قرار گرفتن در مسیر راه ابریشم و نیز گسترش دین اسلام در قرقیزستان، مناسبات فرهنگی نزدیكی به این كشور با ایران بوجود آورده است، اسم قرقیزستان با پسوند «ستان» است كه ریشه در زبان فارسی دارد.
شركت در كارگاه آموزشی نقش خبرنگاران در مبارزه با مواد مخدر در قالب برنامه منطقه ای افغانستان و كشورهای همجوار با حضور خبرنگارانی از ایران از سوی دفتر مقابله با موادمخدر و جرم سازمان ملل متحد(یو ان او دی سی) كه 20 و 21 اسفند ماه در بیشكك قرقیزستان برگزار شد، فرصت مناسبی برای آشنایی با اشتراكات فرهنگی این كشور با ایران بود.
قرقیزستانی ها چندان با زبان انگلیسی آشنایی ندارند و زبان آنان، روسی و قرقیزی است اما آنها برای فهمیدن ملیت ما به زبان فارسی می پرسیدند «از كجا؟» كه نشان از نفوذ - هر چند اندك - زبان فارسی در این كشور دارد.
یكی دیگر از اشتراكات فرهنگی این كشور با ایران، عید نوروز است؛ البته این روزها به گفته خود مردم قرقیزستان كمرنگ تر از گذشته شده و آنها مانند غربی ها، كریسمس را جشن می گیرند، اما نوروز برای آنان جشن ملی است.
آنها نوروز را دو روز جشن می گیرند و مراسمی مانند مسابقات اسب سواری را در این روزها برگزار می كنند.
اسب سواری یكی از مهم ترین بخش های فرهنگ قرقیز است و در قرقیزستان گفته می شود كه «اگر شما فقط یك روز فرصت برای زندگی كردن دارید، حداقل نیمی از آن باید روی زین اسب باشد».
شاید از همین رو است كه انواع مختلفی از مسابقات اسب سواری و جشنواره های مرتبط با اسب در قرقیزستان وجود دارد و نماد اسب در صنایع دستی آنان نیز به وفور دیده می شود.
زنان برای اینكه به مرد خود بگویند كه او چقدر شجاع است به او تازیانه اسب هدیه می دهند.
** ماناس
«ماناس» همانند رستم، قهرمان اسطوره ای و ملی قرقیزستانی ها است؛ آنها مانند شاهنامه فردوسی این حماسه را به شعر سروده اند كه این مساله نشان دهنده تشابه فكری دو ملت است.
حماسه «ماناس» مروارید درخشانی در گنجینه قرقیزها است كه داستان جنگ هشت نسل از یك خانواده را برای وحدت اقوام پراكنده و همبستگی ملل و مقابله با تجاوز خارجی به تصویر میكشد.
«ماناس» در تاریخ قرقیزها ثبت نشده اما مردم قرقیزستان نسل به نسل به طور شفاهی حفظ كردهاند و تا آن اندازه شهرت پیدا كرده كه در كشورهای اسپانیا، قزاقستان، كره، و مجارستان نیز شهرهایی با نام «ماناس» وجود دارد.
تاكنون از نظر تعدادی هنوز هیچ حماسهای كه به اندازه محتوای «ماناس» باشد، ثبت نشده است.
«ماناس» از نظر تعدادی از حماسه یونانی ایلیاد و ادیسه، بیست برابر، از شاهنامه فردوسی پنج برابر و از مهابهاراتا هندی سه برابر بیشتر است.
گفته می شود «ماناس» حجیم ترین كتاب دنیا با دو میلیون و 400 هزار واژه یعنی 14 برابر حماسه هومر یونانی است.
در زمان به وجود آمدن حماسه «ماناس»، نظرات بسیار زیادی مطرح میشود.
اگر مبنای آن را جشن سال 1995 میلادی - كه برای گرامیداشت هزار سالگی ماناس برگزار شد - در نظر بگیریم، اكنون حماسه «ماناس»، بیش از یكهزار سال عمر دارد.
حماسه «ماناس» در میراث بخش تمدن یونسكو از طرف قرقیزستان ثبت شده است.
این داستان اولین افسانه بلند تركها پس از اسلام آوردن و طولانی ترین رمان و داستانی است كه در دنیا توسط بشر خلق شده است.
