تحلیل و بررسی راهبردها، موانع و چالش های مشاركت سیاسی- اجتماعی زنان ایرانی

این نشست با حضور «محمد امین قانعی راد» رئیس انجمن جامعه شناسی ایران، «اطهره نژادی» معاون برنامه ریزی و هماهنگی معاونت امور زنان و خانواده ریاست جمهوری، «زهرا شجاعی» رئیس مجمع زنان اصلاح طلب و رئیس مركز مشاركت زنان در دوران اصلاحات و عده ای از دانشجویان و علاقه مندان حوزه مسائل اجتماعی و زنان تشكیل شد.
** تاثیر نظام های اجتماعی بر مشاركت سیاسی- اجتماعی زنان
در ابتدای این نشست اطهره نژادی با اشاره به مشاركت سیاسی و اجتماعی زنان گفت: مشاركت سیاسی یعنی هر اقدامی كه انجام شود و بر سپهر سیاسی كشور تاثیر داشته باشد. از پای صندوق های رای رفتن و رای دادن تا اعلام نامزدی و وارد شدن به عرصه های تصمیم گیری سیاسی را می توان مشاركت سیاسی نامید.
معاون برنامه ریزی و هماهنگی معاونت امور زنان و خانواده ریاست جمهوری بیان داشت: با نگاهی به تاریخ دیده می شود كه زنان، اجازه انتخاب شدن و انتخاب كردن را در یك برهه زمانی نداشتند و بعدها كه بحث حق رای زنان پیش آمد؛ عنوان «الرجال قوامون علی النسا» مطرح شد و با استناد به این موضوع، مدعی شدند كه زنان نمی توانند حق رای داشته باشند.
وی در ادامه تصریح كرد: اكنون جامعه در شرایطی قرار دارد كه حضور و مشاركت سیاسی و اجتماعی زنان یكی از شاخص های توسعه به حساب می آید و یكی از مواردی كه ملاك سنجش كشورهای مختلف قرار می گیرد و درجه توسعه یافتگی را مشخص می كند، همین شاخص است. مطالعات مختلف نشان می دهد، خاستگاه اجتماعی و اقتصادی خانواده ها، عضویت و فعالیت یك فرد در گروه های مختلف، تمایل فرد به مشاركت و تمایل والدین به ترغیب فرزندانشان در امر مشاركت، عواملی هستند كه بر مشاركت سیاسی و اجتماعی فرد تاثیر می گذارند.
بنابراین در جمع بندی مفهوم مشاركت سیاسی باید به فعالیت داوطلبانه اعضای جامعه در انتخاب رهبران خود و شركت مستقیم و غیرمستقیم در سیاست گذاری عمومی توجه داشت.
معاون برنامه ریزی و هماهنگی معاونت امور زنان و خانواده ریاست جمهوری، گفت: با توجه به این تعریف مشاركت سیاسی و اینكه درصد زیادی از جمعیت جامعه را زنان تشكیل می دهند و اگر آنان حضور داشته باشند چه تغییراتی را می توان انتظار داشت. یك پرسش مطرح می شود و آن این كه چگونه ممكن است یك جریان سیاسی بتواند به راحتی چنین جمعیت و پتانسیلی از نیروی انسانی جامعه را نادیده بگیرد؟
وی با اشاره به تغییر در جامعه و نظام های اجتماعی تصریح كرد: باید در جامعه، مشاركت را به عنوان یك حق نگریست. مشاركت حق مردم است و دیدگاه جامعه باید درتصمیم گیری ها لحاظ شود. آن هم به شیوه های نوینی كه جوامع كنونی می پذیرند و امكان استفاده از آن را به خوبی دارند. هر چند ممكن است در روند تاریخی این شیوه ها و استفاده از آنها مرسوم نبوده باشد. بنابراین تغییر را هم باید به عنوان بخشی كه مشاركت و نظام های اجتماعی را با هم متصل می كند، در نظر داشت.
اطهره نژادی در تعریف نظام اجتماعی، گفت: گروه ها و موسسه هایی هستند كه برای ساختن یك كل واحد با هم مشاركت و همكاری می كنند و در عین حال جزئی از نظام بالادستی خود به شمار می روند. بنابراین مفهوم عمومی نظام ها در مورد نظام های اجتماعی نیز قابل پیاده شدن است.
در یك نظام اجتماعی جمعیتی از افراد در كنش متقابل هستند. اما یكی از بارزترین ویِژگی های چنین نظام هایی این است كه باید از پشتیبانی نظام های دیگر بهره مند باشند و خودشان بتوانند سازگار با نظام های دیگر عمل كنند. برای نمونه آموزش عمومی یك نظام اجتماعی است كه تلاش دارد مردم را با آموزش های استانداردی كه به آنها می دهد، پرورش دهد و مشاركت آنان را در مسائل مختلف جامعه تقویت كند.
