آب؛ نیروی محركه خلقت در بحران

حالا دیگر از دسته های فلامینگو، پلیكان ها، و آهوهای كوهی زرد كه روزگاری مناطق اطراف دریاچه، زیستگاهشان بود خبری نیست. امروز، از دریاچه ارومیه تنها سایه ای بر جای مانده است با قایق های پوسیده بر بستر یك نمكزار وسیع.
مدتهاست گردشگری در اینجا دیده نمی شود، درست مانند حیواناتی كه روزی این دریاچه خانه آنها بود، اكنون از آنها نیز خبری نیست.
«گری لوییس» هماهنگ كننده سازمان ملل در ایران در امور آب در اواسط سال گذشته در مورد دریاچه ارومیه به سی.ان.ان گفت: مثل این است كه از یك سیاره دیگر به صحنه نگاه می كنی، یك منطقه سفید رنگ بزرگ. من دیدم تراكتورها از بستر بی جان دریاچه نمك برمی دارند. این نمونه ای است كه نشان می دهد، چقدر انسان به سرعت می تواند چیزی را از بین ببرد.
روزگاری نه چندان دورتر نیز مرغزارهای اطراف تالاب هامون واقع در استان سیستان و بلوچستان، محل زندگی روستاییانی بود كه شغل اصلی ساكنان آن ماهیگیری بود.
زاینده رود، تالاب شادگان، هورالعظیم و بسیاری از رودخانه ها و تالاب های كشورمان همگی در شرایط مشابه و بدی هستند ما همچنان در مصرف آب بی پروا هستیم.
گری لوییس می گوید: اگر كمبود آب به جای یك مشكل به یك هنجار تبدیل شود، نه فقط روی اقتصاد و بهداشت عمومی در ایران اثر خواهد گذاشت بلكه تاثیر غیرمستقیم آن شروع به تهدید خاورمیانه خواهد كرد.
وی گفت: مردم زمانی كه مهاجرت می كنند و به كشورهای همسایه پناه می برند، بسیار آسیب پذیرند و برای امنیت اقتصادی مردم آن كشورها نیز تهدید محسوب می شوند.
این كارشناس سازمان ملل افزود: با اضافه كردن تفاوت های قومی یا زبانی، مهاجرت های زیست محیطی می توانند خود منبع اختلاف و درگیری باشند.

** جهان در بحران كم آبی؛ جیره بندی آب در شهر باران های نم نم
گاردین در مقاله ای به قلم روبین مك كی نوشت: «لئوناردو داوینچی» نابغه ایتالیایی، آب را نیروی محركه خلقت می داند اما متاسفانه در سیاره زمین اینك منابع آب با سرعت هشدار دهنده ای رو به تمام شدن است. جمعیت جهان در حالی رو به افزایش است كه با روند صعودی عرضه آب تازه مطابقت ندارد.
شواهد حاكی است كه پیامدهای این قضیه در حال بدتر شدن است. در سراسر جهان، گزارش ها نشان می دهد همزمان با خشكیدن ذخایر و آبخوان ها، مناطق وسیعی از جهان امروز در معرض بحران آب قرار دارند.
بر اساس آمار سازمان بهداشت جهانی، هم اكنون 2.5 میلیارد نفر در جهان به آب سالم دسترسی ندارند.
اوایل ماه مارس (اواخر اسفند 93) در شهر سائوپلو برزیل كه 20 میلیون نفر در آن زندگی می كنند و روزی به شهر باران های نم نم مشهور بود، خشكسالی به حدی رسید كه شهروندان در زیرزمین ها و پاركینگ ها در جستجوی آب های زیرزمینی شروع به كندن زمین كردند.
به نوشته گاردین، مسئولان شهر سائوپلو به مردم هشدار دادند كه آب بزودی جیره بندی می شود. آنها گفتند، شهروندان تنها دو روز در هفته آب خواهند داشت.
در ایالت كالیفرنیای آمریكا، مقام ها اعلام كردند كه این ایالت در ژانویه 2015 (دیماه سال گذشته) وارد چهارمین سال خشكسالی شده و امسال خشك ترین سال خود را تجربه می كند.

