مارمه ، آیین سنتی نو شدن ماه در مازندران

این آیین سنتی كه هدف آن یادآوری گذر زمان ، دور ریختن كینه و كدورت گذشته و آغاز دوباره زندگی با پاكی و خیرخواهی و استعانت از خداوندگار یكتا بوده، در سال های اخیر فقط به نخستین روز سال جدید خلاصه شده است .
مردمان مناطق مختلف مازندران بویژه در بخش های كوهستانی در زمان های قدیم این مراسم را بدون هرگونه تكلف و تشریفات در روز نخست هر ماه تبری اجرا می كردند ، ولی برگزاری آن در روز اول فروردین تقریبا در تمام نقاط استان فراگیر بود.
** ماههای تبری
تاریخ نویسان مبداء سال تبری را مرگ یزدگرد سوم در سال ۳۱ هجری می دانند و بر این باورند كه اسپهبد ' گیل ژاماسپی ' از اسپهبدان تبرستان آن را رواج داده است .
سال تبری همانند هر تقویم دیگری 12 ماه دارد ولی تمامی ماههای آن 30 روزه است و یك سال آن هم 360 روز دارد .
پنج روز اضافه هر سال در ماههای دوازدهگانه محاسبه نمی‌شود ، بلكه به عنوان ' پتك ' به آخر سال اضافه می‌شود و روز اضافه سال های كبیسه هم ششك گفته می‌شود.
نخسین روز سال تبری (فردینه ماه ) برابر با سوم ماه مرداد شمسی است.
نام ماههای طبری هم عبارت از ؛ فردینه ماه ، كرچه ماه ، هر ماه ، تیر ماه ، ملار ماه ، شروینه ماه ، میر ماه ، دونه ماه ، اركه ماه ، د ماه ، وهمنه ماه و نوروز ماه است.
** جشنی برای احیای سنت ها
در سال های اخیر دوستداران فرهنگ و آیین های بومی مازندران جنبشی را برای احیای آداب و رسوم این سرزمین كهن آغاز كردند و تلاش دارند تا با شناساندن فرهنگ غنی ایرانی - بومی به كودكان ، نوجوانان و جوانان ، هویت مندی فرهنگی كشور را استحكام ببخشند.
برگزاری جشن مارمه در روستای ' فیروزجاه ' بخش بندپی شرقی بابل را باید از این دست برنامه به شمار آورد ، برنامه ای كه با استقبال گسترده فرهنگ دوستان مازندرانی از نقاط مختلف همراه بود.
این جشن عصر پنجشنبه بیستم ماه اسفند برگزار و طی آن بخشی از آداب و رسوم مربوط به سال جدید در مازندران به حاضران معرفی شد.
برنامه با حضور كارناوال نوروزخوانی در روستای فیروزجاه آغاز شد . نوروزخوانان با ورود به محل برگزاری جشن به مدت چند دقیقه اشعار نوروزی در مورد بهار ، عید ، وصف طبیعت و 14 معصوم را با همراهی موسیقی سنتی خواندند .
شعرخوانی قسمت دیگری ازاین برنامه بود كه در آن یكی از شاعران محلی به مدت چند دقیقه اشعاری را در وصف نوروز ، بهار و ایل فیروزجایی و سنت های گذشته قرائت كرد.
اجرای موسیقی محلی با نی توسط دو تن از هنرمندان بومی نیز بخش دیگری از برنامه بود تا زمینه برای آغاز آیین مارمه فراهم شود .
** مارمه كننده یا خوش قدم
زمانی كه نواختن موسیقی با نی كه با دعای تحویل سال همنوازی می شد ، به انتها رسید ، مارمه یا فرد خوش قدم سینی به دست وارد جمع شد ، ظرفی كه در آن یك جلد كلام الله مجید ، سبزه ، آب و شاخه سبز درخت و شكوفه های بهاری درخت آلوچه جای گرفته بود.
به جا آوردن آداب پذیرایی از مارمه كننده و انجام وظایفی كه بر عهده وی بود، مراسم را به بخش پایانی رساند ، بخشی كه یادآور دید و بازدیدهای عیدانه و سرگرمی های مربوط به دوران استراحت در پنج روز موسوم به ' پتك ' بود .
در این بخش آیین ' مجمه سری ' اجرا شد ، آیینی كه برای بسیاری خاطرات پذیرایی عیدانه را در زمان های قدیم یادآوری كرد.
