كوشش ها و مبارزه ی ملت ایران در طول سده های گوناگون، حكایت از تلاشی مهم برای سرنگونی طاغوتیان زمان دارد؛ كوشش هایی كه در راه دستیابی به استقلال و آزادی صورت می گرفت و سرانجام با پیروزی انقلاب اسلامی به منصه ظهور رسید. با نگاهی به پیشینه قیام های مردمی برای سرنگونی حكومت پهلوی این حقیقت به دست می آید كه رخدادهای بسیاری در این مسیر به وقوع پیوست تا مردم كشور به آرمان والای خویش یعنی استقلال و آزادی دست یابند.
یكی از این رویدادهای مهم در 13 آبان 1343 هجری خورشیدی به وقوع پیوست؛ هنگامه ای كه مأموران رژیم پهلوی، امام خمینی را به دلیل مخالفت با امتیاز كاپیتولاسیون و اعتراض به این موضوع در قم دستگیر و به تركیه تبعید كردند. زیرا ایشان علیه اقدام های رژیم و اوضاع نا بسامان كشور سخنرانی كرد و ابعاد مختلف این امر را مورد انتقاد قرار داد. به همین دلیل حكومت در واكنشی سریع به تبعید ایشان از كشور روی آورد.
اتفاق دیگری كه سبب شد تا 13 آبان، روزی مهم در تاریخ معاصر كشور قلمداد شود، راهپیمایی دانش آموزان در مخالفت با اعمال حكومت پهلوی در 1357 هجری خورشیدی به شمار می رود. این سرمایه های گرانقدر در این روز، حماسه ای بزرگ خلق كردند و در حالی كه مدرسه های خویش را تعطیل كرده بودند، به طرف دانشگاه تهران رفتند تا بار دیگر پیوند خود را با امام خمینی(ره) اعلام كنند. با ورود دانش آموزان به دانشگاه، مأموران، آن مكان را محاصره كردند و تعداد زیادی از آنان را به شهادت رساندند. این گونه 13 آبان مقدمه ای بر حضور فعال تر این قشر در مسیر انقلاب اسلامی شد و به همین منظور هر ساله یاد و خاطره آن گرامی داشته می شود.
امام خمینی از 1357خورشیدی به عنوان رهبری بصیر و آگاه در سخنرانی های خود به نقش و جایگاه دانش آموزان و دانشجویان در انقلاب اسلامی اشاره و بر وظایف آنها در برابر انقلاب تاكید كردند، به همین مناسبت در سخنرانی 10 آبان 1358خورشیدی، به آنها فرمودند: «بر دانش‌آموزان، دانشگاهیان و محصلین علوم دینیه است كه با قدرت تمام، حملات خود را علیه آمریكا و اسرائیل گسترش داده و آمریكا را وادار به استرداد این شاه مخلوع جنایتكار نمایند و این توطئه ی بزرگ را بار دیگر، شدیداً محكوم‌كنند.»
انتشار پیام امام(ره) باعث شد تا دانشجویان دانشگاه‌های تهران، پلی‌تكنیك، صنعتی شریف و دانشگاه ملی در 13 آبان 1358 خورشیدی در یك راهپیمایی به مناسبت روز دانش آموز، تا سفارت آمریكا حركت كنند و این مكان را به تسخیر كامل خود درآورند.
امام(ره) به دنبال این امر در 14 آبان 1358 هجری خورشیدی با ایراد سخنرانی، از اقدام انقلابی دانشجویان پشتیبانی كردند و فرمودند: «آن مركزي هم كه جوان هاي ما رفتند گرفتند- آن طور كه اطلاع دادند- مركز جاسوسي و مركز توطئه بوده است. آمریكا توقع دارد كه شاه را ببرد به آنجا مشغول توطئه، پایگاهي هم اینجا براي توطئه درست كنند و جوان هاي ما بنشینند و تماشا كنند.»