** خاورمیانه در كانون بحران آب
در خاورمیانه به دلیل استفاده زیاد از آب، مراتع حومه شهرها به بیابان تبدیل شده است. ایران یكی از مناطقی است كه بشدت تحت تاثیر خشكسالی قرار دارد. مصرف بیش از حد آب همزمان با كاهش بارش ها موجب بهره برداری بیش از حد از منابع زیرزمینی شده و تولیدات كشاورزی به دلیل كمبود شدید آب به طور چشمگیری كاهش یافته است.
یك فعال بین المللی در حوزه آب در آبان گذشته به ایرنا گفت: هم اكنون 37 كشور جهان واقع در منطقه خاورمیانه، شمال آفریقا و جنوب آسیا با بحران شدید آب مواجه هستند كه ایران نیز یكی از آنهاست.
خانم «اولریكه كلم» مدیر بخش ارتباطات فدراسیون بین المللی اپراتورهای خصوصی آب (AquaFed) افزود: ایران هم اكنون وارد مرحله تنش شدید آبی شده و چنانچه اقدامات مناسب انجام نشود، وارد مراحل خطرناكتری می شود كه دیگر نمی توان كاری صورت داد.
به نوشته گاردین، در امارات متحده عربی به دلیل كمبود آب تازه، اكنون روی تجهیزات آب شیرین كن و واحدهای تصفیه فاضلاب سرمایه گذاری می شود.
شیخ محمد بن زاید النهیان ولیعهد امارات به گاردین گفت: (اكنون) برای ما آب بسیار مهمتر از نفت است.
طبیعت جهانی بحران آب در گزارش های مشابه از مناطق دیگر مورد تاكید قرار گرفته است. در جنوب آسیا برای مثال، آب های زیرزمینی بیش از حد مورد بهره برداری قرار گرفته و بشدت كاهش یافته است.
در دهه گذشته، آب های زیرزمینی در این منطقه با بی توجهی و بدون كنترل مورد استفاده قرار گرفته است. در حدود 600 میلیون نفر در منطقه ای به وسعت دو هزار كیلومتر مربع كه از شرق پاكستان و دشت خشك شمال هند شروع می شود و تا بنگلادش را در بر می گیرد، زندگی می كنند.
بیش از 75 درصد كشاورزان منطقه یاد شده برای آبیاری كشت و زرع خود متكی به بهره برداری از آب های زیرزمینی هستند و مصرف آب در اینجا بسیار بالاست آن هم در حالی كه عكس های ماهواره ای نشان می دهد عرضه آب در این منطقه به طور هشدار آمیزی در حال كاهش است.

