جنگ پدیده ای پیچیده است كه كشورهای درگیر را در زمینه های سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی مورد تأثیر قرار می‌دهد. این رخداد به رویارویی دو یا چند طرف گفته می‌شود و هدف از آن، تهدید، كسب سود، ضربه زدن به طرف مقابل و توسعه‌طلبی است. باید بیان داشت، جنگ جدا از هدف های آن، خانمان‌سوز و سبب ویرانی كشورها می شود.
رویدادی تلخ كه در طول تاریخ كشورهای بسیاری را درگیر خود كرده و در این میان ایران نیز از واقعه در امان نبوده و در برهه های گوناگون به نبرد با برخی دولت ها پرداخته است. با نگاهی به پیشینه جنگ های كشور، این نتیجه بدست می آید كه ایران همواره با دو نوع جنگ روبرو بوده است؛ یكی نبردهایی كه پیش از ورود تكنولوژی و با سلاح سرد انجام گرفت و دیگری جنگ هایی كه با پیشرفت تكنولوژی و با سلاح گرم به وقوع پیوست، اما از میان تمامی نبردهایی كه در كشور روی داد، جنگ ایران و عراق از مهمترین جنگ های تاریخ این سرزمین به شمار می رود كه به وسیله رژیم بعث عراق در 31 شهریور 1359 خورشیدی شكل گرفت.
تجاوز عراق به خاك ایران، آغاز یكی از طولانی ترین جنگ های تاریخ زندگی بشر بود، نبردی كه با حمله های پی در پی زمیني، دریایی و هوایي و پیشروي نیروهای رژیم بعث آغاز شد و با مقاومت ملي نیروهای مردمی و نظامی روبرو شد و بدین صورت در مدت هشت سال دفاع مقدس، عملیات های بسیاری به وسیله نیروهای ایرانی برای دفاع از وطن و شكست دشمن صورت پذیرفت.
عملیات فتح المبین از میان عملیات های گوناگون جنگ تحمیلی، از مهمترین و غرورآفرین ترین نبردهای هشت سال دفاع مقدس بود كه به صورت مشترك به وسیله سپاه و ارتش جمهوری اسلامی ایران در دوم فروردین 1361 خورشیدی انجام شد.
پس از پایان عملیات طریق‌القدس، تلاش برای اجرای نبردی دیگر به منظور جلوگیری از قدرت تصمیم گیری، سازماندهی و تقویت روحیه نیروهای عراقی شكل گرفت. در این شرایط كه نیروهای رزمنده ابتكار عمل در جنگ و پشت جبهه را در دست داشتند، دو منطقه غرب دزفول و غرب كارون، توجه فرماندهان نظامی را برای اجرای عملیات، به خود جلب كرد، پس از تلاش‌های مستمر، انجام مشورت‌ها و هماهنگی‌های گسترده میان فرماندهان نظامی، سرانجام طرح اولیه عملیات فتح‌المبین در پایان دی 1360 خورشیدی آماده شد و در یك نشست مشترك كه میان فرماندهان سپاه و ارتش شكل گرفت، طرح یادشده به یگان های اجرایی ابلاغ و سرانجام با دریافت اطلاعات تازه در 30 بهمن همان سال، طرح اولیه بازنگری شد و در نهایت طرح شماره دو در 13 اسفند، انتشار یافت.
بدین ترتیب با آماده شدن طرح نهایی، مرحله نخست عملیات بزرگ و سرنوشت ساز فتح المبین در ساعت 30 دقیقه بامداد دوشنبه دوم فروردین 1361 خورشیدی آغاز و با دلاوری سربازان ایران با موفقیت همراه شد.
مرحله دوم عملیات نیز در یك بامداد چهارشنبه چهارم فروردین صورت پذیرفت كه در این نبرد تلفات سنگینی بر نیروهای عراقی وارد آمد و دلاورمردان كشور به جبهه های غرب شوش و دزفول دست یافتند و تنگه رقابیه و ارتفاعات میش داغ را پاكسازی كردند.
مرحله سوم عملیات فتح المبین شب هفتم فروردین در شمال غربی شوش آغاز شد و همان گونه كه پیش بینی می شد، دشمن برای اینكه نیروهایش را از دست ندهد، از رقابیه به خطوط پدافندی خود در منطقه های چنانه، دوسلك و غرب ارتفاع های تینه عقب نشینی كرد.
مرحله پایانی عملیات در هشتم فروردین آغاز شد و در آن قرارگاه نصر به پاكسازی منطقه های تصرف شده در شرق ارتفاع های تینه پرداخت و پس از آن به كمك قرارگاه قدس شتافت. این قرارگاه كه در روز گذشته ارتفاعات تنگ ابوغریب را به تصرف در آورده بود، می كوشید از فرار كردن نیروهای در حال عقب نشینی عراق جلوگیری كند.
