فرش تبریز، غلبه تار سنت بر پود مدرنیته

فرش تبریز نماد عینی معجزه هایی از دستان هنرمندی است كه زینت بخش موزه های معتبر جهان و بازارهای بین المللی می شوند و به تایید 'مسعود سلطانی فر' معاون رییس جمهوری، تبریز را به عنوان مهد هنر و صنعت فرش جهان مطرح می كند.
فرش هایی با گل ابریشم در رج شمارهای50 و60 ، با چله های ابریشمی و طرح های ' لچك' و ' ترنج' كه طرفداران پر و پا قرصی دارد و نمایش قدرت فرش بافان تبریز در عرصه های بین المللی به شمار می رود.
فرش های دستباف تبریز كه در صد سال اخیر با طرح های جذابی همچون 'گلدانی'، 'درختی'، 'محرابی'، 'قندیل دار'، 'حیوان دار' و ... بافته می شوند، شكوهی از فرهنگ و هنر این خطه از ایران اسلامی را به نمایش می گذارند.
اگرچه ظرفیت بی بدیل بافت و صادرات فرش دستباف تبریز، در معرفی این شهر تاریخی به عنوان ' شهر جهانی بافت فرش' نقش مهمی را ایفا می كند اما از نقش علمی و پژوهشی فرش دستباف تبریز نیز در این موفقیت بین المللی، نمی توان غفلت كرد.
نقشی كه در یك دار قالی به گستره دنیای علم، افق این صنعت را به دانشگاه هنرهای اسلامی تبریز ' گِرهِ متقارن ' می زند و آینده ای روشن را برای آن پیش رو می گذارد.
از این رو است كه 'غدا حیجاوی'، رییس منطقه ای آسیا و اقیانوسیه شورای جهانی صنایع دستی، بافت فرش به روش سنتی را به عنوان یكی از رشته های تحصیلی مورد تدریس در این دانشگاه، مورد توجه قرار می دهد و بازاریابی پیشرفته در آینده این صنعت را در دانشكده فرش جستجو می كند.
عضو هیات علمی دانشگاه هنرهای اسلامی تبریز در این باره می گوید: نقش و نگار فرش تبریز شاخه ای از نگارگری نقاشی ایرانی است.
به گفته ' جواد پور نامی' این نگارگری كه علاوه بر جنبه های هنری در بخش صنعت فرش هم خودنمایی می كند، بیشتر از دانشگاه به بازار گرایش یافته و در مسیر آموزش استاد شاگردی از دانشگاه دور مانده است.
وی می گوید: فاصله میان دانشگاه و بازار، فارغ التحصیلان رشته فرش را به صنعت فرش های ماشینی سوق داده و طرح و نقشه های فرش ماشینی را طی سال های اخیر متحول كرده است.
به گفته وی، تبریز خاستگاه نقش و نگار 'اسلیمی' و 'خطایی' و آذربایجان خاستگاه نقوش فرش های عشایری است اما در زمان حاضر نقوش فاقد پشتوانه علمی و تاریخی در قالب نوآوری به بازار عرضه می شود.
وی می گوید: این نقوش جدید كه نتیجه ضعف در ارتباط بازار با دانشگاه است، در بازارهای بین المللی قابل شناسایی و تهدیدی برای عقبه پرافتخار فرش دستباف تبریز است.
عضو هیات علمی دانشگاه هنرهای اسلامی تبریز نیز می گوید: فرش تبریز در جایگاه برتر تولید و صادرات این فرآورده فرهنگی و هنر سنتی ایرانی- اسلامی در سطح كشور به شمار می رود.
به گفته ' عبدالله میرزایی ' ، مزیت های اصلی هنری و فرهنگی فرش تبریز نسبت به انواع مشابه خارجی ، مدیون طرح و نقش زیبای آن می باشد.
وی می گوید: تلاش طراحان و تولیدكنندگان در بومی كردن مولفه های هنری غرب و استفاده از آن ها در تلفیق با طرح های سنتی، به فرش تبریز جایگاهی داده است كه مراكز تولید داخل و خارج كشور را یارای رقابت با آن نیست.