در بین قرقیزها آكینهایی كه تمامی این افسانه را بلد باشند با نام «ماناسچی» شهرت دارند.
** موسیقی قرقیزستان
قرقیزی ها مانند ایرانی ها، ابزار موسیقی خاص خود مانند «كوموس» و «چوپورچور» را دارند و موسیقی آنان برآمده از فرهنگ عشایری آنان است.
آنان مانند ایرانی ها موسیقی را به تناسب مراسم مختلف به كار می گیرند؛ ساز كوموس آنان مانند سه تار، یك ساز زهی است.
موسیقی بی كلام مهمترین جایگاه را در هنر قرقیزستان دارد.
مسابقه نواختن موسیقی در تعطیلات جزو فرهنگ قرقیزی ها است. آنها از موسیقی به عنوان ابزار مبارزات نظامی نیز استفاده می كردند. موسیقی آنان تم های مختلفی از طبیعت تا حماسه را در بر می گیرد.
هنر و صنایع دستی نیز در قرقیزستان بر اساس نیازهای روزمره مردم و زندگی عشایری آنان شكل گرفته و برخی از این هنرها و صنایع همسانی فراوانی با هنر و صنایع دستی ایرانی دارد.
گلدوزی، ساخت محصولات چرمی و كنده كاری چوب از جمله صنایع دستی مردم این كشور به شمار می رود.
زنان قرقیزی با مهارت ویژه ای طرح های زیبایی را روی پارچه ها گلدوزی می كنند.
** طبیعتی كه طبیعت ایران را به یاد می آورد
قرقیزستان یك كشور كوهستانی است و طبیعتی بكر و زیبا دارد؛ طبیعت آن تا حدی زیبا است كه برای آن افسانه ای وجود دارد.
طبق این افسانه، در آغاز خلقت، خدا با توجه به استعدادها و شخصیت او، دره های حاصلخیز، كوه های صخره ای، بیابان های خشك، جنگل ها و دیگر نعمت ها را بین همه مردم توزیع می كرد كه ناگهان متوجه فردی (كه منظور همان قرقیزستان است) شد كه هنگامی كه دیگران برای به دست آوردن نعمت ها با هم مبارزه می كردند او پای درختی خوابیده بود.
خدا نیز تصمیم گرفت به او یك منطقه بارور و زیبا از جهان (یعنی قرقیزستان) را به او بدهد تا برای زنده ماندن به كار بیش از حد سختی نیاز نداشته باشد.
درختان سر به فلك كشیده و زیبا همراه مراتع سرسبز و خانه های كوچك با سقف شیروانی در خارج از بیشكك، مناظر جاده چالوس و شمال ایران را به ذهن می آورد و اگر خوش شانس باشی «یورت» هم می بینی.
یورت، چادرهای گنبدی شكلی هستند كه با زندگی مردم كوچ نشین قرقیزستان، هماهنگی كاملی داشته و دارد و اكنون نیز بسیاری از صنایع دستی چوبی یا نمد را به شكل یورت می سازند و به عنوان سوغات به گردشگران ارائه می كنند.
البته در شهر بیشكك نیز بافت شهری با خانه های كوتاه قد، كوچه باغ ها و درختان كاج دو طرف خیابان و جوی های كنار كوچه ها، فضای برخی شهرهای ایران را تداعی می كند هرچند كه ساختمان ها در بیشكك ظاهری زیباتر دارند.
** كمی از قرقیزستان
قرقیزستان با جمعیت حدود شش میلیون و مساحت 198 هزار و 500 كیلومتر مربع در جنوب قاره آسیا (آسیایی مركزی)، بین چین و قزاقستان واقع شده است. همسایه های این كشور در شمال قزاقستان، در شرق چین، در جنوب تاجیكستان و در غرب ازبكستان است. قرقیزستان به همراه قزاقستان تنها كشورهای آسیای مركزی هستند كه زبان روسی را در كشورهای خود به عنوان زبان رسمی نگهداشتهاند.
برخی مردم قرقیزستان از من سئوال می كردند كه آیا در ایران فقط فارسی صحبت می كنید و بعد با خوشحالی اضافه می كردند كه ما دو زبان رسمی شامل روسی و قرقیزی داریم؛ زبان قرقیزی از شاخه زبان های ترك تبار است.