بدین صورت نیروهای ایران در مدت شش روز توانستند عملیات فتح المبین را به پیروزی برسانند و به هدف های تعیین شده دست یابند. از نتیجه های این نبرد می توان به آزادسازی دو هزار و 500 كیلومتر مربع از خاك جمهوری اسلامی ایران، نزدیك شدن نیروهای ایرانی به مرز در منطقه غرب شوش و دزفول، خارج شدن شهرهای دزفول، اندیمشك و شوش و مركزهای مهمی همچون پایگاه هوایی دزفول از تیررس توپخانه عراق، دستیابی به چاه های نفت ابوغریب در ارتفاعات تینه، اسیر شدن بیش از 15 هزار تن از نیروهای عراقی و كشته و مجروح شدن تعداد زیادی از آنها و ... اشاره كرد.
«امیر سرتیپ نصرت‌الله معین وزیری» افسر عملیاتی قرارگاه كربلا در گروه طرح ریزی عملیات فتح المبین، به مناسبت سالروز این نبرد در گفت و گو با پژوهشگر گروه اطلاع رسانی ایرنا، بیان داشت: طراحی عملیات فتح المبین از 18 آبان 1360خورشیدی شروع شد. علی صیاد شیرازی فرمانده نیروی زمینی ارتش با هماهنگی سپاه پاسداران تدبیری اندیشید كه از آن پس، تمامی عملیات ها در سطح گسترده ای انجام شود و میان سپاه پاسداران و ارتش از شروع تا پایان نبردها، همكاری صورت پذیرد. در نتیجه با طراحی صیاد شیرازی دوگروه، یكی برای عملیات طریق القدس و دیگری برای عملیات فتح المبین سازماندهی شدند.
افسر عملیاتی قرارگاه كربلا در ادامه گفت: قرار بر این بود تا هر دو گروه به موازات هم برای هر دو عملیات به طرح ریزی بپردازند و اطلاعات را با یكدیگر مبادله كنند، اما اولویت اجرا با عملیات طریق القدس بود، این نبرد برای فتح بستان انجام شد، در نتیجه این گروه ها در ارتش و سپاه به شناسایی منطقه های جنگی و تبادل اطلاعات پرداختند.
امیر سرتیپ نصرت‌الله معین وزیری تصریح كرد: در 28 آبان 1360 خورشیدی برآورد اطلاعات عملیات فتح المبین به وسیله ركنِ دوم قرارگاه مقدم تهیه و در 15 آذر این اطلاعات به فرماندهان جنگ ابلاغ شد، آنها نیز پذیرفتند كه این اطلاعات مبنای طراحی نبرد قرار بگیرد. هر چند تمام اطلاعات مورد تایید قرار نگرفت و قرار شد، ژس از عملیات طریق القدس اطلاعات دوباره به فرماندهان داده شود، زیرا زمان زیادی تا عملیات فتح المبین باقی مانده بود. برای تهیه طرح مقدماتی عملیات گفت و گوهای زیادی میان سپاه و ارتش انجام شد و هر دو نیرو، طرح های جداگانه ای تهیه و با یكدیگر هماهنگ كردند. بنابراین طراحی عملیات فتح المبین با بینش كامل نیروهای سپاه و ارتش صورت پذیرفت. آنان از وضعیت دشمن آگاهی داشتند و بر مبنای این امر طرح ریزی نبرد را انجام دادند و سرانجام در 24 اسفند طرح عملیات به صورت نهایی درآمد و برای اجرا به یگان ها ارسال شد.
افسر گروه طرح ریزی عملیات فتح المبین درباره قرارگاه های درگیر در این نبرد، گفت: در عملیات فتح المبین قرارگاه كربلا به صورت مشترك میان سپاه و ارتش؛ قرارگاه های قدس، نصر، فجر و فتح را هدایت می كرد. فرماندهان این قرارگاه ها از هر دو نیرو، انتخاب می شدند.
امیر سرتیپ نصرت‌الله معین وزیری علت تغییر تاریخ آغاز عملیات فتح المبین را اینگونه شرح داد: در 29 اسفند 1360 خورشیدی نیروهای عراقی در دو نقطه از منطقه های نیروهای ایرانی تك مختل كننده ای زدند و سازمان قرارگاه های فجر و فتح در شوش و رقابیه بر هم خورد، به همین دلیل چهار قرارگاه كه می خواستند به صورت همزمان در نخستین روز فروردین 1361 خورشیدی عملیات را شروع كنند، امكان این امر را پیدا نكردند. پس از این اختلال در عملیات، محسن رضایی به نمایندگی از طرف سپاه و ارتش، نزد امام خمینی رفت و موضوع را با ایشان در میان گذاشت، نظر امام بر این بود كه اگر با تدبیر سپاه و ارتش طرح آماده شده است، عملیات را انجام دهید و برای مباركی به قرآن تفعل بزنید، هنگام انجام دادن این موضوع، سوره فتح آمد كه به همین دلیل نام عملیات، فتح المبین گذاشته شد.