سایروس ونس وزیر امور خارجه آمریكا در دوره رییس جمهوری جیمی كارتر، در این باره گفته است: «هیچ فردی در روز واقعه نمی توانست پیش بینی كند كه این ماجرا به یكی از پیچیده ترین مشكلات سیاست خارجی آمریكا مبدل خواهد شد... این آغاز یك داستان دردناك برای ملت آمریكا بود... در مراحل اولیه بحران ما تصور نمی‌كردیم مدت زیادی گرفتار این مساله خواهیم شد... نیازی نیست بگویم كه شكست عملیات نجات، تلخ‌ترین شكست و دلشكستگی برای خود من در مدت چهار سال خدمت در كاخ سفید بود!»
سرانجام پس از گذشت 444 روز از زمان تسخیر سفارت آمریكا در 30 دی 1359 خورشیدی بیش از 50 گروگان آمریكایی اجازه خروج از ایران را به دست آوردند.
تسخیر سفارت آمریكا در نخستین سال پس از سقوط حكومت پهلوی، سرآغاز تحول های بسیاری در مسیر حركت انقلاب اسلامی ایران شد و بر دگرگونی های سیاسی و رخدادهای مرتبط با انقلاب در آن خارج و داخل كشور تاثیر گذاشت.
این رخداد نخست با شور انقلابی دانشجویان همراه بود اما به مرور به صورت یك بحران بین المللی تبلور یافت و در تاریخ روابط بین الملل محل بحث و مجادله فراوان شد و همچنین در داخل كشور نیز دیدگاه های مختلفی در این باره شكل گرفت و با تار و پود تاریخ معاصر ایران پیوندی عمیق خورد.
در یك نگاه كلی می توان نتیجه گرفت كه شرایط داخلی و بین‌المللی اكنون با شرایط آن زمان تفاوت‌های بسیاری كرده است، از این رو باید برای دریافت دركی صحیح و منطقی از این رخداد تاریخی، آن را در شرایط ویژه زمانی خود مورد تجزیه و تحلیل قرار داد، در غیر این صورت قضاوت در مورد آن قضاوتی واقع‌بینانه نیست و منشا اختلاف نظرهای گوناگون خواهد شد.
**پژوهشگر گروه اطلاع رسانی ایرنا به مناسبت سالروز 13 آبان با «سیدمحمدهاشم پوریزدان پرست» عضو هیات علمی دانشگاه شیراز به گفتگو پرداخت.
سید محمد هاشم پوریزدان پرست با اشاره به سیاست های دولت آمریكا در ایران گفت: دانشجویان مسلمان پیرو خط امام(ره) در 13 آبان 1358 خورشیدی و در اقدامی انقلابی همراه با مردمی كه به منظور بزرگداشت نخستین سالگرد كشتار دانش آموزان در 1357 خورشیدی قصد داشتند به سمت دانشگاه تهران حركت كنند، از خیابان طالقانی به طرف این دانشگاه رفتند و سفارت آمریكا در تهران را تسخیر كردند. امام خمینی(ره) از تسخیر سفارت آمریكا به وسیله دانشجویان آگاهی نداشت و دانشجویان نیز در روز نخست تسخیر، نگران بودند كه ممكن است امام(ره) از این اقدام ناراضی باشد و دستور دهد تا آنها را از سفارت بیرون كنند، اما وی با این حركت نه تنها مخالفت نكرد بلكه در پیامی فرمودند؛ مكان مناسبی را تسخیر كردید، مراقب باشید كه از دست شما بیرون نیاورند. وقتی این پیام در سفارت آمریكا به دانشجویان رسید، سبب شادی فراوان آنها شد.