مجمه در زبان تبری به سینی بزرگ فلزی و عمدتا مسی گفته می شود كه ظروف غذا یا وسایل پذیرایی از میهمانان در آن قرار داده می شد .
پذیرایی از میهمانان نیز در این جشن سنتی و با غذاها و شیرینی های محلی مانند آش دوغ ، كماج ، بادونه یا شیرینی برنجك و حلواهای سنتی مازندران مانند حلوای گردو صورت گرفت .
اجرای مسابقه تخم مرغ شكنی از بازی های قدیمی مخصوص عید، بخش دیگری از این برنامه بود. این بازی را هنوز نیز كودكان و نوجوانان در روزهای تعطیل عید در مناطق مختلف مازندران با تخم مرغ های پخته و رنگ شده انجام می دهند.
در این مسابقه فردی كه تخم مرغ پخته شده وی بیشترین مقاومت را در برابر ضربه دیگر تخم مرغ ها داشته باشد ، برنده اعلام می شود و تمامی تخم مرغ های شكسته به وی تعلق می گیرد.
برگزاری كشتی پهلوانی لوچو نیز آخرین برنامه جشن مارمه در فیروزجاه بود . لوچو كشتی بومی مازندرانی است و در ایام قدیم در روزهای تعطیل نوروز بویژه روزهای موسوم به پتك اجرا می شد.
** خلاصه شدن مارمه در نوروز
مراسم مارمه در سال های اخیر فقط به نخستین روز سال جدید و در آوردن یك فرد خوش قدم یا در اصطلاح محلی ' خش پی ' خلاصه شده است .
در این مراسم چند دقیقه قبل از تحویل سال جدید سرپرست خانواده (پدر) یا كوچك ترین فرزند قبل از شروع سال جدید از اتاقی كه سفره نوروزی در آن پهن است و همه كنار آن نشسته اند خارج می شود و بعد از تحویل سال با در دست گرفتن سینی ای كه داخل آن قرآن ، كاسه ای آب و یك شاخه سبز درخت قرار دارد ، وارد جمع می شود.
اصولا فردی كه پس از تحویل سال به عنوان خوش قدم باید وارد خانه شود با استخاره به قرآن مجید انتخاب می كنند و برای این وظیفه معمولا كودكان و نوجوانان در اولویت قرار دارند .
رسم بر این است كه پس از تحویل سال تا زمانی كه مارمه وارد منزل نشد ، كس دیگری هر چند مهم و عزیز و ضروری، حق ندارد از بیرون وارد خانه شود.
قدیمی ها برای جلوگیری از ورود افراد پیش از مارمه به داخل خانه ، تركه ای را در داخل چارچوب در خانه جای می دادند تا دیگران بدانند كه هنوز مارمه كننده وارد خانه نشده و كسی حق ورود به آن را ندارد .
همچنین اگر كسی پیش از تحویل سال از خانه خارج شده باشد و قبل از بازگشتش به خانه سال تحویل شود حق ورود به خانه را ندارد مگر زمانی كه مارمه انجام شود.
وقتی مارمه كننده وارد خانه می شود، فرا رسیدن سال جدید را به دیگر اعضای خانواده تبریك می گوید و شاخه سبزی را كه با خود آورد ، روی در یكی از اتاق ها می گذارد و این شاخه تا سیزده بدر آنجا می ماند.
** روستای فیروزجاه و دیرینگی آن
علت برگزاری جشن مارمه در روستای فیروزجاه بخش بندپی شرقی بابل دیرینگی این روستاست كه گفته می شود قدمت سكونت در آن به یكهزار سال می رسد .
روستای فیروزجاه محل تدفین ' حضرت آقامار ' مادر گرانقدر ' حضرت حاجی شیخ موسی ' از بزرگان و عالمان دینی منطقه است كه مردمان ایل فیروزجایی و بخش بندپی احترام فراوانی برای این دو بزرگوار قائل هستند.
مقبره حضرت آقامار با بنایی چوبی و زیبا و متناسب با ویژگی های فرهنگی منطقه فیروزجاه در بالای تپه ای در روستا قرار دارد و زیارتگاه عاشقان است.
همچنین سقاخانه قدیمی و تاریخی روستا با بیش از صد سال قدمت و درخت تنومند آرامگاه فیروزجاه كه عمری چند صد ساله یا شاید هزار ساله دارد از دیگر جاذبه های این روستا به شمار می آید.
گزارش از زینب حبیب پور
7328/1654/1042