روز دانشجو؛‌ نماد خردورزی و آرمان طلبی

دانشگاه نهادی تاثیرگذار و مهم در عرصه سیاسی- فرهنگی كشورها محسوب می شود‌، در ایران در 1313 خورشیدی قانون تشكیل دانشگاه از تصویب مجلس شورای ملی گذشت و دانشگاه تهران در 24 اسفند همان سال گشایش یافت.
برپایی دانشگاه تهران فرصتی مناسب برای گروه های میانی جامعه به وجود آورد تا فرزندان خود را برای تحصیل علوم تازه راهی این مركز علمی كنند. بدین شكل افرادی كه به این نهاد وارد شدند، یك هویت تازه به دست آوردند و نسبت به آن، احساس تعهد داشتند.
دانشجویان در دوره حكومت های دست نشانده همواره یكی از قشرهای مبارز در برابر ظلم و ستم آنان بودند و با اعتراض های به حق خویش می كوشیدند تا شرایط جامعه را بهبود بخشند.
دانشگاه كه در هنگام نهضت ملی شدن صنعت نفت یكی از كانون های مبارزه علیه استعمار به شمار می رفت در جریان های سیاسی دهه 1330 خورشیدی و حوادث پس از كودتای 28 مرداد 1332 خورشیدی، نقش موثری در ادامه مبارزه علیه استبداد داخلی و استعمارگران خارجی ایفا كرد. شركت در قیام 30 تیر 1331خورشیدی و پشتیبانی از دولت محمد مصدق از جمله فعالیت هایی بود كه سازمان صنفی دانشجویان در برابر ستم حكومت از خویش نشان دادند.
پس از كودتای 28 مرداد با آن كه فعالیت گروه های سیاسی با سركوب شدید روبرو شد اما جنبش دانشجویی همچنان به مسیر خود ادامه داد و در سال های بعد از آن، یكی از هفت كمیته نهضت مقاومت ملی، «كمیته دانشگاه تهران» بود. آن دانشگاه یكی از مركزهای عمده این نهضت به شمار می رفت.
كمیته دانشگاهی نهضت مقاومت ملی با فعالیت های موثر خود جبهه رویارویی با استبداد را به عهده داشت و فعالیت هایی مانند راهپیمایی ها، اعتراض های خیابانی، اعتصاب ها و پخش اعلامیه را هدایت می كرد.
یكی از رخدادهای مهم جنبش دانشجویی، در دهه 30 به وقوع پیوست. پس از كودتای 28 مرداد 1332خورشیدی، ریچارد نیكسون معاون رئیس جمهوری وقت آمریكا به منظور بررسی مستقیم اوضاع ایران به تهران آمد. به همین منظور دانشجویان در 16 آذر همان سال در اعتراض به سفر نیكسون، به برپایی تظاهراتی مبادرت ورزیدند و مردم را به مقاومت فراخواندند. در این میان نیروهای حكومت در دانشگاه، دانشجویان را هدف گلوله قرار دادند و بدین شكل سه دانشجو به نام های «مهدی شریعت رضوی، مصطفی بزرگ نیا و احمد قندچی» به شهادت رسیدند. این رویداد سبب شد تا 16 آذر به عنوان «روز دانشجو» در تقویم نام گذاری شود.
جنبش دانشجویی پس از حوادث 1332خورشیدی به دلیل فشارهای حكومت پهلوی كمتر شد اما دانشجویان از هر موقعیتی استفاده می كردند تا اعتراض خود را به رژیم نشان دهند، از جمله در 29 مهر 1332خورشیدی، دانشجویان در خیابان های اطراف دانشگاه تهران به دلیل انعقاد قرارداد كنسرسیوم، تظاهرات كردند كه در آن گروه های مختلف جنبش دانشجویی مشاركت داشتند.
فعالیت های نهضت دانشجویی در سال های پایانی دهه 40 خورشیدی بیشتر جنبه سیاسی پیدا كرد. در این دوره مطالبات دانشجویان از مسائل آموزشی و رفاهی به موضوع های سیاسی تغییر شكل داد.
پیوستن دانشجویان به نهضت امام خمینی(ره) كه با تصویب لایحه انجمن های ایالتی و ولایتی شروع شده بود، در خرداد 1342 خورشیدی استحكام یافته تر شد. بدین شكل این قشر از جامعه بیش از پیش در صحنه مبارزه بر ضد حكومت پهلوی قرار گرفت و در سال های بعد به مناسبت های مختلف نارضایتی خود را از عملكرد رژِیم به صورت تظاهرات، پخش اعلامیه و حاضر نشدن بر سر كلاس های درس، نشان داد تا این كه در كنار دیگر گروه های مردمی توانست در 22 بهمن 1357 خورشیدی انقلاب اسلامی را به پیروزی برساند.
نظام جمهوری اسلامی ایران، برای دانشجویان ارزش والایی قائل است و آنان را به عنوان قشر باسواد و فرهنگی جامعه ارج می نهد.
«غلامرضا ظریفیان» معاون وزیر علوم دولت اصلاحات به مناسبت روز دانشجو و سالروز شهادت دانشجویان در 1332 خورشیدی در گفت و گو با پژوهشگر گروه اطلاع رسانی ایرنا با اشاره به نقش و رسالت دانشگاه در جامعه، گفت: كار اصلی دانشگاه تولید و توزیع علم است. بخش گسترده ای از نیروهای دانشگاه، جوان و جدی هستند، این نیروها باید برای ایفای نقش در رشته های تخصصی آمادگی پیدا كنند، در فعالیت های پس از دانشگاه نقش مهمی بر عهده بگیرند، باید توانمندی های مختلفی را برای مدیریت، شناخت محیط و حفظ مهارت های مشاركتی از خود بروز دهند و این دانشگاه است كه دانشجو را برای این امر آماده می كند.
