تبدیل ایران به قطب ترانزیت انرژی خاورمیانه/بن بست چندین ساله سوآپ شكسته می شود

به گزارش ایرنا، همزمان با موفقیت مذاكرات هسته ای و نزدیك شدن به زمان لغو تحریم ها، دیپلماسی انرژی دولت یازدهم تشدید شده و مذاكرات گسترده ای میان وزارت نفت و شركت های خارجی برای افزایش همكاری ها در جریان است.
این روزها، دیپلماسی انرژی دولت در مسیر رفع كاستی ها وعقب ماندگی هایی قرار گرفته كه در طی تحریم، دامن صنعت نفت را گرفته و كشورمان را از فرصت های گسترده برای توسعه محروم كرده بود.
از جمله مباحثی كه در حوزه دیپلماسی انرژی، اهمیت فراوانی داشته و علاوه بر درآمدزایی موجب تقویت پایه های امنیت جمعی و منطقه ای می شود، ترانزیت حامل های انرژی و سوآپ است.
قرار گرفتن تولیدكنندگان بزرگ نفت و گاز در منطقه و وجود بازار گسترده مصرف انرژی، شرایط مناسبی را ایجاد كرده تا ایران به محور ترانزیت و سوآپ نفت و فرآورده های نفتی در منطقه تبدیل شود.
بزرگترین ذخایر گازی و نفتی جهان در داخل ایران و یا كشورهای همسایه جای گرفته اند كه برای انتقال آنها به مبادی مصرف، ایران می تواند سهمی مهم ایفا كند.
از طریق ترانزیت و سوآپ، همسایگان شمالی ایران، بخشی از فرآورده های نفتی خود را از طریق كشورمان به بازارهای هدف ارسال می كنند كه این اقدام، موقعیت بی نظیر ایران به عنوان شاهراهی امن برای انتقال انرژی را تقویت می كند.
بهره گیری ایران از این موقعیت استراتژیك، نقش مهمی را در همگرایی سیاسی و اقتصادی همسایگان با كشورمان ایفا خواهد كرد.
پس از اینكه سوآپ نفت خام در پس دستور عجولانه و نسنجیده وزیر نفت وقت، متوقف شد، خسارات فراوانی به كشور تحمیل شد و خطوط لوله و تاسیسات احداث شده در پایانه نفتی شمال به حال خود رها شد.

**مذاكرات با روسیه و قزاقستان برای احیای سوآپ
با توجه به مزایایی كه ترانزیت و سوآپ فرآورده های نفتی به دنبال دارد، وزارت نفت اقداماتی را برای احیای آن در دستور كار قرار داده و براساس آن، زیرساخت های لازم را نیز توسعه داده است.
با توجه به لغو تحریم ها در آذرماه، وزارت نفت، رایزنی ها برای از سرگیری سوآپ را تشدید كرده و مذاكراتی را با همسایگان شمالی انجام داده است.
قزاقستان، تركمنستان و روسیه از كشورهایی هستند كه درباره از سرگیری سوآپ مذاكراتی را با وزارت نفت انجام داده اند، اما در میان آنها شركت های روسی تمایل بیشتری برای سوآپ از طریق خاك ایران داشته اند.
امیرحسین زمانی نیا معاون امور بین الملل و بازرگانی وزیر نفت در این راستا، از سفر یك شركت بزرگ روسی به ایران برای مذاكره درباره سوآپ نفت خام، فرآورده نفتی و گاز خبر داده و می گوید: شركت های روسی بسیار علاقه مند به حضور در پروژه های ازدیاد برداشت و توسعه میدان های نفت و گاز در ایران هستند.
زمانی نیا با اشاره به سفر اخیر الكساندر نواك وزیر انرژی روسیه به ایران درباره برنامه دو كشور برای سوآپ نفت، گاز و فرآورده های نفتی كه مورد تاكید وزیران دو كشور است، گفت: بزودی یك شركت بزرگ روسی در این زمینه برای مذاكره با مسئولان وزارت نفت وارد تهران می شود.
زمانی نیا با بیان اینكه هنوز دو كشور برای حضور شركت های روسی در پروژه خاصی به توافق نرسیده اند، افزود: بعد از معرفی مدل جدید قراردادهای نفتی و معرفی پروژه ها می توان بیشتر در این زمینه گفت وگو كرد.
قزاقستان نیز كشور دیگری است كه به واسطه دارا بودن میادین نفتی و عدم دسترسی به آبهای آزاد، ناچار است از مسیر كشورهای دیگر نفت خام تولیدی خود را به بازارهای جهانی صادر كند. بر این اساس در نظر دارد كه از طریق ایران و به شیوه سوآپ، نفت خام را از بنادر جنوبی ایران در خلیج فارس به سوی بازارهای مصرف روانه كند.
البته قزاقستان به دلیل قطع سوآپ توسط ایران در سال 1389 با احتیاط رفتار كرده و برای از سرگیری سوآپ با ایران، عجله ای از خود نشان نمی دهد.

