آمریكا به آنان به مانند یك تهدید نگاه می كنند.
با چنین پیشینه یی از همكاری ها و رقابت ها و با توجه به اهمیت سفر رییس جمهوری چین به واشنگتن نكته هایی قابل ذكر است:
1- روابط آمریكا و چین در دهه ‌های گذشته، فراز و فرود‌های بسیاری به خود دیده است. از زمان پیروزی انقلاب ملی گرایان در چین در سال 1911 و سپس تسلط نیروهای سوسیالیستی بر پكن در سال 1949 میلادی، تاكنون الگوهای گوناگونی در طیفی با 2 سوی تعارض و تعامل بر روابط چین و آمریكا حاكم شده است. در وضعیت كنونی، آنچه در مناسبات دوجانبه مشهود است، ورود پكن و واشنگتن به عرصه یی گسترده از رقابت و همكاری است كه 2 كشور ضمن حفظ همكاری در بخشی از حوزه ها به ویژه حوزه های دیپلماتیك و اقتصادی در عرصه های امنیتی، نظامی و حتی فرهنگی رقابت ها را تشدید كرده اند.
2- مناسبات اقتصادی آمریكا و چین را می توان مهمترین نمونه ی همكاری های دوجانبه دانست. در سفر اخیر شی، این حوزه از مناسبات مورد توجه 2 طرف قرار گرفت. سفر رییس جمهوری چین به شهر صنعتی سیاتل آمریكا و تاكید بر گسترش مناسبات اقتصادی میان 2 كشور نشان از تقویت این روند دارد.
در سال های میانی دهه ی 1970میلادی و با عادی شدن روابط 2 كشور، سطح مبادله های اقتصادی چین و آمریكا حدود 13 میلیون دلار بود كه این رقم در سال 1979به حدود 45 میلیارد دلار رسید. در فاصله 10 ساله ی 1979 تا 1989 میلادی، واردات چین از آمریكا 15 درصد و صادرات این كشور به آمریكا 22 درصد افزایش داشت. حجم روابط تجاری از آن پس به سیر صعودی خود ادامه داد و در سال 2013 میلادی میزان مبادله های 2 كشور از مرز 562 میلیارد دلار گذشت.
3- حوزه ی نظامی- امنیتی را می توان پرتنش ترین وجه مناسبات 2 كشور دانست. چین به پشتوانه ی رشد 10 درصدی اقتصادی طی یك دهه ی گذشته، دست به نوسازی ارتش خود زده است. بودجه ی نظامی رسمی چین در دوره ی زمانی 2000 تا 2011 میلادی سالانه بطور میانگین 11.8 درصد افزایش داشته و در سال 2015 به 145 میلیارد دلار رسید. چنین سطحی از افزایش بودجه ی نظامی همراه با تنش های مزمن پكن با آمریكا و متحدان منطقه یی این كشور نظیر ژاپن، كره ی جنوبی و تایوان در محدوده ی آب های «دریای چین جنوبی» و «دریای چین شرقی» باعث شده تا واشنگتن از توسعه طلبی پكن نگرانی هایی داشته باشد. همچنین چین بارها اعلام كرده مداخله جویی آمریكا در حوزه ی آسیا- اقیانوس آرام و ایجاد ترتیبات امنیتی برای مهار چین در قلمروی سرزمینی این كشور را برنخواهد تافت.
4- جاسوسی اطلاعاتی- سایبری یك موضوع چالش برانگیز در روابط آمریكا و چین است كه با توجه به اهمیت روزافزون آن در واشنگتن و پكن با دیدگانی نگران به آن نگریسته می شود. هر 2 كشور در سال‌ های اخیر با توجه به تهدیدهای متقابل، تمركز بسیاری بر حوزه ی فضایی و سایبری داشته اند. البته رییس جمهوری چین در سفر خود به آمریكا موضوع جاسوسی اطلاعاتی از آمریكا را رد و اعلام كرد كه كشورش حاضر است در این باره با آمریكا همكاری كند. رییس جمهوری آمریكا نیز در نشست خبری مشترك خود با رییس جمهوری چین اعلام كرد هر 2 كشور توافق كرده‌ اند اقدام به جاسوسی سایبری اقتصادی علیه یكدیگر نكنند. در این میان البته به موضوع جاسوسی اطلاعاتی در حوزه ی امنیت ملی اشاره‌ ی مستقیمی نشده است.
5- یكی دیگر از زمینه های تعامل پكن و واشنگتن همكاری در زمینه ی تغییرات اقلیمی و چالش های زیست محیطی به ویژه همكاری برای كاهش گازهای گلخانه یی است. چین و آمریكا در مجموع نزدیك به 45 درصد از گاز دی اكسید كربن جهان را تولید می كنند و بالاترین سهم را در آلودگی زیست محیطی كره ی زمین دارند. در سفر رییس جمهوری چین به آمریكا این موضوع مورد بررسی قرار گرفت و 2 كشور بر این موضوع تاكید كردند كه باید تلاش كنند تا میزان تولید گازهای گلخانه یی خود را تا سال 2025 میلادی بین 26 تا 28 درصد كاهش دهند.
فرجام سخن اینكه آمریكا و چین به عنوان 2 قدرت بزرگ جهانی تلاش دارند همزمان با پیشبرد رقابت های راهبردی در زمینه های گوناگون و كسب دست برتر به ویژه در حوزه های اقتصادی و نظامی، به صورت بیشینه از مزیت های همكاری متقابل بهره جویند و رقابت های پیش رو را به صورت مدیریت شده و همراستا با افزایش قدرت ملی و منزلت جهانی گام به گام به پیش برند.
* از:سهراب انعامی علمداری (گروه پژوهش و تحلیل خبری)
پژوهشم**2040**9279**2054