معاون وزیر علوم دولت اصلاحات در ارتباط با پیشینه جنبش های دانشجویی در ایران، تصریح كرد: با تشكیل دانشگاه تهران در 1313 خورشیدی، نخستین حركت دانشجویی یك سال بعد و در اعتراض به سیاست های رضاخان به وجود آمد. بعد از آن و به صورت بارزتر جنبش دانشجویی در 1320 خورشیدی در حركت های سیاسی جامعه نقش داشت.
غلامرضا ظریفیان درباره وظایف جنبش دانشجویی، بیان داشت: حركت هایی كه در دانشگاه انجام می گیرد تمرین اساسی دانشجو برای یك دوره حرفه ای است كه پس از پایان تحصیل برای آنان به وجود می آید. وظیفه مهم جنبش دانشجویی، ایجاد بستر مناسب برای استفاده از خرد جمعی، فعالیت های مشاركت جویانه و آماده شدن برای نقش آفرینی حرفه ای پس از پایان تحصیل محسوب می شود كه این وظیفه ها از 1320 خورشیدی تا به كنون بنا به موقعیت و شرایط محیطی متفاوت بوده است.
در جنبش های دانشجویی به این دلیل كه دانشجو در مرحله ای نیست كه وابستگی های خاصی پیدا كرده باشد و از طرفی یك موجود فرهیخته است، می تواند به آسانی و بدون دغدغه با مسائل روبرو شود، آن را مورد بررسی و واكاوی قرار دهد و نقطه های ضعف و قوت آن را مشخص كند، به همین دلیل هنگامی كه سیاست های جامعه دچار مشكل شده و توانایی توزیع منابع قدرت و فرهنگی را دارا نیست، دانشجو بدون وابستگی صنفی و سیاسی با این مسائل روبرو و نقطه های ضعف و قوت را مشخص می كند. از این رو این قشر، نقش مهم و هشدار دهنده ای در جامعه بر عهده دارد.
معاون وزیر علوم دولت اصلاحات در ادامه با اشاره به سیاست گذاری حوزه آموزش در برابر دانشجویان و جنبش های دانشجویی، گفت: چون مهمترین عامل توسعه دانش است از این رو بخش بزرگی از نیروهایی كه در دانشگاه تربیت می شوند، در توسعه پایدار یك جامعه نقش كلیدی و بنیادین پیدا می كنند. بنابراین فعالیت های سیاسی، صنفی، علمی و ... دانشجو در درون دانشگاه را باید جزئی از برنامه آموزشی تلقی كرد. یعنی همان گونه كه برای دانشجو واحد های درسی تعریف می شود، فعالیت های دانشجویی نیز كه به جامعه پذیر كردن او می انجامد، باید به صورت یك برنامه تعریف و بسترسازی شود. باید فضای مناسب آیین نامه ای، قواعد، قانون ها و پشتیبانی های مالی و معنوی به طرفی برود تا دانشجو وقتی از دانشگاه خارج می شود توانمندی های لازم را كسب كرده باشد و بتواند نقش خود را در توسعه دانش بنیان جامعه ایفا كند.
غلامرضا ظریفیان در ادامه یادآور شد: بالندگی جامعه علمی در فضایی همراه با آرامش و نشاط ایجاد می شود. اگر به فضای علمی با دید امنیتی نگریسته شود، بخش قابل توجه ای كه ظرفیت، مناسبت و تعهدهای لازم برای حضور در جامعه را دارا است با انفعال روبرو می شوند و جامعه علمی و دانشگاهی دچار نوعی واخوردگی و حاشیه نشینی می شود، بدین ترتیب جامعه آسیب های جدی می بیند. وقتی جامعه علمی فعال و پرنشاط نباشد و نقش خود را كم رنگ ببیند، در نتیجه به طرف انزوا می رود، سكوت اختیار می كند كه این امر باعث آسیب های علمی، اجتماعی و فرهنگی می شود.
معاون وزیر علوم دولت اصلاحات در پایان بیان داشت: با توجه به شرایط سیاسی و اجتماعی جامعه، جنبش دانشجویی نیز متفاوت خواهد شد. برای نمونه در دوره پیش از انقلاب اسلامی بیشتر كاركرد جنبش دانشجویی كاركرد دفاع از عدالت، آزادی و هویت فرهنگی جامعه در برابر یك حكومتی بود كه سعی می كرد آن را محدود كند، اما پس از پیروزی انقلاب اسلامی، جنبش دانشجویی متفاوت شد و كشور شاهد نقش آفرینی دانشجوها در جبهه های جنگ، فعالیت های سیاسی در انتخابات و تقویت بخش مردم سالاری جامعه بود. اینك جنبش دانشجویی به یك خانواده بزرگ با ظرفیت بالا تبدیل شده است كه سلیقه های مختلفی دارد، بنابراین باید نیازهای آنها در عرصه های صنفی، فرهنگی، علمی و سیاسی جدی نگریسته شود. در حال حاضر جنبش دانشجویی در سطح های مختلف با دیدگاه كمك به جامعه در حال ترمیم كردن خود است و امید می رود كه دستگاه های گوناگون همچون وزارت علوم، شورای انقلاب فرهنگی و دانشگاه آزاد، این موقعیت بزرگ جنبش دانشجویی را درك و فضای مناسب را برای حضور جدی و مناسب آنها فراهم كنند.
*گروه اطلاع رسانی(مهدی احمدی)
پژوهشم**9370**2002**9131