اینك جامعه در شرایطی قرار دارد كه مردم باید در تصمیم گیری ها مشاركت جدی داشته باشند. در نظام اجتماعی دو دیدگاه كل نگر و جزءنگر حاكم است. كه در دیدگاه كل نگر نگاه نظام بر تك تك اجزا تاثیر دارد و روابط و تعامل های آنها را تنظیم می كند، در دیدگاه جزءنگر برنامه ریزی از پایین به بالا روی می دهد و در واقع اجزا هستند كه می توانند با نوع رفتار خود و تعامل هایی كه با هم دارند؛ بر نظام كل تاثیر بگذارند.
معاون برنامه ریزی و هماهنگی معاونت امور زنان و خانواده ریاست جمهوری در مورد ارتباط و تاثیر نظام های اجتماعی بر مشاركت سیاسی اجتماعی زنان، اظهار داشت: جامعه در هر موقعیتی از مشاركت كه قرار دارد، ‌در موضوع پرداختن به ضرورت مشاركت سیاسی اجتماعی زنان و حل مسائلی كه در این زمینه با آن روبرو می شود، در دو مقیاس كل و جزء مهم و قابل بررسی است. برای تاثیرگذاری از كل به جزء بدون شك نیاز به همراهی مسئولان در تمامی سطح ها وجود دارد؛ یعنی باید فضا برای مشاركت های سیاسی آماده باشد و اگر قانون یكسانی وجود دارد، نباید در عمل تبعیض دیده شود.
اگر این اعتقاد وجود داشته باشد كه هر تصمیم گیری كه در جامعه انجام می شود، تنها باید به وسیله مردان صورت گیرد و مدیریت خانه به عنوان تحكیم دهنده خانواده باید به وسیله زنان انجام شود. این گونه نگاه، یك نگاه نظامند نیست.
شناخت و تحلیل مسائل به ویژه در حوزه ای كه اثرها و پیامدهایی بر زنان دارد، نیاز به نگاه زنانه دارد. باید جنس زن را درك كرد، مشكل های او را فهمید، خود را به جای آن گذاشت و در آن شرایط تصمیم گیری كرد. این نگاه نوعی نگاه كل به جزء است.
همچنین خود زنان باید جسارت حضور و رویارویی با مشكل ها را داشته و از مقابله با مسائل احتمالی ترسی نداشته باشند. این مساله می تواند در مقیاس های مختلف ملی، بین المللی و محلی قابل تعمیم باشد. اینكه زنان با بی اخلاقی های مختلف در فرایند مشاركت روبرو باشند و تاوان هدف متعالی خود را برای هم افزایی با بدنه تصمیم گیر جامعه با هزینه های گزاف اجتماعی بپردازند، شایسته جامعه نیست. زنان باید آرامش و امنیت را به مقدار فراوانی حس كنند و بدون دغدغه ناشی از حاشیه ها به عرصه رقابت برای حضور در بدنه اصلی تصمیم گیری وارد شوند و این نوعی نگاه جزء به كل است.
اطهره نژادی گفت: امیدوارم شرایط حضور در عرصه مشاركت سیاسی به گونه ای رقم زده شود كه تبعیض در عمل مشاهده نشود و زنان متخصص و توانمند بتوانند فرصت خدمت به جامعه را به دست بیاورند.
**مشاركت سیاسی زنان و ارایه راهبردهای كارآمد
محمد امین قانعی راد از دیگر سخنرانان این نشست بود كه بیان داشت: هدف من این است كه دو پرسش طرح كنم و بگویم چه پاسخی می شود به آن ها داد. یكی این كه اگر زنان در عرصه اقتصادی و سیاسی مشاركت نكنند و حضور نداشته باشند، نهاد خانواده محكم خواهد شد؟ زیرا گفته می شود كه آموزش و مشاركت زنان در برابر خانواده قرار دارد و مشاركت زنان به تضعیف نهاد خانواده می انجامد و دوم اینكه اگر قرار است، زنان در جامعه مشاركت داشته باشند، این امر باید از چه ویژگی هایی برخوردار باشد؟ و چه تفاوتی با مشاركت مردانه دارد؟ آیا باید انتظار داشت كه زنان یك راهبرد بدیل در عرصه جامعه ارائه دهند یا نه؟
رئیس انجمن جامعه شناسی ایران در ادامه یادآور شد: نرخ مشاركت كنونی زنان در عرصه سیاسی جامعه با 40 سال پیش تفاوت زیادی نكرده، در حالی كه در زمینه مشاركت علمی و تولید فرهنگی همچون سینما، دانشگاه و ... شرایط مناسب تری وجود دارد و مشاركت سیاسی نسبت به دیگر زمینه های مشاركت با موانع و مشكل هایی روبرو بوده است.
