هواپیما در اصل نوعی هواگرد بال ثابت یا متحرك به شمار می رود كه به وسیله موتور جت یا پیستونی در هوا به پرواز در می‌آید. این ماشین با ابزارهایی از جنس آلیاژ آلومینیوم، تیتانیوم، كروم، نیكل و مواد مركب دیگر ساخته شده است و در اندازه‌ها، نوع‌ها و كاربردهای گوناگونی از جمله تفریحی و گردشگری، حمل‌ونقل عمومی، نظامی و تحقیقاتی مورد استفاده قرار می گیرد. برخی از آنها نیز مانند پرنده های هدایت‌پذیر از دور (پهپاد) از فاصله زیاد با یك كامپیوتر كنترل می شوند كه از آنها در امور نظامی و غیرنظامی، بهره می برند.
مطالعه منابع تاریخی نشان می دهد، بشر سال ها پیش از اختراع هواپیما در فكر پرواز بوده است و با اقدام های مختلفی از جمله ساخت ابزارهایی شبیه بال پرندگان، طراحی بالن هایی كه با گاز هیدروژن پر می شد و اختراع ماشین های پرنده ای كه بال آن به وسیله انسان حركت می كرد سعی داشت رویای خود را به واقعیت نزدیك كند اما هرچند برخی از آنها مانند بالن، قادر به پرواز بود اما به دلیل ناتوانی انسان در كنترل آن مورد توجه قرار نگرفت.
با بررسی كتاب ها و مقاله هایی درباره چگونگی ساخت هواپیما در می یابیم، سال ها پیش از اختراع موفقیت آمیز برادران رایت در ساخت نخستین هواپیمای قابل كنترل موتوردار و سنگین تر از هوا در 17 دسامبر 1903 میلادی افرادی از كشورهای مختلف سعی در ساخت هواپیما داشتند كه به دلیل های مختلف با موفقیت روبرو نشدند.
پس از برادران رایت، كورتیس آمریكایی در 1908 میلادی برای تكمیل اختراع آنان تمام تلاش خویش را به كار بست و با قراردادن چند چرخ كوچك در زیر هواپیما، مشكل برخاستن و فرود آمدن هنگام پرواز را برطرف ساخت. دانشمندان و مخترعان دیگر نیز در جهت كامل ساختن این ماشین كوشیدند و تا زمان جنگ جهانی دوم، هواپیماهایی ساخته شد كه در این نبرد، كاربرد بسیاری داشتند. نخستین هواپیمای جت جهان با نام هاینكل هی 178 در 1939 میلادی رونمایی و جت مسافربری با عنوان كامت DH-106 در 1952 میلادی ساخته شد. بوئینگ 707 نیز از هواپیماهای مسافربری پیشرو بود كه توانست از نظر تجاری به موفقیت برسد و از 1958 تا 2010 میلادی در ناوگان حمل و نقل هوایی بسیاری از كشورها سرویس‌دهی كند.
توسعه و پیشرفت سازمان های هواپیمایی و به كارگیری هواپیما در استفاده های مختلف آن در جهان سبب شد، سازمان بین‌المللی هوانوردی كشوری كه به اختصار ایكائو (ICAO) نامیده می شود به عنوان یك نهاد تخصصی سازمان ملل متحد در هفتم دسامبر 1944 میلادی در ضمن تنظیم و امضا پیمان حمل و نقل هوایی مرسوم به پیمان شیكاگو تشكیل شد. این سازمان تخصصی كه در 1947 میلادی شكل رسمی یافت در راستای فعالیت های تعریف شده خود، ماموریت هماهنگ‌سازی استانداردهای بین‌المللی پروازی و مدیریت خطوط هوایی در سطح جهان را عهده دار شد.
نخستین جلسه ایكائو كه مقر آن در مونترال كانادا قرار دارد، در ششم می 1947میلادی برگزار شد و در 28 می اعضاء شورا انتخاب شدند. پیمان شیكاگو در 96 ماده تدوین شد كه در آن اصول كلی حقوق بین المللی و هوانوردی از جمله اصل حاكمیت دولت ها بر قلمرو و تابعیت هواپیما در نظر گرفته شده است.
ایكائو هدف های مختلفی را در منشور خود در نظر گرفته است كه از آن جمله می توان به اطمینان از رشد منظم و ایمن هواپیمایی كشوری بین المللی، تشویق صنعت و طراحی هواپیما برای هدف های صلح جویانه، ترغیب توسعه خطوط هوایی، ایجاد فرودگاه ها و تسهیلات هوانوردی، پاسخ به نیاز مردم جهان نسبت به حمل و نقل هوایی ایمن، منظم، كارا و با صرفه، حفظ حقوق دولت های عضو و تامین فرصت مساوی برای اعضاء جهت برقراری سرویس هوایی بین المللی، افزایش ایمنی پروازها در ناوبری بین المللی و به طور كلی گسترش تمامی امور پشتیبانی هواپیمایی اشاره كرد.