افسر عملیاتی قرارگاه كربلا درباره شروع نبرد، یادآور شد: عملیات فتح المبین در 30 دقیقه بامداد دوم فروردین 1361 خورشیدی شروع شد كه قرارگاه های قدس، نصر و فجر عملیات اصلی را انجام دادند، قرارگاه فتح، گروه های شكار تانك را به تنگ رقابیه اعزام داشت كه توانستند تعداد زیادی از تانك های عراقی را از میان ببرند. همچنین قرارگاه های نصر و قدس، هدف های خود را تصرف كردند، هر چند مشكل هایی برای قرارگاه قدس پیش آمد، اما به مرور با بر طرف كردن آن در پایان روز، لشكر 10 زرهی عراق منهدم شد. در چهارم فروردین، مرحله دوم عملیات فتح المبین انجام شد. در این روز قرار بر این بود كه قرارگاه های نصر و قدس، تنگه ابوغریب و قرارگاه فتح تنگه رقابیه را تصرف كنند. بدین شكل نیروهای ایرانی موفق شدند كه دشمن را شكست دهند و دو هزار تن از نیروهای دشمن به وسیله قرارگاه فتح اسیر شدند.
افسر گروه طرح ریزی عملیات فتح المبین درباره مرحله سوم عملیات اظهار داشت: هر چند بیشتر منطقه به وسیله نیروهای ایرانی تصرف شد، اما ارتفاع های ابوصلیبی خواه در دست دشمن بود، به همین سبب در سه بامداد هفتم فروردین قرارگاه نصر به عنوان نیروهای احاطه كننده و قرارگاه فجر به عنوان نیروهای پشتیبان و تثبیت كننده، عملیات را شروع كردند و توانستند لشكر یك مكانیزه عراق را نابود و هفت هزارتن از نیروهای آنان را اسیر كنند. همچنین در این روز فرمانده تیپ یك لشكر یك عراق به وسیله نیروهای ایرانی اسیر شد.
امیر سرتیپ نصرت‌الله معین وزیری تصریح كرد: مرحله سوم عملیات فتح المبین، یك مانور نظامی شرافتمندانه بود و نیروهای ایرانی بدون استفاده از هیچ سلاح كشتار جمعی و با استفاده از ابتكار و قدرت توانستند تعداد زیادی از نیروهای عراقی را اسیر كنند و پیروز شوند. به این ترتیب ارتفاع های ابوصلیبی خواه به تصرف نیروهای ایرانی درآمد و نیروهای عراقی شروع به عقب نشینی كردند. در هشتم فروردین نیروهای ایرانی با توجه به روحیه بالایی كه به دست آورده بودند، به صورت خودجوش شروع به حركت به طرف تپه های برغازه كردند و در غروب آن روز این تپه ها تصرف شد. بنابراین در پایان این روز تمامی هدف های عملیات فتح المبین به صورت كامل تامین شد و نیروهای عراقی به سمت مرزها عقب نشینی كردند.
وی در پایان یاد آور شد: عملیات فتح المبین، یك نبرد كلاسیك محض بود، در این عملیات، تلفات نیروهای ایرانی به یك درصد هم نرسید و این نشان می دهد كه عملیات فتح المبین از نظر طرح ریزی، مدیریت و اجرا به بهترین شكل به پایان رسید. این عملیات به نوبه خود و به صورت مستقیم بر روی عملیات بعدی تاثیر گذاشت. یعنی ابتكار عمل به دست نیروهای ایرانی افتاد واینگونه آنها توانستند نیروهای عراقی را در عملیات بیت المقدس شكست دهند و به پیروزی دست یابند.
*گروه اطلاع رسانی( مهدی احمدی)
پژوهشم**9370**2002**9131
تهران- ایرنا- عملیات فتح المبین از مهم ترین نبردهای تاریخ دفاع مقدس است كه با همكاری مشترك ارتش و سپاه پاسداران به وقوع پیوست و زمینه ساز پیروزی های بسیاری در طول جنگ تحمیلی شد و نشان از اقتدار، ابتكار و قدرت نیروهای دلاور ایران در رویارویی با تجاوزگران به خاك كشور داشت.