وی اظهار داشت: شاید در هیچ دوره ای همچون شرایط كنونی مشاهده نشده است كه زنان برای مشاركت سیاسی، عزم خود را جزم كرده باشند. این برای نخستین بار به شمار می رود كه در تاریخ سیاسی كشور رخ داده است و به نظر می آید، جامعه در یك نقطه عطف به سر می برد. این امر نشان دهنده این است كه زنان می خواهند به عنوان یك نیروی سیاسی و اجتماعی موثر خودشان را به جامعه نشان دهند و جایگاه خود را پیدا كنند، این امر می تواند برای آینده سیاسی، اجتماعی و فرهنگی كشور تاثیرهای مثبتی داشته باشد، اما باید دریافت كه خود زنان تا چه میزان برای جلو بردن هدف های خویش آمادگی دارند و این كار را انجام می دهند.
برای مشاركت زنان نخست باید از نخبگان سیاسی شروع كرد یعنی از رئیس جمهوری و هیات دولت خواست كه به نفع افرادی كه صلاحیت آنها بی دلیل رد شده است، دخالت كنند و پشتیبانی خود را از این جریان نشان بدهند.
باید دید كه جریان های سیاسی اصلاح طلب، اعتدال گرا و جریان های اصولگرا تا چه میزان در این زمینه جدی هستند. یعنی به چه مقدار به مشاركت سیاسی زنان باور دارند و باید دیدگاه خود را به گونه ای نشان دهند. یعنی باید صرف نظر از اینكه چه افرادی رد صلاحیت شده اند، باید 40 یا 50 درصد فهرست خود را از زنان بگذارند. اینكه بگوییم نمی گذارند زنان وارد عرصه سیاست شوند راحل نیست باید معلوم شود چه افرادی این اجازه را نمی دهند؟
عضو هیات علمی دانشگاه تهران تصریح كرد: در مشاركت سیاسی زنان، باید از نخبه ها شروع كرد و بعد به مردم عادی رسید. انتظار این است كه اگر میانگین 40 تا50 درصد فهرست های انتخاباتی را زنان تشكیل بدهند، میان 15 تا25 درصد زنان وارد مجلس خواهند شوند، در غیر این صورت دستاورد زیادی به دست نخواهد آمد.
یك دلیل كه ورود زنان به مجلس را كنترل می كند، قدرت روزمره است. این قدرت همین مردان و زنانی به شمار می روند كه در زندگی روزمره در اطراف ما وجود دارند و با آنها در ارتباط هستیم. بخشی از اینها مردان هستند و بخشی دیگر زنان محسوب می شوند كه ذهن آنها به طور طبیعی به سمتی می رود كه باید به مردان رای بدهند.
یكی از امتیازهایی كه زنان برای مشاركت سیاسی دارند، این است كه در فسادهای بزرگ مالی و فسادهای سیاسی و اداری در چند سال گذشته حضور نداشته اند.
محمد امین قانعی راد نگاه مردانه را باعث جلوگیری از حضور زنان در مشاركت سیاسی دانست و گفت: با توجه به اینكه بسیاری از تصمیم هایی كه در مجلس و دیگر نهادها تصمیم گیرنده گرفته می شود، به حوزه زنان نیز مربوط است، همچون طلاق، كودكان و ... اما در این تصمیم گیری ها یك نگاه مردانه وجود دارد و همین نگاه باعث می شود كه در برابر مشاركت سیاسی زنان ایستادگی شود.
رئیس انجمن جامعه شناسی ایران در پایان تصریح كرد: با توجه به مباحث مطرح شده، باید بیان داشت كه اگر زنان بخواهند وارد مشاركت سیاسی شوند، بایستی راهبرد بدیلی داشته باشند. باید برای برخورد با مسائل، راهبردی متفاوت از مردان داشته باشند كه این امر می تواند مبتنی بر حس مراقبت از شهروندان باشد. زیرا با نگاه كنترلی و قضایی روز به روز آسیب های اجتماعی پیچیده و بیشتر می شود.
