شخصیتهای برجسته ای همچون حاج ملاهادی سبزواری، ابوالحسن علی بن زید بیهقی، ملا حسین واعظ كاشفی، سید عبدالاعلی موسوی سبزواری، استاد محمدتقی شریعتی و دكتر علی شریعتی از این خطه به عرصه دین و فرهنگ ایران زمین پاگذاشتند.
سبزوار با 900 اثر تاریخی و فرهنگی شناسایی شده، دهها بقعه متبرك و دیگر جاذبه های گردشگری در فاصله 237 كیلومتری غرب مشهد و حاشیه جاده های اصلی تهران- مشهد، بجنورد- كاشمر، جاده ترانزیتی سبزوار- قوچان و نیز در مسیر جاده تاریخی ابریشم قرار دارد.
بناهای تاریخی و فرهنگی شهرستان سبزوار شامل آثاری از جمله اماكن مذهبی، آرامگاههای مفاخر و مشاهیر، خانه های قدیمی، كاروانسراها، محوطه های تاریخی و باستانی است.
* مقبره ملا هادی سبزواری
این آرامگاه در ضلع جنوب غربی فلكه كارگر واقع شده كه به دستور یوسف مستوفی الممالك ساخته شده است. در گذشته ها بر روی این آرامگاه صندوق چوبی سبز رنگی قرار داشت ولی اكنون به سنگ مرمر سفید مبدل گردیده و تمام بنای این آرامگاه آجری و مساحت زیر بنای آن 370 مترمربع است. سقف گنبد و چهار ایوان آن نیز در سالهای اخیر آیینه كاری شده است.
در محوطه این مكان از نزدیكان حكیم همچون ملامحمد سبزواری فرزند ارشدش و حاج شیخ ولی الله اسراری و تنی چند از علما و بزرگان دفن شده اند.
* آرامگاه كاشفی
از آرامگاه اسرار تا بنای یادمان ملا حسین واعظ كاشفی در خیابان شهدای سبزوار راهی نیست بنایی كه تلفیقی از معماری كهن ایرانی با اسلوب جدید است. این آرامگاه متعلق به مولانا كمال الدین مشهور به واعظ سبزواری متوفی به سال 910 هجری قمری است. وی از فضلای نامی اواخر عهد تیموری بود كه با سلطان حسین میرزا بایقرا و امیرعلی شیر نوایی معاصر بوده است.
* كاروانسرای تاریخی فرامرزخان
این بنا در جبهه غربی میدان كارگر سبزوار قرار دارد. رباط كانون از نوع كاروانسراهای چهار ایوانی است كه به استناد وقفنامه موجود در سال 1291 هجری قمری توسط حاج فرامرزخان سبزواری جهت استفاده زوار حضرت امام رضا(ع) در كنار شاهراه خراسان ساخته شده است.
ورودی این رباط از بخش جنوبی و از طریق یك هشتی به ایوان جنوبی منتهی می شود. صحن رباط روباز بوده و علاوه بر چهار ایوان اصلی غرفه هایی نیز مشرف به صحن ساخته شده است.
در انتهای غرفه ها حجره هایی تعبیه شده كه در پشت اتاق شمالی، شرقی و غربی سالنهای طویل جهت مال بند یا طویله در نظر گرفته شده است. در حال حاضر موزه های مردمشناسی، وقف و شهدا سبزوار در همین مكان دایر است.
* مسجد جامع
بنای مسجد جامع سبزوار كه به حدود نیمه دوم قرن هشتم هجری می رسد به دست خواجه علی موید حاكم سربداری ساخته شده است. مساحت این مسجد كه در ضلع جنوبی خیابان بیهق سبزوار تقریبا روبروی امام زاده یحیی قرار گرفته چهار هزار مترمربع شامل 2835 مترمربع زیربنا و 1165 مترمربع فضا و محوطه است.
این مسجد دو ایوان شمالی و جنوبی دارد كه تغییر نكرده و اصالت خود را حفظ كرده است. ایوان جنوبی از بناهای دیگر مسجد زیباتر و مهمتر است. این ایوان با دو مناره آجری در ضلع غربی و شرقی محوطه دو شبستان و مسجد واقع شده، ایوان شمالی نیز آجری است و 14 متر ارتفاع دارد و دو مناره كوتاه و كوچك بر بالای آن دیده می شود كه در راهرو چپ و راست این ایوان برای ورود و خروج استفاده می شود.
* بقعه امامزاده یحیی بن موسی بن جعفر(ع)
امام زاده یحیی معروفترین زیارتگاه مذهبی در سبزوار است كه در مركز شهر تقاطع خیابان بیهق و خیابان اسرار قرار گرفته است. این بقعه متبركه به احتمال قوی در قرن ششم هجری قمری ساخته شده و در آغاز بنایی ساده داشته با چهار غرفه كه بعدها به آن ایوان، مناره و اتاقهایی اضافه كرده اند. داخل آن مزین به كاشیكاری، سنگ، آیینه و گچكاری است.
گنبد امامزاده 14 متر بلندی دارد و ارتفاع مناره های طرف 29 متر است به علاوه دو مناره كوچك نیز در دو طرف گنبد وجود دارد و همچنین در اطراف حرم عده ای از علمای ربانی و مومنین سبزوار دفن شده اند.