زبان قرقیزی زبان سنتی مردم است اما در كسب و كار و تجارت زبان آنان روسی است.
قرقیزستان میزبان پناهندگانی از افغانستان و بویژه تاجیكستان نیز هست.
بر اساس آخرین آمارها، 66.3 درصد مردم این كشور قرقیز، 11.2 درصد روس، 14 درصد ازبك، 1.1 درصد دونگان (مسلمانان چینی) و یك درصد اویغورها و بیش از شش درصد از اقوام دیگر هستند.
در طول جنگ جهانی دوم تعدادی از آلمانی ها از سوی استالین به قرقیزستان فرستاده شدند.
شاید از همین رو باشد كه برخی واژه ها در این كشور مانند «اشتادت» به معنای شهر از زبان آلمانی نشات گرفته اند.
غیر از اقلیت های قومی از جمله آلمان، كردها، چچن ها، لهستانی ها و یهودیان، اویغورها و دونگان مسلمانان چین نیز در قرقیزستان مستقر هستند.
این تركیب جمعیتی در كنار روس ها و قرقیزها باعث می شود، قرقیزستان متنوع ترین جمعیت قومی در آسیا را داشته باشد.
72.6 درصد مردم قرقیزستان از قوم قرقیز، 14.4 درصد روس و بقیه از اقوام دیگر هستند.
80 درصد مردم این كشور مسلمان و 17 درصد پیرو كلیسای ارتدكس روس هستند. سه درصد بقیه هم یهودی، كاتولیك و بودایی هستند. اغلب مسلمانان در این كشور سنی مذهب هستند.
قرقیزستان سرزمینی كوهستانی و مرتفع بوده و كوه «تیان شان» مهمترین ارتفاعات این كشور به شمار می رود.
دمای این كشور در منطقه دره فرغانه در ژانویه به كمتر از 30 درجه هم می رسد.
** محیط زیست قرقیزستان
طبیعت بكر قرقیزستان موجب شده تا 15 درصد مساحت كل قرقیزستان جزو مناطق حفاظت شده قرار گیرد، با این وجود تعدادی از جانداران در این كشور از جمله پلنگ برفی و ببر در معرض خطر انقراض هستند.
گیاهان و جانوران در این كشور مانند تاجیكستان است. انواع مختلفی از گل های وحشی در دره ها یافت می شوند.
«یاك» (گونهای گاوسان موبلند)، بز كوهی و پلنگ برفی(گونه ای از گربه سانان) را می توان در كوه های این كشور مشاهده كرد.
قرقیزستان ادعا می كند كه بزرگ ترین جنگل های وحشی گردو در جهان را دارد.
هر سال دسته های پرندگان زیادی به این كشور مهاجرت می كنند. در سال 2002 میلادی، حداقل 83 گونه از پستانداران، 168 گونه از پرندگان و بیش از چهار هزار و 500 گونه گیاه در این كشور شناسایی شد.
وجود رودخانه «نارین» و دریاچه «ایسك كول» در قرقیزستان، صید ماهی را در این كشور توسعه داده است.
بیش از پنج درصد قرقیزستان را جنگل و بیشه زار پوشانده است.
قرقیزستان از سال 1991 میلادی كه استقلال خود را از شوروی به دست آورد، توسعه توریسم را در اولویت برنامه های خود گذاشته است.
باغ گیاه شناسی، پارك ها و خیابان های سایه اندود با درختان از جاذبه های بیشكك به شمار می روند.
بیشكك پایتخت قرقزیستان را را كوه های سربه فلك كشیده ای محصور كرده اند.
ورزش سواركاری نیز در قرقیزستان محبوب است. در سال 2002 میلادی بیش از 139 هزار نفر از این كشور دیدن كردند كه 63 درصد آنها اروپایی بودند.
از: سادات حسینی خواه
اجتمام ** 9185 ** 1071
تهران - ایرنا - هرچند قرقیزستان و ایران مرز مشتركی ندارند اما اشتراكات فرهنگی مانند عید نوروز، زمینه نزدیكی دو كشور را فراهم آورده است.