عضو هیات علمی دانشگاه شیراز در ارتباط با برنامه دانشجویان از تسخیر سفارت آمریكا و حمایت های مردمی كه از آنها صورت گرفت، تصریح كرد: برنامه دانشجویان به این صورت بود كه برای اعتراض به حضور محمدرضا پهلوی در آمریكا، سفارت آن كشور در ایران را تسخیر كنند و با این كار اعتراض خود را به جهان نشان دهند و بعد از چند روز از آنجا بیرون بیایند، اما اتفاق هایی كه در روزهای بعد رخ داد و حمایت امام(ره) و مردم از این جریان سبب تسخیر سفارت آمریكا و 444 روز گروگانگیری شد. هیچ فردی تصور نمی كرد كه اشغال سفارت این مدت طول بكشد، هر چند این امكان وجود داشت كه اگر این سفارت را تسخیر نكنند، دولت آمریكا با هدفی خاص، یكی از گروهك ها را به ظاهر علیه خود به كار بگیرد تا روحیه استكبار ستیزی مردم ایران را منحرف كند. به هر صورت تسخیر سفارت به وسیله دانشجویان پیرو خط امام(ره) انجام شد و در آن روزها تمام قشرهای مردمی با تجمع در روبروی سفارت این كشور، حمایت خود را از دانشجویان مسلمان پیرو خط امام(ره) و اقدام انقلابی آنها، اعلام كردند.
وی در ادامه در مورد پیامدهای داخلی و خارجی تسخیر سفارت آمریكا در ایران، اظهار داشت: دولت آمریكا، افراد به ظاهر بی طرف را برای گفت و گو به ایران فرستاد كه امام خمینی(ره) نخستین شرط برای این امر را تحویل محمدرضا پهلوی به دولت جمهوری اسلامی ایران دانست، به همین دلیل آنها پیش از رسیدن به ایران مجبور به بازگشت شدند. آزاد كردن زن ها و سیاه پوست های داخل سفارت به دستور امام(ره)، تاثیر زیادی در جهان داشت و پنج هزار كشیش سیاه پوست آمریكایی از این اقدام دانشجویان حمایت كردند.
سید محمد هاشم پوریزدان پرست در ادامه یادآور شد: به همین دلیل امام خمینی(ره) از حركت دانشجویان در 13 آبان 1358 خورشیدی به عنوان «انقلاب دوم» نام برد. تغییر روحیه مردم باعث شد كه آنان به خودشان ایمان داشته باشند و از محاصره و تحریم ترسی به دل راه ندهند. دانشجویان پیرو خط امام با اقدام انقلابی خود، جنگی را كه قرار بود ابرقدرت ها بر ایران در همان نخستین سال های پیروزی انقلاب اسلامی تحمیل كنند به عقب انداختند و مردم را برای رویارویی با آنان آماده ساختند. در این میان امام خمینی(ره) در آذر 1358خورشیدی یعنی سه هفته بعد از تسخیر سفارت آن كشور، دستور تشكیل ارتش 20 میلیونی را صادر كردند و آموزش نظامی مردم و جوانان انقلابی، بعد از آن آغاز شد.
عضو هیات علمی دانشگاه شیراز در پایان بیان كرد: دانشجویان پیرو خط امام با اقدام انقلابی خود، با داشتن یك تریبون جهانی در مدت 444 روز و با جلب توجه كامل مردم جهان و كنجكاوی آنان برای دانستن سرانجام مبارزه یك ملت تازه انقلاب كرده، در حقیقت یك رسانه را برای بیان عقاید و دیدگاه های خویش در سطح جهانی به دست آوردند و خبرگزاری های جهان را به كار گرفتند. دانشجویان با اقدام انقلابی خود، مردم كشور را در محور مبارزه با دشمنان ملت ایران به وحدت رساندند و توانستند خط اصیل فرهنگ سیاسی اسلام، یعنی خط امام(ره) را در كشور و سیاست های داخلی و خارجی آن مطرح و راه آینده نظام را روشن سازند.
*منابع
سالیوان، ویلیام، ماموریت در ایران، ترجمه محمود مشرقی، تهران، هفته، چاپ دوم، 1361
صحیفه نور، تهران: موسسه تنظیم و نشر آثار حضرت امام(ره)،1378
*گروه اطلاع رسانی
پژوهشم**9370**2002**9131
تهران- ایرنا- سیزدهم آبان از مهم ترین روزهای تاریخ معاصر ایران زمین محسوب می شود؛ هنگامه ای مهم كه در نهان خود شاهد وقوع سه رویداد حساس كشور همچون تبعید امام خمینی (ره) به تركیه در 1343، راهپیمایی و شهادت دانش آموزان در 1357و تسخیر سفارت آمریكا در 1358خورشیدی بوده است.