به گفته وی طرح ها و نقوش فرش تبریز با تلفیقی از رنگ مایه های سنتی هنر ایران از جمله لاكی، سرمه ای و شاد از جمله طیف های وسیعی از صورتی ها تا رنگ های طلایی و كرم بافته می شوند.
وی می گوید: سبك رنگ آمیزی این فرش ها به طور متناوب همگام با نیاز بازار تغییر می كند ولی با این حال تلاش برای القای حالات سه بعدی و سایه پردازی در جلوه نقوش مطابق با معیار های هنر غرب غالبا در شیوه های رنگ گذاری دیده می شود.
رییس دانشكده فرش دانشگاه هنرهای اسلامی تبریز نیز می گوید: تبریز در مسیر جاده ابریشم از ' چین' تا ' ونیز' قرار گرفته و از دوره تجاری سازی فرش (قاجار) تا زمان حاضر، مركز تجمع تجار فرش بوده است.
به گفته 'علی وندشعاری' بافندگان فرش تبریز سرمایه های غنی برای این صنعت به شمار می روند و قابلیت بافت فرش با گره های 'متقارن'، 'نامتقارن' و 'تزیینی' در ابعاد ' كوچك پارچه' تا ' بزرگ پارچه' و در اشكال مربع، مستطیل، دایره، بیضی و حج بافی را دارند.
وی می گوید: فرش دستباف تبریز با نقوش قدیمی به عنوان جلوه ای از صنایع سنتی كشور همچنان در مقابل صنعت مدرن فرش های ماشینی قد علم می كند.
به گفته وی هنرمندان تبریز توان رنگ گذاری از 10 رنگ در یك قطعه فرش تا 200 رنگ در یك قطعه تابلو فرش را دارند و این ویژگی منحصر به فرد فرش بافان تبریز است.
وی می گوید: توان سایه گذاری هنرمندان تبریزی تا 50 رنگ برای نقوش فرش های دستباف، هنری بی بدیل در دنیا به شمار می رود.
به گفته رییس دانشكده فرش دانشگاه هنرهای اسلامی تبریز، مراحل بافت تا تجاری سازی فرش به صورت كامل در این شهر تاریخی میسر بوده و استادكاران بزرگ تبریزی ' شور قالی'،'داركشی' و ' مرمت' فرش را هنرمندانه انجام می دهند.
' وند شعاری' می گوید: شورای جهانی صنایع دستی بر آینده علمی صنعت فرش تبریز توجه داشته و مسوولان این شورا از ماه ها قبل در بازدید از این دانشكده بر ضرورت تحصیل دانشگاهی هنرمندان فرش جهت معرفی تبریز به عنوان ' شهر جهانی بافت فرش' تاكید كردند.
به گفته وی حذف فاصله میان بازار و دانشگاه می تواند علم را به عنوان بازوی اجرایی بازار در اختیار تجار فرش تبریز قرار دهد.
استاندار آذربایجان شرقی نیز می گوید: دولت تدبیر و امید توجه ویژه ای به توسعه هنر و صنعت فرش در كشور دارد و توسعه این صنعت در آذربایجان شرقی نیازمند بهره مندی از یافته های علمی و پژوهشی است.
'اسماعیل جبارزاده' معتقد است فرش ماهیت فرهنگی دارد و سرشار از ایده ها، انگاره ها، باورها، سنت ها و دیگر عناصر فرهنگی است.
به گفته وی برای توسعه صادرات فرش و رونق اقتصادی در كنار توسعه صنعتی و فرهنگی استان در دو سال گذشته، كارهای خوبی انجام شده است.
وی می گوید: راه اندازی كارگو(حمل و نقل هوایی)، پست هاب منطقه ای برای ارسال كالا به دورترین نقاط دنیا، برگزاری های نمایشگاه های مختلف و توجه به بازار فرش فروشان تبریز از جمله اقدامات انجام شده است.
در مجموع می توان گفت دانشكده فرش دانشگاه هنرهای اسلامی تبریز به عنوان یك ظرفیت علمی كم نظیر نیازمند سیاست گذاری مسوولان دولتی و انجمن های غیردولتی برای اتصال به هنرمندان و تجار فرش دستباف تبریز است.
گزارش از: علیرضا فولادی
3072/518/1352