** نسبت زمین به منابع آب تازه در دسترس بشر
نقشه كره زمین این تصور را ایجاد می كند كه بخش قابل توجهی از زمین را آب را گرفته و جهان هیچگاه بی آب نخواهد شد. اما مقاله گاردین برای تجسم عمق بحران آب می نویسد: براساس آمار آژانس علمی تحقیقات زمین شناسی آمریكا (The United States Geological Survey (USGS ، مجموع آب تازه زمین در حدود 10.6 میلیون كیلومتر مكعب است.
این مقدار آب، كره ای به قطر حدودا 272 كیلومتر مربع درست می كند. این در حالی است كه قطر كره زمین در حدود 12 هزار و 756 كیلومتر است. علاوه بر این در حدود 99 درصد حجم آب های تازه زمین را آب های زیرزمینی تشكیل می دهند كه بیشتر آن در دسترس انسان قرار ندارد.
اگر آب های زیرزمینی را كنار بگذاریم، مجموع حجم آب دریاچه ها و رودخانه ها كه منبع اصلی آب تازه بشر هستند، كره ای به قطر فقط 56 كیلومتر درست می كنند كه در مقابل عظمت جهان و جمعیت آن قطره ای بیش نیست.
این قطره آب كوچك باید به همه جمعیت جهان برسد. هم اینك در سراسر جهان یورش مردم برای تصاحب این قطره كوچك به طور فزاینده ای رو به افزایش است زیرا دمای سیاره زمین در حال افزایش و خشكسالی در حال بلعیدن منابع آب در دسترس است.
تغییر بارش ها و آب شدن یخ ها تاكنون سیستم های هیدرولوژیكی بسیاری از مناطق جهان را تغییر داده است. یخچال های طبیعی در سراسر جهان در حال كاهش است كه این مساله، روستاها و شهرهای واقع در پایین دست را تحت تاثیر قرار می دهد.
سازمان علمی بین دولتی تغییر آب و هوا (the Intergovernmental Panel for Climate Change) می گوید: بخشی از جمعیت جهان كه در حال تجربه كمبود آب است تا پایان قرن 21 رو به افزایش خواهد بود. روز به روز مردم و ملت های زیادی باید برای بدست آوردن آب با هم رقابت كنند.
حتی در عرض های جغرافیایی بالاتر، در مناطقی كه احتمال می رود در سال های آینده افزایش بارش را تجربه كنند، تغییرات آب و هوا بر كیفیت آب تاثیر می گذارد و به دلیل شماری از عوامل شامل افزایش دما، افزایش سطح رسوبات و آلاینده هایی كه به دلیل باران های سیل آسا تشدید می شوند و اختلال در رساندن خدمات آب و برق پس از آمدن سیل ها، افزایش می یابد.

** لزوم تغییر الگوی مصرف آب
«جین كریستین» نخست وزیر اسبق كانادا و مسئول شورای تعامل (the InterAction Council) كه یك سازمان بین المللی مستقل برای استفاده از تجربه های مسئولان سابق كشورها برای حل مشكلات بین المللی است، می گوید: اگر آب به گونه ای كه تاكنون مورد بهره برداری قرار گرفته، استفاده شود، هیچ جای جهان از بحران آب در امان نخواهد بود و این الگوی مصرف به یقین حیات بشر در روی زمین را استمرار نمی بخشد.

** الگوی مصرف آب در ایران
در سال 1956، سرانه آب در دسترس در ایران، هفت هزار متر مكعب بود اما امروز این رقم به یك هزار و 900 متر مكعب رسیده است.
به گفته گری لوییس هماهنگ كننده سازمان ملل در ایران در مورد آب، در سال 2020 احتمالا سرانه آب در دسترس در ایران یك هزار و 300 مترمكعب خواهد رسید.
وی بر این باور است، باید الگوی مصرف آب جمعیت رو به رشد ایران كه در دهه آینده به 90 میلیون نفر خواهد رسید، اصلاح شود.
به گفته «حسین عطایی فر» رئیس مركز تحقیقات شركت مهندسی آب و فاضلاب تهران، مصرف سرانه آب در بخش خانگی 157 لیتر در روز است در حالی كه در كشورهای توسعه یافته ای مانند آلمان، سرانه مصرف در بخش خانگی 130 لیتر در روز و در جهان 135 الی 140 لیتر در روز است.
وی تاكید كرد: ایران در همه بخش های كشاورزی، صنعت، خانگی، فضای سبز و خدمات نیازمند اصلاح الگوی مصرف آب است.
همچنین بیش از 90 درصد آب در دسترس كشور در بخش كشاورزی استفاده می شود كه به دلیل استفاده از سیستم های ناكارآمد و ابتدایی، بخش قابل توجهی از آن تلف می شود. این در حالی است كه بنا به اعلام وزارت نیرو، متوسط مصرف آب جهانی در بخش كشاورزی 70 درصد است كه برخی كشورها موفق شده اند این مقدار را به 50 درصد كاهش دهند.
اقتصام(6 و 4) 1063 ** 2023