**چالش ها و موانع تحقق مشاركت مطلوب سیاسی- اجتماعی زنان ایرانی
زهرا شجاعی در شروع درباره مشاركت مطلوب، گفت: وقتی سخن از مشاركت مطلوب می شود، باید دید چهارچوب این مشاركت مطلوب چیست؟ و به طور روشن می توان این پرسش مطرح را كرد كه چند تن از نمایندگان مجلس شورای اسلامی، زنان باشند قابل پذیرش خواهد بود؟ به این امر واقف هستیم كه شرایط كنونی مشاركت زنان در مجلس مطلوب نیست. باید دریافت كه شرایط مطلوب چیست و دارای چه معیارها و شاخص هایی است؟ برای طراحی یك مدل جامع، كامل و همه جانبه به منظور توسعه و مشاركت زنان هنوز موفق نبوده ایم، علت آن نیز این است كه در كشور یك سند مشخص و تئوری نوشته شده كه مورد تایید نسبی اركان و مقام های جامعه باشد، وجود ندارد. هر چند در 1367خورشیدی سندی به عنوان منشور جایگاه زن در ایران به وجود آمد و نخستین نهاد سیاست گذار و برنامه ریز در حوزه زنان با عنوان «شورای فرهنگی اجتماعی زنان» تشكیل شد.
وی در ارتباط با شورای فرهنگی اجتماعی زنان، تصریح كرد: به عنوان نماینده وزارت آموزش و پرورش در جلسه شورای انقلاب فرهنگی حضور داشتم و پیشنهاد دادم كه منشور جایگاه زن در نظام جمهوری اسلامی نوشته شود و بر پایه آن منشور سیاست گذاری و برنامه ریزی شود، هر چند این پیشنهاد پذیرفته شد، اما نوشتن منشور 16سال طول كشید و به جای اینكه منشوری از این جلسه ها به دست بیاید، فهرستی از حقوق و تكلیف های زنان از آن خارج شد.
رئیس مجمع زنان اصلاح طلب و رئیس مركز مشاركت زنان در دوران اصلاحات، تصریح كرد: لازم است در جامعه در ارتباط با حوزه زنان تئوری پردازی شود. در جامعه در زمینه حوزه های زنان نگرش های مختلفی وجود دارد كه گاهی این نگرش ها ذیل جریان های سیاسی نیز قرار می گیرند اما هیچ كدام از آنها به صورت نظریه در نیامده است. یعنی نمی توان گفت اصولگرایان یا اصلاح طلبان و گروه های دیگر درباره زن چه نظریه هایی دارند. درست است، مطالبی گفته اند اما نمی توان آنها را نظریه دانست. یعنی باید نظریه ای ارائه دهند كه نظام جمهوری اسلامی بتواند بر پایه آن در حوزه زنان برنامه ریزی و سیاست گذاری كند و تصمیم هایی بگیرد. اكنون این امر به یك معضل و شكاف بزرگ در حوزه زنان تبدیل شده است و تا وقتی كه این موضوع حل نشود بقیه مسائل نیز برطرف نخواهد شد.
مسائل زیادی وجود دارد كه لازم است، گروهی صاحب نظر به دور از هیجان های سیاسی و عواطف و احساس های كنترل نشده، با یاری یكدیگر درباره مشاركت زنان نظریه پردازی كنند و به یك جمع بندی دست یابند و به صورت سند در یك نهاد قانونگذاری به تصویب برسانند.
زهرا شجاعی نگرش سیستمی به مسائل زنان را لازم دانست و گفت: مشكلی كه در جریان بحث مشاركت زنان وجود دارد؛ این است كه نگرش ها با دید یك بُعدی است. اگر به این امر توجه شود كه موضوع زنان یك نظام است با تمامی ویژگی هایی كه یك نظام دارد و نمی توان قسمتی از آن را تغییر یا اصلاح كرد و به بخش های دیگر آن توجه نكرد، اگر در ارتباط با موضوع اشتغال، آموزش و دانشگاه در حوزه زنان تلاش هایی انجام می شود، باید دیگر بخش ها نیز در نظر گرفته شود. برای نمونه در بحث مشاركت سیاسی زنان در مجلس هر چند برای مشاركت زنان قانون هایی اصلاح شده اما در بخش فرهنگی كاری انجام نشده است، به همین دلیل میزان مشاركت آنها نسبت به مردان پایین است و اینكه باید دریافت، هدف از مشاركت مطلوب زنان چیست؟ و آیا این مشاركت مطلوب برای خود زنان و برای فرد است یا برای جامعه؟
پس از پایان سخنان سخنرانان، جلسه به صورت پرسش و پاسخ ادامه پیدا كرد.
*گروه اطلاع رسانی(مهدی احمدی)
پژوهشم**9370**2002**9131