آیین دویست و پنجاهمین سالگرد تاسیس مسجد جامع كبود ایروان با حضور جهانگیری

به گزارش خبرنگار اعزامی ایرنا، در این مراسم مسعود سلطانی فر رییس سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری، شماری از مسوولان و دست اندركاران فرهنگی و میراث فرهنگی ایران و ارمنستان حضور داشتند.
جهانگیری پس از بازدید از بخش های مختلف این مسجد كه به دست معماران ایرانی ساخته شده است، نهالی را در محوطه این مسجد غرس كرد و در جمع ایرانیان مقیم این كشور، برخی از سفرای كشورهای خارجی و فعالان اقتصادی فرهنگی مرتبط با ایران سخنرانی كرد.
مسجد جامع كبود كه از سال 75 تا 79 توسط بنیاد مستضعفان ایران مرمت شده است، تنها مسجد شهر ایروان است.
این مسجد همچون فیروزه ای در قلب شهر ایروان می درخشد و دل های مومنین موحد را به خود جلب می كند. این مسجد توسط حسینعلی خان ایروانی والی ایروان حدود سال 1179هجری قمری، مطابق با سال های 65-1764بنا شده و بزرگترین مسجد شهر محسوب می شده است. علت نامگذاری آن را برخی شباهت ساختمان و ظاهر بنا به مسجد كبود تبریز و برخی دیگر كاشی های مینایی آبی رنگ آن می دانند.
مسجد جامع كبود ایروان تنها یادگار معماری باقی مانده از قرن هجدهم میلادی (سده دوازدهم هجری قمری ) ایران در ارمنستان است و مجموعه ای زیبا و آكنده از هنر آن دوران به شمار می رود كه در مهم ترین خیابان شهر ( ماشتوتس ) قرار گرفته است كه همچنان و به مرور بر اهمیت و ارزش مادی و معنوی آن افزوده می شود.
در موزه «ماتناداران» كه از مراكز مهم علمی – تحقیقاتی ارمنستان است مخزن كتب دستنویس وجود دارد كه در آن صفحاتی چند در مورد مسجد جامع كبود است.
این اسناد مبین قدمت و اهمیت آن است همچنین كتب تاریخی مصور ایروان حاوی تصاویر متعددی از مسجد مذكور و سایر مساجد این شهر می باشند كه بیانگر همزیستی مسالمت آمیز ارامنه و مسلمانان و جاری بودن شور و نشاط فرهنگی و دینی در بین آنها است. بر اساس مدارك موجود در موزه ها و اسناد ملی ارمنستان، طی قرون متمادی در شهر ایروان حدود 7الی 8مسجد و تعداد دیگری نیز بناهای اسلامی و مذهبی توسط مسلمانان احداث شده است كه اكثر آنها به دلیل شرایط ناشی از تغییر و تحولات سیاسی و نظام هـــای حاكم مورد بی توجهی و یا تخریب كامل قرار گرفته اند.
بر اساس نوشته ولادیمیر اربیتونیان از مورخان روسی ساخت این مسجد در سال 1760 آغاز و در دوره حسینعلی خان بین سال های 1764تا 1768تكمیل شده است. مسجد كبود در مجاورت میدان اصلی بازار، حمام های عمومی و كاروانسرای گرجی ها قرار داشته و در مجموع مركز اصلی شهر تلقی میشده است ( كتیبه های موجود درمسجد جامع نیز این ادعا را تایید می كند ).
در مسجد سه محراب وجود دارد كه بیانگر حضور پیروان مذاهب مختلف در شهر و نیایش مسالمت آمیز آنها بر اساس آئین خود دارد.كتیبه های سنگی مسجد از اصفهان آورده شده و به زیبایی بر روی آنان خطاطی شده است. شیوه معماری مسجد صفوی – قاجاری است. در كتاب گلشن مراد تالیف ابوالحسن غفاری كاشانی كه به نوعی به اوضاع و احوال روزگار كریم خان زند پرداخته است، به نسب قاجاریه اشاراتی داشته می نویسد كه این طایفه در اوایل دولت صفویه در گنجه و ایروان می زیسته اند. در همین كتاب در خصوص وقایع سال 1175هجری قمری از حسینعلی خان به عنوان بیگلر بیگی ( امیر امیران ) شهر ایروان نامبرده شده است كه همان بانی مسجد جامع می باشد كه آنرا با هزینه شش هزار تومان تاسیس نموده است. عكسها و تصاویر گرد آوری شده از موزه تــاریخ شهــر ایروان و اداره آرشیو ارمنستان نشان می دهد كه مسجد جامع ایروان تا سال 1330هجری قمری همچنان فعال بوده و در آن طلاب به فراگیری علوم دینی و مسلمانان بـه انجام امور مذهبی مشغول بوده اند. این مسجد در فاصله سالهای 1907تا 1910میلادی برابر با 1325تا 1328هجری قمری بازسازی شده و برخی بخش های آن تعمیر گردیده است لیكن بــا حاكم شدن نظام كمونیستی و رویكرد دین ستیزانه آن، مسجد مذكور نیز مورد بی مهری واقع شده و در نتیجه برخی از بخشهای آن به مرور زمان تخریب گردیده اند. این عامل در كنار سیاست های جدید دولتهای كمونیستی شوروی در خصوص اجرای طرح های عمرانی و شهری همچون طرح جامع شهر ایروان و احداث خیابان های جدید مخصوصاً در كنار ضلع شمال غربی مسجد ( كه در حال حـاضــر ورودی اصلی آن است) موجب تخریب كامل قسمتی از مسجد شده است بطوریكه تنها راه ورودی از بین رفته و تبدیل به دهلیز تنگ و باریكی گردیده است. قابل ذكر است طی سال های 40-1921میلادی و در اوج مبارزات ضد مذهبی حكومت شوروی سابق، بسیاری از كلیساها، مساجد و بناهای مذهبی و تاریخی تخریب شدند و به جای آنان بناهایی از قبیل تئاتر، سینما و... ساخته شد لیكن خوشبختانه مسجد كبود ایروان با تدابیر مقامات هنردوست و دوراندیش از گزند تخریب های بی رویه مصون ماند و آنها توانستند با تبدیل حجره های همجوار مسجد به موزه آنان را از گزند آسیب در امان نگه دارند و بدین نحو كه طی سال 1930میلادی همزمان با صدور حكم تخریب مسجد با تلاش فراوان روشنفكران، شعرا و نویسندگان شهیر ارمنی مانند: یقیشه چارِنتس، گِقام ساریان و دیگران جهت جلوگیری از اجرای حكم پیشنهاد ایجاد «موزه تاریخ ایروان» در محل مسجد را ارائه نمودند كه خوشبختانه مورد قبول واقع شد و بدین ترتیب از تخریب و نابودی مسجد جلوگیری به عمل آمد.
با تبدیل مسجد به موزه تاریخ ایروان، بخش هایی در شبستان های متعدد مسجد دایر شد و نمونه هایی نفیس از اموال مسجد، مسكوكات، قالی های گوناگون، آثار هنری ایران، نسخه های خطی مزین به تذهیب و مینیاتور به معرض نمایش گذاشته شد. و طی سال ها كاركنان و خدمتگزاران موزه در پاسداری آثار تاریخی و نگهبانی از این مفاخر كوشیدند.
سیام**1429** 9340** 1336