**آماده سازی برای سوآپ 2.5 میلیون بشكه نفت خام در روز
هر چند مذاكرات برای سوآپ توسط ایران هنوز نهایی نشده، اما دستگاه های ذیربط تلاش می كنند كه زیرساخت های لازم برای این فعالیت را آماده كننند. بر اساس برنامه ریزی های انجام شده، ایران قصد دارد با فراهم آوردن زیرساخت ها و حل مشكلات بین المللی، ظرفیت سوآپ و انتقال نفت خام همسایگان شمالی به مبادی مصرف را به 2.5 میلیون بشكه نفت خام در روز افزایش دهد.
حمیدرضا شاه دوست، رئیس پایانه نفتی شمال در خصوص آخرین وضعیت آماده سازی زیرساخت ها برای از سرگیری سوآپ می گوید: طبق برنامه قرار بود ظرفیت سوآپ نفت خام از ١٢٠ هزار بشكه كنونی به ٥٠٠ هزار، یك میلیون و سرانجام ٢ میلیون و ٥٠٠ هزار بشكه در روز برسد.
رئیس پایانه نفتی شمال افزود: طراحی و ساخت پروژه عظیم حوضچه فراگیر برای تحقق این هدف ضروری است و با افزایش ١٢ پست اسكله و عمق آبخور كشتی ها، ظرفیت عملیاتی این پایانه بیش از پیش افزایش می یابد.
وی می گوید: پایانه نفتی شمال با در اختیار داشتن سه اسكله و متعلقات آن (بازوهای تخلیه، هوز، سیستم لوله كشی) و همچنین دستگاه های اندازه گیری بسیار پیشرفته، مخازن مجهز به سیستم اطفای حریق خودكار و نیز سیستم جداسازی آب از نفت، یكی از پایانه های بسیار پیشرفته در حوزه كشورهای دریای خزر به شمار می آید كه در هنگام عملیات سوآپ، ركورد روزانه ٢٠٠ هزار بشكه را در كارنامه خود دارد.
شاه دوست اضافه كرد: این زیرساخت می تواند زمینه لازم را برای دریافت نفت خام حاصل از اكتشاف و استحصال در دریای خزر فراهم و نفت حاصل را از این طریق به سمت پالایشگاه های كشور هدایت كند.
رئیس پایانه نفتی شمال تصریح كرد: حوضچه فراگیر با حجم ٣٠٠ هكتار با ٢ دیواره شرقی به طول ١٧٢٠ متر و غربی به طول ٢٤٠٠ متر، بزرگترین حوضچه نفتی میان كشورهای حوزه خزر است.
رئیس پایانه نفتی شمال گفت: پس از دریافت دستور قطع عملیات سوآپ نفت خام و تخلیه آخرین كشتی نفت خام در ٢٥ تیرماه سال ٩١، پایانه نفتی شمال توانسته است از فرصت به دست آمده استفاده كند و عملیات تعمیرات و نگهداری تجهیزات پایانه از جمله اسكله ها، خطوط لوله و مخازن خود را برنامه ریزی و با استفاده از توان علمی نیروهای منطقه انجام دهد.
شاه دوست، درباره قطع عملیات سوآپ و تاثیر آن بر كشور، اظهار كرد: این اقدام تصمیمی مدیریتی بود كه وزیر نفت وقت گرفت، اما با توجه به تجربه خود می توانم بگویم كه این پروژه می توانست افزون بر تاثیر و فواید اقتصادی در منطقه، سبب برد راهبردی كشور و به رخ كشیدن موقعیت بسیار مهم ایران در انتقال نفت دریای خزر به آبهای آزاد باشد.
هرچند كه هم اكنون با ساخت خط لوله باكو – جیحان، نفت خام حوزه خزر به دریاهای آزاد دسترسی پیدا كرده است، اما بدون شك ایران هنوز امن ترین و اقتصادی ترین مسیر حمل نفت خام به شمار می رود.
با توجه به اینكه تحریم ها، مانعی عمده برای از سرگیری سوآپ و نقش آفرینی ایران در ترانزیت انرژی منطقه ایجاد كرده است، رفع كامل تحریمها می تواند روند احیای عملیات سوآپ را شتاب بیشتری ببخشد.
از: میثم طاهری
اقتصام(5)**2022** 2023