اين باغ ها كه به تعداد زيادي در داخل شهر بيرجند و روستاهاي اطراف پراكنده اند، روزگاري نه چندان دور محل سكونت و مامن امراي محلي و اعيان و اشراف بودند.
جهان اسلام دو سبك باغ سازي را از ايرانيان اقتباس كرده كه با گذشت زمان كم و بيش در بين ملت ها رواج يافته كه يك نمونه آن، باغ به عنوان ظرف كه ساختمان در وسط آن قرار دارد و در مدل ديگر باغ به عنوان توسط ساختمان احاطه شده است.
استفاده از فضاي شهري به عنوان باغ ميدان و محل تفريح و تفرج و تعاملات اجتماعي از دوره صفويه در شهرهاي ايران آغاز شد كه مي توان اين باغ ها را در نواحي مختلف مشاهده كرد.
باغ ها و عمارت هاي اكبريه، رحيم آباد، معصوميه، بهلگرد، اميرآباد، علي آباد، شوكت آباد و ارگ كلاه فرنگي در بيرجند و قلعه باغ در مود سربيشه نمونه اي از اين باغ ها است.
در اين ميان مجموعه باغ و عمارت اكبريه بيرجند كه در فهرست ميراث جهاني به ثبت رسيده بيش از همه نگاه پرسشگر هر بيننده اي را به سوي خود جلب مي كند.
اين باغ و عمارت در زميني به مساحت هشت هزار متر مربع با بناهايي در چند طبقه مجزا ساخته شده و تزيينات بنا شامل تالار آينه و ميانخانه گنبد عرقچين و تزيينات مقرنس و رسمي بندي است.
اين مجموعه با كاربرد مسكوني و حكومتي متعلق به دوره زنديه تا اوايل پهلوي است كه قسمتي از ساختمان ها و اندروني آن به اعضاي خانواده علم، اختصاص داشته و قسمت مركزي آن بويژه امور ديواني و حكومتي بوده است.
بخش مركزي اين مجموعه نيز كه بناي حكومتي بوده در دو طبقه مجزا به عنوان موزه باستان شناسي و مردم شناسي بيرجند مورد استفاده قرار مي گيرد.
باغ و عمارت رحيم آباد نيز در داخل روستاي رحيم آباد بيرجند قرار گرفته و از بناهاي دوره قاجار به شمار مي رود.
اين مجموعه شامل بخش هاي متعددي از جمله عمارت اصلي با راهروها و اتاق هاي متعدد، اصطبل و حوض خانه با گنبدي كلاه فرنگي است.
عمارت رحيم آباد داراي سه تالار بزرگ است كه از نظر كاربردي به عنوان پذيرايي از ميهمانان و تشريفات استفاده مي شد و داراي تزيينات مقرنس، آينه كاري و گچ بري است.
درها و پنجره هاي تالار با كتيبه هايي به شكل هلالي و تزيينات مشبك با طرح اسليمي بوده كه استفاده از شيشه هاي رنگي بر زيبايي آن افزوده است.
باغ و عمارت بهلگرد نيز در 15 كيلومتري شرق بيرجند، شامل دو باغ، دو عمارت، اصطبل ، محل سكونت خدمه و يخدان طبيعي به شمار مي رود.
طبقه اول اين عمارت داراي چهار ستون دايره اي آجري است كه مهمترين عناصر تزييني باغ را در خود جاي داده است.
باغ و عمارت شوكت آباد هم در فاصله پنج كيلومتري شرق بيرجند شامل بخش هاي متعددي است كه هر بخش تزيينات خاص خود را داشته و حوض خانه آن داراي بيشترين ويژگي هاي معماري و تزييني است.
از عناصر معماري مهمي كه مربوط به اين مجموعه است و در فاصله 500 متري باغ قرار دارد، يخچال طبيعي بوده كه از خشت و گل ساخته شده و بخشي از آن به رستوران سنتي تغيير كاربري يافته است.
باغ و عمارت معصوميه هم در غرب بيرجند در دوره پهلوي ساخته شده و معماري آن به گونه اي طراحي شده كه نماي اصلي عمارت در آب استخر مقابل آن كاملا بازتاب داشته بطوري كه عمارت چهل ستون اصفهان را تداعي مي كند.
تمام فضاها و اتاق هاي اين عمارت همچون ساير بناهاي تاريخي به يكديگر راه دارند و ورود به داخل ساختمان از هر عمارت ميسر است.
در اين عمارت علاوه بر باغ اصلي دو باغ ديگر هم به چشم مي خورد كه در يكي از آنها عمارتي ساده خودنمايي مي كند و ديگري فاقد عمارت است.
باغ و عمارت مود (قلعه باغ) واقع در شهرستان سربيشه از آثار مربوط به دوره زنديه و قاجار با مساحت 60 هزار و 270 متر مربع داراي يك حصار و بيست برج مدور است كه با فاصله هاي مشخصي در حصار باغ قرار دارند.
علاوه بر برج ها، يك خندق به عرض تقريبي 10 متر در دور تا دور حصار حفر شده و دفاع از قلعه را آسانتر مي كرده است؛ ورودي اصلي باغ در ميانه ضلع شمالي آن قرار دارد و در دو طرف ورودي، دو برج و دو اتاق كوچك جهت سكونت نگهبانان ديده مي شود.
در داخل قلعه بقايايي از يك بناي قديمي، عمارتي تشريفاتي ، شامل چند ايوان، بقاياي يك هشتي، راهروها و اتاق ها بر جاي مانده است.
در مركز اين باغ عمارتي قرار دارد كه ويژگي هاي معماري آن متعلق به اواخر دوره قاجار و اوايل پهلوي است.
مدير پايگاه باغ هاي تاريخي خراسان جنوبي در گفت و گو با ايرنا گفت: تاكنون 119 باغ تاريخي در استان شناسايي شده اند كه از اين تعداد 25 باغ در فهرست آثار ملي كشور به ثبت رسيده است.
6054
بيرجند - ايرنا - باغ ها و عمارت هاي تاريخي خراسان جنوبي با طراحي فضاي سبز و دلنشين در محيطي زيبا و ديدني، نمادي از ذوق و هنر و معماري ايراني اسلامي است كه هر ساله پذيراي بسياري از گردشگران و ميهمانان نوروزي مي شود.