ایران نیز از 1296 خورشیدی همگام با پیشرفت های هوایی جهان، قطعه های یك هواپیما را از روسیه خریداری و در صندوق هایی از راه بندر انزلی با اتومبیل به تهران حمل كرد و پس از وصل كردن این قطعه ها، این ماشین شگفت آور در سال های پایانی جنگ جهانی اول در تهران به پرواز درآمد.
پیشرفت سریع كشورهای توسعه یافته در زمینه صنعت، تكنولوژی و بازرگانی، توجه مسئولان كشور را به صنعت نوپا و پرشتاب هواپیمایی جلب كرد و به دنبال آن در بهمن 1304 خورشیدی، به موجب قانونی، حق انحصاری این صنعت در ایران به شركت هواپیمایی آلمانی به نام «یونكرس» واگذار شد.
دولت ایران در 1327خورشیدی به ایكائو پیوست و در 28 تیر 1328 خورشیدی قانون هواپیمایی كشوری را به تصویب مجلس وقت رساند. قانون هواپیمایی كشوری جمهوری اسلامی ایران كه از هنگام تصویب تا كنون اصلاحاتی بر آن انجام شده است، هواپیما را وسیله نقلیه‌ای دانسته كه بتواند در نتیجه عكس‌العمل هوا، خود را در فضا نگاهدارد. در این قانون آمده است كه دولت حق حاكمیت مطلق و انحصاری در فضای بالای آب‌های ساحلی را دارد و برای ایجاد و توسعه در این صنعت می بایست مؤسسه های هواپیمایی را به منظور برطرف كردن نیازمندی‌های حمل‌ونقل داخلی و خارجی مسافر، بار و محموله های پستی تشویق كرده و توسعه دهد و همچنین خطوط هوایی داخلی را به نحوی تنظیم كند كه نقاط مختلف كشور از آن بهره‌مند شوند و با تاسیس فرودگاه‌های مورد نیاز، وسایل مربوط به تأمین بی‌خطری پرواز هواپیماها را فراهم سازد.
سازمان هواپیمایی كشوری اكنون زیر نظر وزارت راه و شهرسازی فعالیت می كند و در تلاش است تا با پیشروی بر پایه برنامه های جهانی ایكائو، خدمات شایسته ای را به مردمان این مرز و بوم ارائه دهد.
پیشرفت علم و تكنولوژی و بهره گیری از دانش نیروهای داخلی در این سال ها موجب شده تا تعداد فرودگاه های كشور از 22 فرودگاه پیش از انقلاب اسلامی به 70 فرودگاه عملیاتی برسد و آمار سالیانه جابجایی مسافران از سه میلیون به 20 میلیون تن افزایش یابد.
بهره گیری از این سرعت بالا برای فعالیت های مختلف سبب می شود كه انسان ها در انجام دادن امورهایی مانند جابجایی در مسافت های دور، فعالیت های تجاری و ... بیشترین استفاده را از این ماشین با شتاب به عمل آورند و علاوه بر صرفه جویی در زمان با ایمنی بیشتر به مقصد خود دست یابند.
ایكائو از 1992 میلادی هفتم دسامبر برابر 16 آذر را به عنوان روز جهانی هواپیمایی نامگذاری كرد تا در این هنگامه ارزشمند فعالان این صنعت مورد قدردانی قرار گرفته و بار دیگر بر اهمیت و نقش اساسی این صنعت در حفظ امنیت، ارتقای ایمنی و قانونمندی در حمل و نقل هوایی تاكید شود.
با الهام از:
- كتاب هواپیما چگونه پرواز می كند؟
- كتاب ساختمان هواپیما
- قانون هواپیمایی كشوری
*گروه اطلاع رسانی
پژوهشم**9165**2059**9131
تهران- ایرنا- هفتم دسامبر روز جهانی هواپیمایی است، صنعتی پیشرو كه نقش مهمی در افزایش سرعت، حفظ امنیت و ارتقای ایمنی دارد و كشورهای مختلف جهان برای توسعه و گسترش این صنعت جایگاه ویژه ای را در نظر گرفته اند تا در عرصه های مختلف دفاعی و رفاهی از امتیازهای آن بهره مند شوند.