* بقعه امامزاده شعیب بن موسی بن جعفر(ع)
در ضلع جنوبی خیابان طبرسی سبزوار بقعه متبركه امامزاده شعیب قرار دارد. در گذشته این محل گورستان عمومی و خارج از حصار و باروی شهر بوده است. اكنون حرم این بقعه دارای چهار ایوان كوچك در چهار طرف آن است. تمام دیواره حرم و ایوانها آیینه كاری شده و ضریح امام زاده در وسط قراردارد. این ضریح بسیار زیبا از نقره ساخته شده و ستونهای آن مطلا می باشد. دو مناره و گلدسته به بلندی 25 متر یكی در شمال غربی و یكی در جنوب شرقی صحن این بقعه وجود دارد.
بنای این مزار احتمالا مربوط به عهد صفوی بوده و كار تمام بنا در داخل گنبد و ایوانها نوسازی است.
* حمام قدیمی قیصریه
قیصریه یكی از چندین حمام قدیمی موجود در سبزوار می باشد كه در كنار راسته بازار قدیم قرار دارد. این راسته اكنون تبدیل به خیابان بیهق شده است.
این بنا در مجاورت بناهایی چون مدرسه فخریه، سرای حقیران و محله كلاه فرنگی از چند سال پیش كه عملكرد اصلی خود را از دست داد متروك شده بود تا اینكه مالكین بنا با همكاری میراث فرهنگی سبزوار قسمتی از آن را احیا كردند. این بنای متعلق به دوره قاجار در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
* بازارچه سبزوار
شهر سبزوار به دلیل تجاری بودن دارای بازارهای متعددی بوده است كه در حال حاضر فقط بازار سرپوش و حاج زمان از آنها باقی مانده است. این بازار در امتداد بازار حاج زمان بوده ولی به دلیل احداث خیابان بیهق این دو بازار از همدیگر فاصله گرفته اند.
بازار سرپوش حدود 140 متر طول و در مجموع 9 مسیر ورودی و خروجی دارد كه چهار خروجی آن مربوط به خیابان اسرار و سه خروجی مربوط به سراهای دو در، پنبه ایها و هاشم آبادی، یك خروجی به راسته قنادها و خروجی آخر كه در واقع مسیر اصلی بازار می باشد مربوط به خیابان بیهق می شود.
در حال حاضر بازار سر پوش حدود 85 حجره و مغازه دارد كه اغلب به كار طلافروشی و پارچه فروشی مشغول هستند این مجموعه تاریخی در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.
* مصلای تاریخی سبزوار
مصلای تاریخی سبزوار یكی از زیباترین ابنیه بجا مانده از حكومت سربداران است. مردم سبزوار در این مكان كه قدیمی ترین مصلای تاریخی در خراسان رضوی است از دیر زمان نمازهای عید و جمعه و نیز نماز استسقاء را برگزار كرده اند. بنای كنونی كه در ابتدای ورودی قبرستان شهر معروف به بهشت شهدا قرار دارد از ابنیه عهد صفوی با زیربنای242 متر است و فضایی در حدود یك هكتار در اطراف آن قرار دارد.
سقف 11 متری مصلا بسیار عالی و ماهرانه ساخته شده و از لحاظ ظرافت، مهارت و زدن ضربی جناغی در سایر ابنیه خراسان كمتر دیده می شود.
* مسجد پامنار
مسجد پامنار در خیابان بیهق و در مركز شهر سبزوار واقع است. بنابر قول مشهور این مسجد به سال 266 هجری قمری در زمان خلافت المتعمدبالله عباسی و به هنگام امارت امیر احمدبن عبدالله خجستانی در خراسان بنا شده و پیش از این مسجد آدینه بیهق نیز نامیده می شد.
در سال 317 هجری قمری به وسیله امیر ابوالفضل بازسازی شده است. این مسجد به همت پیرزنی مومنه و نیكوكار ساخته شده است.
مساحت فعلی مسجد پامنار934 متر مربع است. مناره مسجد پامنار نیز در حال حاضر پنج متر ارتفاع دارد و برفراز آن نیز كتیبه ای با خط كوفی وجود دارد.
* یخدانهای قدیمی
شرایط آب و هوایی سبزوار به دلیل كویری بودن منطقه و تابستانهای گرم مردم را نیازمند مصرف آب خنك می كردلذا به فكر ایجاد بناهایی همچون، یخدان و آب انبار شدند. بر این اساس سبزوار دارای چندین مجموعه یخدان بوده كه در حال حاضر از كل آنها 9 یخدان بطور پراكنده در حاشیه جنوب شهر باقیمانده كه در كنار جاده كمربندی تهران مشهد واقع هستند.
ویژگی معماری یخدانها طوری است كه انبارهای یخ پایین تر از سطح زمین واقع و در روی آن گنبد رفیع و ضخیمی از آجر وخشت گذاشته شده است. این مجموعه متعلق به دوره قاجار در فهرست ملی ایران به ثبت رسیده است.
7499/1858
سبزوار- ایرنا- سبزوار خواستگاه نهضت شیعی سربداران و شهر گنجینه های شعر، اندیشه، علم و فرهنگ با آثار تاریخی، فرهنگی و دیدنی مقصدی جذاب برای گردشگران نوروزی است.
